Aλέξης Σπανίδης
H Aγία και ο ?γγελοςΟI ερευνητές που ασχολούνται με τις λειτουργίες των Μ.Μ.Ε. παρά τις επί μέρους διαφωνίες
τους, την τελευταία δεκαετία συγκλίνουν στην ακόλουθη διαπίστωση: τα media μπορούν,
βραχυπρόθεσμα, να καθορίσουν τα ενδιαφέροντα μεγάλου μέρους του κοινού και να επηρεάσουν
τις αντιλήψεις του, αλλά μεσοπρόθεσμα τα άτομα επανέρχονται στα προσωπικά τους κριτήρια
τα οποία βασίζονται στον κόσμο των δικών τους εμπειριών. Η εκτίμηση αυτή φαίνεται να
επιβεβαιώνεται μέσα από δύο πρόσφατα παραδείγματα της επικαιρότητας, που παρά τις
διαφορές τους αποκαλύπτουν την πεπερασμένη δύναμη των Μ.Μ.Ε. Πρόκειται για την παρ?
ολίγον Αγία, πριγκίπισσα Νταϊάνα και τον εις το διηνεκές ?γγελο, με το επώνυμο
Αναστασιάδης, πρώην και νυν προπονητή της ποδοσφαιρικής ομάδας του ΠΑΟΚ.
Η ιστορία της πρώτης μπορεί να συνοψιστεί ως η περίπτωση μιας νεαρής κόρης μάλλον
άγνωστης αριστοκρατικής οικογενείας, η οποία νυμφεύεται το διάδοχο του βρετανικού θρόνου,
ατυχεί στο γάμο της, επιδίδεται σε κάποιας μορφής κοινωνικό έργο και πεθαίνει σε
αυτοκινητιστικό δυστύχημα μαζί με τον τελευταίο εραστή της. Η ιστορία του δεύτερου
μοιάζει σαφώς πιο συνηθισμένη, αφού ο ήρωας είναι ένας επιτυχημένος πρώην ποδοσφαιριστής
που συνεχίζει την επαγγελματική του καριέρα ως προπονητής. Τα πραγματικά αυτά γεγονότα
αποτέλεσαν για τα media το αρχικό υλικό για να κατασκευαστούν όμως δύο νέες ιστορίες,
διαφορετικής βέβαια εμβέλειας, αλλά με δύο σημαντικές αναλογίες: την υπερβολή και την
κατευθυνόμενη -άρα και παραμορφωτική- παρουσίαση των επί μέρους πλευρών τους.
Το πριγκιπικό σίριαλ -διότι περί αυτού πρόκειται- κλιμακώθηκε σε τρεις διαδοχικές φάσεις.
Στο γάμο και στα πρώτα «ευτυχισμένα» χρόνια, περίοδος που προσελκύει την προσοχή του
βρετανικού κυρίως κοινού και των εγχώριων Μ.Μ.Ε. Στα «δύσκολα» χρόνια (καυγάδες,
απιστίες, νευρώσεις κ.λπ.) όπου η κοινότητα και η «παγκοσμιοποίηση» αυτών των προβλημάτων
προσφέρονται για προσωπική ταύτιση και συναισθηματική εμπλοκή ανθρώπων που ανήκουν στο
διεθνές κοινό, εξ ου και το αναβαθμισμένο ενδιαφέρον Μέσων άλλων χωρών. Τέλος, στα χρόνια
της «λύτρωσης», εποχή που το «κοινωνικό έργο» της πριγκίπισσας και ο έρωτας με τον Al
Fayed προαναγγέλλει την έλευση της ευτυχίας και καθιστά τα media μάρτυρες της τελικής
δικαίωσης όλων μας, του συλλογικού πόθου των κατοίκων του πλανήτη για επικράτηση του
Καλού.
Το αυτοκινητιστικό ατύχημα στην Pont d?Alma μπορεί κατά το γάλλο φιλόσοφο Pierre Yves
Bourdil να προσάρμοσε το σίριαλ στη δυτική μυθολογία για τον έρωτα, όπου αυτός πρέπει να
συνοδεύεται πάντα από το θάνατο, πυροδότησε όμως ταυτόχρονα την παγκόσμια συγκίνηση που
σε αρκετές περιπτώσεις πήρε τη μορφή μιας μαζικής υστερίας.
Την ίδια εβδομάδα πέθαινε η Μητέρα Τερέζα, ένα πρόσωπο που αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του
στην ανακούφιση του πόνου των καταφρονημένων αυτού του κόσμου, εξελίσσονταν μαζικές
σφαγές στη Ρουάντα και αιματηρές δολοφονίες στην Αλγερία. Οι εικόνες ωστόσο που
μονοπώλησαν την επικαιρότητα, ήταν η κατεστραμμένη Mερτσεντές και ενίοτε οι δύο
παλιότερες επισκέψεις της νεκρής πια πριγκίπισσας στην Αγκόλα και στη Βοσνία,
συμπαρατασσόμενη στον αγώνα κατά των ναρκών.
Όπως όμως λέει η κοινωνιολόγος Francoise Gaillard γι? αυτές τις περιπτώσεις (Ρουάντα,
Αλγερία) «...δεν ξέρουμε γιατί, για ποιον και πώς να κλάψουμε...». Κι εδώ αναδεικνύεται η
στρεβλή λειτουργία, ο παραμορφωτικός ρόλος των Μ.Μ.Ε., αφού, αν οι άνθρωποί τους
επιτελούσαν υπεύθυνα το έργο τους, θα γνωρίζαμε τόσα, ώστε η ευαισθησία μας για το θάνατο
της Νταϊάνας να μη φαντάζει άλλοθι για την αναισθησία μας απέναντι στο δράμα των
αφρικανικών χωρών.
Ένα χρόνο μετά, η συμμετοχή λίγων μόνο εκατοντάδων Bρετανών στο μνημόσυνο της Νταϊάνας, η
αδιαφορία του διεθνούς κοινού και η άνοδος της δημοτικότητας του Κάρολου, αποτελούν
λιγότερο ενδείξεις σκληρότητας και περισσότερο αποκατάσταση της ιστορίας στις πραγματικές
της διαστάσεις. Τηλεθεατές και αναγνώστες, αφού πρώτα κατανάλωσαν βουλιμικά την
επικαιρότητα, συνειδητοποίησαν γρήγορα πως ο απόηχος της ρομαντικής αυτής ιστορίας δεν
μπορεί να συντηρηθεί με συσκευασίες σαπουνιών που φέρουν τη φωτογραφία της νεκρής, ούτε
και με «νέες αποκλειστικές πληροφορίες» για τις συνθήκες του δυστυχήματος. Κι απέστρεψαν
από κει το βλέμμα τους, χωρίς ωστόσο κάποιος να το οδηγεί σε όσα σήμερα συμβαίνουν στην
Ινδονησία...
Ο ?γγελος Αναστασιάδης με τη σειρά του, ως ποδοσφαιριστής, συνέδεσε το όνομά του με τη
χρυσή εποχή του ΠΑΟΚ. Αν και προς το τέλος της καριέρας του έπαιξε στον Παναθηναϊκό -σε
μια εποχή μάλιστα που οι μετακινήσεις παικτών από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα δεν ήταν
πάντοτε ανώδυνες- ουδέποτε θεωρήθηκε «προδότης» και παρέμεινε αγαπημένος των οπαδών του
δικεφάλου. Πριν από δύο περίπου χρόνια επέστρεψε ως προπονητής αυτή τη φορά, σε μια
δύσκολη για τον ΠΑΟΚ περίοδο, ανέλαβε την ανασυγκρότησή του και τον οδήγησε σε μια
επιτυχημένη πορεία. Η δημόσια ωστόσο εικόνα αυτού του ανθρώπου -τον οποίο δεν γνωρίζω
προσωπικά- εμφανίζει ορισμένες ιδιαιτερότητες. Είναι εξαιρετικά λιγομίλητος, έχει βαριά
προφορά, μιλά χωρίς περιστροφές και αναφέρεται συχνά στις αθλητικές αντιθέσεις
Βορρά-Νότου. Υιοθετεί το ρόλο ενός σύγχρονου μπαρμπα-Γιώργου και φαίνεται πως εκτός από
τα προφανή αντι-δημοσιογραφικά του χαρακτηριστικά, ενεργοποιεί μέσα σε κάποιους το
σύμπλεγμα του Καραγκιόζη. Έτσι ίσως εξηγείται η αρνητική έως εχθρική αντιμετώπιση που του
επιφυλάσσει η συντριπτική πλειοψηφία των αθλητικογράφων των Αθηναϊκών Μέσων.
Η κριτική αυτών των δημοσιογράφων αποσιωπά συστηματικά το πραγματικό του έργο, αυτό
δηλαδή για το οποίο πληρώνεται και ελέγχεται, ενώ εστιάζεται σε στοιχεία της
προσωπικότητάς του και κυρίως στις «παρωχημένες και διχαστικές» απόψεις του για Βορρά και
Νότο. Και είναι βεβαίως το βάσιμο των απόψεων του Αναστασιάδη που τους ενοχλεί, εφόσον οι
ίδιοι άνθρωποι επί χρόνια κανάκευαν γνωστό προπονητή του μπάσκετ που η πρόσφατη θητεία
του σε ομάδες του λεκανοπεδίου συνδεόταν μόνιμα με τη συνεχή εκστόμιση εμπρηστικών
δηλώσεων, σε σωματειακό όμως και όχι σε «εθνικό» επίπεδο.
Μέσα σ? αυτό το κλίμα παραμόρφωσης των κριτηρίων και της πραγματικής εικόνας του
ανθρώπου, ο πρόεδρος του ΠΑΟΚ απομάκρυνε στις αρχές του καλοκαιριού τον επιτυχημένο
προπονητή, παρά τις αρνητικές αντιδράσεις των οπαδών. Πενήντα ημέρες αργότερα οι
ΠΑΟΚτζήδες επέβαλαν κυριολεκτικά στη διοίκηση την άμεση επιστροφή του «αγαπημένου» τους
παιδιού. Κι ας μην αναζητηθούν οι αιτίες στις δύο ήττες που συνόδευσαν την παρουσία του
αντικαταστάτη του. Οι οπαδοί του δικέφαλου συγχώρεσαν στον ?γγελο Αναστασιάδη ακόμη
μεγαλύτερες αποτυχίες, κατά το παρελθόν.
Το σύνθημα που το τελευταίο Σαββατόβραδο του Αυγούστου αναφωνούσαν ΠΑΟΚτζήδες
διαφορετικών ηλικιών, τάξεων και μορφωτικού επιπέδου «είναι τρελός, είναι τρελός ο
?γγελος», πιστεύω πως πέρα από την υπεράσπιση της ιδιαιτερότητας του συγκεκριμένου
ατόμου, έκφραζε την επιθυμία να υπερισχύσει η άμεση, προσωπική, εμπειρική εικόνα της
πραγματικότητας απέναντι στην έμμεση, απρόσωπη και κατασκευασμένη εικόνα συγκεκριμένων
Μέσων Ενημέρωσης.
Έχω την αίσθηση πως τόσο η ενεργητική παρέμβαση των Θεσσαλονικιών στο θέμα του ?γγελου
Αναστασιάδη, όσο και η παθητική αδιαφορία του διεθνούς κοινού για το νέο κύκλο επεισοδίων
του σίριαλ «Νταϊάνα», αποτελούν μικρές αλλά ελπιδοφόρες ενδείξεις αντίστασης στη
χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Ανάλογα παραδείγματα υπάρχουν πολλά. Θα είναι ίσως προς
όφελος των λειτουργών της ενημέρωσης, αν τα λάβουν σοβαρά υπ? όψιν._A.Σ.