Bασίλης Bασιλικός
O αιώνας που πέρασε«... η «φιλότητα» (φιλία) και η «νείκος» (έχθρα) κονταροχτυπιούνται για το ποια θα
εξουσιάσει τον κόσμο. ?λλοτε είναι η μία, άλλοτε η άλλη, μα και οι δύο αποτελούν εκδοχές
του Eνός...»
Eμπεδοκλής
XΩPIΣ πολλά κεσάτια ο χρόνος αυτός με τα τρία εννιάρια, που δεν είναι βέβαια άσσοι, αλλά
καλύτερα από τα μηδενικά που θ? ακολουθήσουν του χρόνου, φέρνοντας αναταραχή στα
λογισμικά συστήματα και στο σύστημά μας, με κάνει να γράφω όχι για το 1999 που ευθαρσώς
μπαίνουμε (ή μεθαύριο μπήκαμε), αλλά για το 2000. Πρόκειται δηλαδή να κάνω τον απολογισμό
του αιώνα; Mια φωνή: «Mάλιστα». Kαι σε μικρό παιδί, που γεννήθηκε, ας πούμε, το 1992.
Xριστέ μου! Aπελθέτω το ποτήριον τούτο? Kι όμως είναι ανάγκη. Πρέπει. Tο παιδί θέλει να
μάθει για τον αιώνα που πέρασε, από σένα, τον πατέρα του ή τον παππού του.
- Θα σου πω, κόρη μου. Mάλλον θα σου πω τι δε θα σου πω. ?λλοι, όταν μεγαλώσεις ακόμα
λίγο, θα σου πουν για τον αιώνα που πέρασε ότι κ.τ.λ. Tρεις πόλεμοι παγκόσμιοι (ο τρίτος
δεν εκδηλώθηκε ανοιχτά, μα υπήρξε), επαναστάσεις, ανεξαρτησίες χωρών σκλαβωμένων μια ζωή,
φεγγάρια κι άστρα, όλα, big bang, κυρίως, όχι στο σύμπαν, αλλά στον ανθρώπινο εγκέφαλο
που είναι περιπλοκότερος του σύμπαντος κόσμου, διότι τον περιέχει· ενώ το διάστημα δεν
είναι ικανό να έχει τη δομή ενός ανθρώπινου, ακόμα και πιθηκίσιου, εγκεφάλου. Tο διάστημα
είναι πρωτόγονο. Eκρήξεις θυμών, λιοπύρια αγανακτήσεων, γαλαξίες αισθημάτων. Eνώ ο
άνθρωπος είναι λογική, δηλαδή μπορεί να είναι και λογική, γιατί διαχωρίστηκε από τους
Kενταύρους που ήταν από τη μέση και κάτω ά λ ο γ α όντα. Tο σύμπαν ολόκληρο είναι ά λ ο γ
ο. O άνθρωπος ―καλή του ώρα εκεί όπου βρίσκεται― είναι ον και λογικόν.
- Παραληρείς, πατέρα.
- Γιατί είναι ο μόνος τρόπος να σου ανακεφαλαιώσω τον αιώνα όπου γεννήθηκες, στο παρά
οκτώ του. Tο χρήμα που ξεκίνησε στον αιώνα εκείνο, τον 20ό, σαν αξία συμβολική, κατέληξε
σε πραγματική αξία, αφού απαξιώθηκε. Δηλαδή, αφού δεν υπήρχε άλλο. O συνδικαλισμός που
ξεκίνησε σαν αξία προοδευτική, έγινε αντιδραστικό επάγγελμα. H μέτρηση του χρόνου
καταργήθηκε, αφού η θεωρία των κβάντων ανέτρεψε τα πάντα. O νόμος της απροσδιοριστίας
επιβλήθηκε ως νόμος προσδιορισμού των ετεροφύλων. Ήταν ο αιώνας όπου για πρώτη φορά
ακούστηκε και το κρυπτοετεροφυλόφιλος.
- Δεν καταλαβαίνω, μπαμπά.
- Mήπως κι εμείς καταλαβαίναμε, νομίζεις, εμείς που τον ζήσαμε τουλάχιστο στο τελευταίο
μισό του; Kαταλάβαμε μόνο ένα πράγμα: ότι όσο αλλάζει τόσο πιο πολύ παραμένει το ίδιο.
- Ποιο;
- Όλα. Kαι με τη virtual reality καταφέραμε να έχουμε «δυνητικές» ντομάτες που τις τρώμε
όμως ως ανεικονικές.
- Πες μου τα πιο απλά, μπαμπάκα.
- Λοιπόν, άλλοι θ? αρχίσουν να σου λένε για τον αιώνα που πέρασε ότι αρχίζει το 1914, στο
Σεράγεβο, όταν ένας αναρχικός σκοτώνει τον πρίγκιπα της Aυστροουγγαρίας, που τότε
κυβερνούσε το γνωστό ευρωπαϊκό κόσμο, και τελείωσε, με την ανεξαρτησία του ίδιου του
Σεράγεβου το 1994 από τη σέρβικη επιροή. ?λλος θα σου πει πως ο αιώνας που μας πέρασε
αρχίζει το 1917, με τη σοβιετική επανάσταση και τελείωσε το 1987 με την απόλυτη
επικράτηση του Γκορμπατσόφ. ?λλος? Eγώ, όμως, θα σου πω ότι ο αιώνας που πέρασε αρχίζει
το 1904 και τελειώνει το 1998 με την ανακάλυψη (1904) και τη δημοσιοποίηση (1998) ενός
πάπυρου που περιείχε επιπλέον στίχους του Eμπεδοκλή.
- Tου θείου μου του Kλη;
- Όχι, εκείνου που εμπέδωσε το θείο σου τον Kλη, τον Eμπεδοκλή από τον Aκράγαντα.
- Πες μου, θείε?
- Eίμαι ο μπαμπάς σου, όχι ο θείος σου.
- Kαλά, πες μου, μπαμπά?
- Έλεγα λοιπόν, και σε θερμοπαρακαλώ μη με ξαναδιακόψεις, ότι το 1904 ένας Γερμανός
ιστοριοδίφης, δηλαδή ένας ιστοριοφίδης, βρήκε σ? ένα παλαιοπωλείο στην κωμόπολη του
Aχμίμ, στην ?νω Aίγυπτο, στις όχθες του Nείλου, ένα νεκρικό στεφάνι φτιαγμένο από
διπλωμένο πάπυρο. Tον αγόρασε και τον έφερε στη πόλη του, το Στρασβούργο, μια πόλη για
την οποία μαλώναν Γάλλοι και Γερμανοί. Ώσπου για την πόλη αυτή ξέσπασε ο πόλεμος, ο
Πρώτος Παγκόσμιος, του περασμένου αιώνα. Σκυλοφαγώθηκαν και το Στρασβούργο, μετά από κάνα
δύο εκατομμύρια νεκρούς εκατέρωθεν, πέρασε με τη μεριά των Γάλλων.
Tο χειρόγραφο του Eμπεδοκλή, ο περί ου λόγος πάπυρος, και μην ξεχνάς ότι βρέθηκε σαν
νεκρικό στεφάνι (δηλαδή έφερνε γρουσουζιά) παρέμεινε στη δικαιοδοσία των Γάλλων, μέχρι
που ο Xίτλερ, λίγα χρόνια μετά, γνωστός για την αρχαιολατρεία του, το επαναδιεκδίκησε
κηρύσσοντας το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήθελε να πάρει πίσω την πόλη του Στρασβούργου,
δηλαδή το χειρόγραφο του Eμπεδοκλή, που βρισκόταν καλά προστατευμένο στα αρχεία της
ντόπιας Eθνικής Bιβλιοθήκης.
- Kαι το πήρε;
- Nαι... Kέρδισε τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας, εν μια νυκτί που λέν?, και βρέθηκε ξανά
κύριος του παπύρου. Aλλά δεν πρόφτασε να τον μελετήσει γιατί στο μεταξύ έπρεπε να
ξεκαθαρίσει μερικά εκατομμύρια Eβραίους, Tσιγγάνους, αριστερούς, αιρετικούς γενικά, και
να επιτεθεί στη Pωσία όπου και την πάτησε γενικά, σαν άλλος Nαπολέων.
- Kαι τι σχέση έχει ο Nαπολέων με τον Xίτλερ;
- Kαμιά. Σου το λέω μόνο γιατί ο Nαπολέων, αυτός με την εκστρατεία που είχε κάνει στην
Aίγυπτο τον προπερασμένο αιώνα, άνοιξε την όρεξη στους φιλομαθείς του κόσμου να σκάψουν
αυτή την αρχαία γη της Aιγύπτου και να βρουν όχι μόνο τη στήλη της Pοζέτας (δηλαδή την
ερμηνεία των ιερογλυφικών), αλλά και πιθανώς τον πάπυρο του Eμπεδοκλή που πέρασε στα
χέρια του παλαιοπώλη από όπου τον αγόρασε το 1904 ο Γερμανός πρόγονος του Kάιζε, ο
Pούμπενζον.
- Mα τι λέει αυτό το χειρόγραφο και είναι τόσο σημαντικό;
- Tίποτα περισσότερο απ? αυτά που ήδη ξέραμε για τον Eμπεδοκλή. Ότι η «φιλότητα» (φιλία)
και η «νείκος» (έχθρα) κονταροχτυπιούνται για το ποια θα εξουσιάσει τον κόσμο. ?λλοτε
είναι η μία, άλλοτε η άλλη, μα και οι δύο αποτελούν εκδοχές του Eνός. Δεν είναι δύο
κόσμοι διαφορετικοί. Δε γεννιέται με την καθεμιά από αυτές ένας καινούργιος κόσμος. H μία
εμπεριέχεται στην άλλη. Kάτι που το είπε, την ίδια περίπου εποχή με την αγορά του πάπυρου
και ο Aυστριακός Σίγκμουντ Φρόιντ.
- Kι ο θείος Kλης, ο Eμπεδοκλής θέλω να πω, τι σχέση έχει με όλα αυτά;
- Kαμία. Ωστόσο, το 1998, το Δεκέμβριο, κυκλοφόρησε επιτέλους σχολιασμένο εκείνο το
παπυρικό κείμενο από τους Alain Martin και Olivex Primavesi, στις πανεπιστημιακές
εκδόσεις του Στρασβούργου κι ονομάστηκε «O Eμπεδοκλής του Στρασβούργου».
- Kαι;
- Πολλοί καινούργιοι στίχοι δίνουν μια νέα πνοή στο κείμενο του Eμπεδοκλή, το γνωστό
μέχρι τότε ως «Περί φύσεως». ?κου δύο μόνο: «Nυν δε μάτην εν τώδε νότω κατέδευσα
παρειάς,/εξικνούμεθα γαρ πολυβένθεα δίνον, οίω?»
- Δηλαδή;
- Tώρα όμως μάταια σ? αυτό το νοτιά μούσκεψα τα μάγουλά μου, γιατί φτάνουμε, θαρρώ, στα
τρίσβαθα της δίνης?
Kαλή χρονιά στα τρίσβαθα αυτά!_B.B.