Σαράντος Kαργάκος

«... φθάσαμε στο φεγγάρι, στα έγκατα της γης και στα βάθη των ωκεανών. Mόνο στα βάθη της
ανθρώπινης ψυχής δεν κατορθώσαμε να διεισδύσουμε για να μάθουμε τι είναι αυτό που κάνει
τον άνθρωπο να σκοτώνει το συνάνθρωπο...»

O τελευταίος χρόνος ενός τραγικού αιώνα

THN ώρα που ο αναγνώστης θα διαβάζει τις γραμμές αυτές θα βρισκόμαστε ένα βήμα πριν (ή
ένα βήμα μετά) από τον τελευταίο χρόνο του 20ού αιώνα. Eνός αιώνα μεγάλων επιτευγμάτων
και μεγάλων κακουργημάτων. Aρκεί να σημειωθεί τούτο μόνον: όσο κόστισε σε νεκρούς ο B?
Παγκόσμιος Πόλεμος δεν κόστισαν όλοι οι πόλεμοι της Iστορίας. Bεβαίως φθάσαμε στο
φεγγάρι, στα έγκατα της γης και στα βάθη των ωκεανών. Mόνο στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής
δεν κατορθώσαμε να διεισδύσουμε για να μάθουμε τι είναι αυτό που κάνει τον άνθρωπο να
σκοτώνει το συνάνθρωπο. Πώς να εξηγηθούν οι αναρίθμητες γενοκτονίες, που συνεχίζονται
μέχρι σήμερα με την εξόντωση των Kούρδων; Πώς να εξηγηθούν το ?ουσβιτς, το Nταχάου, τα
Γκουλάγκ, οι απαγχονισμοί στην Kύπρο και στην Iρλανδία;
Πολλά θα εξηγηθούν στον αιώνα που έρχεται. Ένα μόνο φοβάμαι πως δε θα ερμηνευθεί: το
φονικό ένστικτο. Kάποτε ο ?ρθουρ Kέσλερ είχε υποστηρίξει ότι ο άνθρωπος θα πάψει να
σκοτώνει όχι με την πρόοδο της ηθικής, αλλά με την πρόοδο της? Iατρικής! Aρκεί ν?
αφαιρεθεί από το αίμα η αδρεναλίνη, οπότε σβήνει το ένστικτο της επιθετικότητας. H ηθική
αποδείχθηκε ατελέσφορη για την εξημέρωση του ανθρώπου, που παρά την επίφαση πολιτισμού
παραμένει το θηριωδέστερο των θηρίων, μια κι είναι το μοναδικό που σκοτώνει θηρίο του
είδους του. Ίσως, γιατί αυτό που ονομάζουμε ηθική να προήχθη μόνο φιλοσοφικά, αλλ? όχι
βιωματικά. Kι έτσι αυτό που επιβάλλεται στην πρακτική ζωή δεν είναι ηθική, είναι
ηθικοφάνεια ή ηθικισμός που έγινε και γίνεται πρόξενος δεινών. Συχνά ένας ηθικιστής είναι
πιο επικίνδυνος από έναν αμαρτωλό. O αμαρτωλός συγχωρεί, διότι κατανοεί. O ηθικιστής
καταγιγνώσκει (=καταδικάζει), διότι δεν αναγιγνώσκει ούτε συγ-γιγνώσκει. Kανένας
ιεροεξεταστής δεν υπήρχε αμαρτωλός.

Προσωπικά δεν αισιοδοξώ για την πορεία του ανθρώπου κατά τον 21ο αιώνα. Eφόσον θα
συνεχίσει να σκοτώνει, χάρη στην πρόοδο των επιστημών, θα σκοτώνει περισσότερους. Δε μου
αρέσει να κάνω το μάντη και, μάλιστα, το μάντη κακών. Δεν μπορώ να προβλέψω τίποτ? άλλο
για το μέλλον, εκτός από το θάνατό μου. Δε θεωρώ πως ο θάνατος είναι κάτι κακό. Eίναι μια
φυσική αναγκαιότητα. «Aνόητος ο κατά φυσικήν τάξιν αχθόμενος», έλεγε ο Iσοκράτης. Eίναι
ανόητος αυτός που στενοχωριέται για πράγματα που συμβαίνουν κατά φυσική τάξη. Kάποιοι
στενοχωριούνται επειδή πάτησαν ή υπερέβησαν τα 60, αντί να λένε «δόξα τω Θεώ» που έφθασαν
στο όριο αυτό. Tα 60 είναι όριο επέκεινα του θανάτου. Eίναι σε μικρογραφία μια κατάκτηση
αθανασίας. Όποιος περνά τα 60 πρέπει να ετοιμάζεται φιλοσοφικά και ψυχολογικά, για ν?
αντιμετωπίσει ήρεμα το χάρο. Kαι το πώς μπορεί να γίνει αυτό, το υποδεικνύει με τον ήρεμο
στοχασμό του ο γλυκός ποιητής της Φρεαττύδας, ο ξεχασμένος άδικα Λάμπρος Πορφύρας:
«Πιες στου γιαλού τη σκοτεινή ταβέρνα το κρασί σου,
??????????????????????????
κι αν έρθει ο χάρος ήσυχα κι αυτόν να τον κεράσεις?»
Θα ήταν αγένεια να φύγει ακέραστος σηκώνοντας ένα άθλιο φορτίο: την ψυχή μας.
??
Δε θέλω να γίνομαι δυσάρεστος, όμως σπάνια, δυστυχώς, έχω διαψευσθεί στις προβλέψεις μου.
Όταν προ δύο ετών από τις στήλες του περιοδικού ―τότε που κατά τη ρητή δήλωση των
πολιτικών μας αρχόντων, οι ρωσικοί πύραυλοι θα εγκατασταθούν στην Kύπρο αφεύκτως εντός
του Σεπτεμβρίου― διατύπωνα την άποψη ότι οι πύραυλοι θα εγκατασταθούν στις 31 Φεβρουαρίου
κάποιας χρονιάς, ένας Huminculus της πολιτικής εξανέστη και μου παραπονέθηκε πως ενσπείρω
την απαισιοδοξία. Tώρα ακούω τον ανεκδιήγητο Kληρίδη να λέει πως για να εγκαταστήσεις
τους πυραύλους πρέπει να τα ?χεις τετρακόσια. Πολλά λέει: αρκούν μόνο τρία. Eννοώ τρία
γραμμάρια μυαλό?
??
Tι θα μας φέρει η καινούργια χρονιά; Eκτός από τα τρία κακά της μοίρας μας, ασφαλώς θα
μας φέρει κοντά στην ONE. Όλη η μεταπολεμική ιστορία μας είναι μια αλφαβητική πρόοδος.
Πορεία στα γράμματα της αλφαβήτου: από το NATO στην EOK, παρόλο που αποτελούν «ένα
συνδικάτο», κατά τη ρήση εκείνων που τώρα τα υμνούν, από την EOK στην E.E. και από την
E.E. στην ONE. Tι σημαίνουν αυτά τα καβαλιστικά που για τους αμύητους μοιάζουν με
ιερογλυφικά. Eίναι σαν τις θαυματουργές εικόνες αγίων. ?μα τάξεις θα λάβεις. Kάποτε μας
έλεγαν ―τότε που τρώγαμε τις σάρκες μας― πως σαν θα έλθουν οι Aμερικάνοι, θα φάμε με
χρυσά κουτάλια. Φάγαμε και τα κουτάλια. Kάποτε ο Eμφύλιος τελείωσε και νικητής εξήλθε ο
μαυραγοριτισμός, που ρούφηξε το αίμα αμφοτέρων των αντιμαχόμενων πλευρών. Στα μετέπειτα
χρόνια όλοι είμαστε παιδιά του. Ό,τι αναπτύχθηκε στην Eλλάδα σε επίπεδο πολιτικό,
οικονομικό, πνευματικό είναι απαύγασμα και συμπύκνωμα μαυραγορίτικο. Mεταπολεμικά έγινε η
Eλλάς, που έγραψε μ? αίμα το έπος της Tρεμπεσίνας, η χώρα της Kομπίνας. Aπό τον Kουκκίδη,
τον Σάντα και τον Γλέζο, στον Kοσκωτά και σε όποιον άλλο λέτσο. Aπό την Hλέκτρα, τη Λίλη
και τη Σταθοπούλου (ποιος απ? τους βλαστούς μας τις ξέρει;) περάσαμε στις αποχυμένες
μένουλες του προοδευτικού γυναικουλισμού, που το μόνο που πέτυχε είναι ο εξανδρισμός των
γυναικών και η επιγυναίκωση των ανδρών.
«Δε μας έφτανε η τσιμπλομάτα, θέλαμε και μαυρομάτα?»
??
Eίναι παλιά φιλολογική παράδοση, εφημερίδες και περιοδικά να βάζουν τους συνεργάτες τους
να κάνουν προβλέψεις για κάθε νέα χρονιά. Σ? έναν πνευματικό άνθρωπο δεν είναι δύσκολο να
δει το μέλλον. Για να δεις το σκοτάδι, δε χρειάζεται να βλέπεις. Δε χρειάζεται να ψάξεις
για κάποιον οιωνό, για κάποιο σημάδι μαντικό. O ?γιος των Γραμμάτων μας, ο άσπιλος
Aλέξανδρος Παπαδιαμάντης, έγραφε στην «Aκρόπολιν» του Γαβριηλίδη την 1η Iανουαρίου 1896
τα ακόλουθα προβλεπτικά:
«Tι χρειάζεται ο οιωνός;
Mήπως δεν είναι τα πράγματα;
Eις οιωνός άριστος. Aλλά τις έβαλεν εις πράξιν την συμβουλήν του θειοτάτου αρχαίου
ποιητού; εκ της παρούσης γενεάς τις ημύνθη περί πάτρης;
Hμύνθησαν περί πάτρης οι άστοργοι πολιτικοί, οι εκ περιτροπής μητρυιοί του ταλαίπωρου
ορφανισμένου γένους, «του στειρεύοντος και ητεκνωμένου δεινώς σήμερον;»
?μυνα περί πάτρης δεν είναι αι σπασμωδικαί, κακομελέτητοι και κακοσύντακτοι επιστρατείες,
ουδέ τα σκωριασμένης επιδεικτικότητος θωρηκτά. ?μυνα περί πάτρης θα ήτο η ευσυνείδητος
λειτουργία των θεσμών, η εθνική αγωγή, η χρηστή διοίκησης, η καταπολέμησις του ξένου
υλισμού και του πιθηκισμού, του διαφθείραντος το φρόνημα και εκφυλίσαντος σήμερον το
έθνος, και η πρόληψις της χρεωκοπίας.
Tις ημύνθη περί πάτρης;
Kαι τι πταίει η γλαυξ η θρηνούσα επί των ερειπίων; Πταίουν οι πλάσαντες τα ερείπια. Kαι
τα ερείπια τα έπλασσαν οι ανίκανοι κυβερνήτες της Eλλάδος.
Kαι σήμερον νέον έτος άρχεται. Kαι πάλιν, τι χρειάζονται οι οιωνοί; Oιωνοί είναι τα
πράγματα.
Mόνον ο λαός λέγει: «Kάθε πέρσι και καλύτερα».
Aς ευχηθώμεν το ερχόμενον έτος να μην είναι χειρότερο από το έτος το φεύγον».
Aυτά, λοιπόν, έγραφε ο Παπαδιαμάντης την Πρωτοχρονιά του 1896. Eκείνος ο χρόνος δεν ήταν
χειρότερος. Ήταν η χρονιά των A? Oλυμπιακών Aγώνων. Όλα πήγαν καλά. Tην άλλη όμως χρονιά,
μας πήρε και μας σήκωσε. Ήταν η χρονιά του ατυχούς πολέμου του 1897. Όλα όσα είπε ο
Παπαδιαμάντης βγήκαν αληθινά. Eμείς τώρα μοχθούμε για τη νέα Mεγάλη Iδέα: το 2004! Θα
λιώσουμε στις δεξιώσεις και στις κοσμικές κωμικές εκδηλώσεις. Όλοι οι γυναικωτοί μετρ της
μόδας θα κάνουν τα αρχαία μυημένα μας, ακόμη και τον Παρθενώνα, πασαρέλα. Ίσως κάνουμε
και επίδειξη ράσου μετά την επιτυχία του θρησκευτικού σίριαλ. Όμως η Tουρκία, τώρα που
αχρηστεύτηκε ο Oτσαλάν, αποδεσμεύει 150.000 άνδρες. Ξέρετε πού θα τους ρίξει και πού θα
μας ρίξει; Aλλά ποιος σκάει γι? αυτό; Aς είναι καλά η ONE. Oλέ?_Σ.K.