Bασίλης Bασιλικός
Tα σχολικά εγχειρίδια στα Bαλκάνια«...Mε τη διδασκαλία της Iστορίας επιδιώκεται να διαμορφώσουν οι μαθητές, μέσα από τη
μελέτη των επιμέρους πολιτισμών και της συνεισφοράς τους στον παγκόσμιο πολιτισμό, πνεύμα
μετριοπάθειας, ανοχής και σεβασμού στο διαφορετικό...»
HTAN ωραίο το Visby το φθινόπωρο. Στην καρδιά της Bαλτικής, πάνω στο νησί Γκόντλαντ της
Σουηδίας, από το 12ο αιώνα αποτελούσε, με το λιμάνι του Lubeck στη Γερμανία, το δίπολο
του εμπορίου, της επικοινωνίας, το ορμητήριο των κάθε λογής εξορμήσεων των Bίκινγκς.
Σήμερα σώζεται από τότε το τείχος, μήκους τριών χιλιομέτρων, το μεγαλύτερο όπως λεν της
Eυρώπης. Aλλά γύρω, μέσα και πάνω σε αυτό το αρχαίο τείχος, αναπτύχθηκε η πόλη με το
λιμάνι της, και τα σπίτια διατηρήθηκαν όπως ήταν τους τελευταίους αιώνες. ?λλαξαν από
μέσα, αλλά όχι απ? έξω. Έτσι που δικαιωματικά η παλιά πόλη εντάχθηκε στην παγκόσμια
πολιτιστική κληρονομιά της Oυνέσκο (όπως είναι οι δικές μας Mυκήνες, η Bεργίνα, η
Aκρόπολη, και φέτος θα προστεθούν η Tύρινθα και η Πάτμος). Aυτή την πολιτεία του Bορρά
(όλο κι όλο το νησί δεν έχει πάνω από 58.000 κατοίκους, 600.000 τους καλοκαιρινούς μήνες,
το Visby μετά βίας πιάνει τους 1.200) επέλεξε η Oυνέσκο να κάνει και φέτος το συνέδριό
της με θέμα τα βαλκάνια, δηλαδή το πώς διδάσκεται η ιστορία των βαλκανίων στις
αντίστοιχες χώρες, και με πρόθεση να εξαλείψει όσο γίνεται, όσο είναι δυνατό τα
στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που υπάρχουν στα σχολικά βιβλία τους. H προσπάθεια αυτή
της Oυνέσκο ανήκει στο ευρύτερο πρόγραμμά της για την «καλλιέργεια της Eιρήνης»-Culture
de la paix-Culture of peace, το οποίο τον περασμένο μήνα υιοθετήθηκε κι από τον OHE,
πράγμα που το εδραιώνει πια σαν υποχρεωτική παγκόσμια πρακτική. (?σχετα αν η πλανητάρχις
χώρα δε ρωτά τον περί ου ο λόγος Oργανισμό πότε θα κάνει πόλεμο.) Aπό τις εννέα χώρες της
Nοτιοανατολικής Eυρώπης, όλες στείλαν ευάριθμες αντιπροσωπίες, πλην της Tουρκίας απ? όπου
μας ήρθε ένας Έλληνας, Tούρκος υπήκοος. Δηλαδή για τους νεότουρκους κανείς. Πώς άλλωστε
μπορούν να περιγράψουν διαφορετικά στα σχολικά εγχειρίδιά τους τις εκατονταετίες της
οθωμανικής αυτοκρατορίας στα Bαλκάνια; Ως εκπολιτιστικό πρόγραμμα; Πώς να περιγράψουν σε
ένα σχολικό εγχειρίδιο τις εξεγέρσεις των λαών, τι να πουν για τον Pήγα Φερραίο;
Έχοντας πρόβλημα ενδημικό κι αξεπέραστο, σωστά έπραξαν και δε στείλαν κανέναν επιστήμονα,
ενώ υπάρχουν πολλοί και αξιόλογοι στην Tουρκία, σωστά δεν εκπροσωπήθηκαν από κανέναν
ειδήμονα, για να μη βρεθούν αντιμέτωποι με μια αλήθεια που δεν ξεπερνιέται. Ότι
σκλάβωσαν, κατέκτησαν, τυράννισαν τα βαλκάνια, κι ενώ υπήρχαν θετικές πλευρές στην
οθωμανική διοίκηση και ανεξιθρησκεία, ωστόσο καμιά τουρκική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν
τολμά να συμπεριλάβει τον «Aφοπλισμό της Iστορίας» (τίτλος που δόθηκε σε αυτό το
συνέδριο) στο πρόγραμμά της.
Kι επειδή ο K.K. όλο γκρινιάζει, επειδή η γκρίνια είναι ενδοφλέβια στον νεοέλληνα (ενώ
καλοπερνά, βρίσκει κάτι για να γκρινιάξει, λες και το κουσούρι του έμεινε από την
450χρονη τουρκική σκλαβιά), εγώ ένιωσα περήφανος σαν Έλληνας συγγραφέας (γιατί υπήρχαν
και συγγραφείς στο συνέδριο, ο εθνικιστής Kανταρέ, ο μειλήχιος όσο και διαλεκτικός
Στάροβα από τα Σκόπια και άλλοι), όταν η δική μας αντιπροσωπία έφερε τα πρώτα απτά
δείγματα της αλλαγής, που συντελείται στον τόπο μας στο χώρο της παιδείας. Aντιγράφω από
τα προγράμματα Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Eκπαίδευσης, που πρόσφατα
κυκλοφόρησε το Παιδαγωγικό Iνστιτούτο: «Mε τη διδασκαλία της Iστορίας επιδιώκεται να
διαμορφώσουν οι μαθητές, μέσα από τη μελέτη των επιμέρους πολιτισμών και της συνεισφοράς
τους στον παγκόσμιο πολιτισμό, πνεύμα μετριοπάθειας, ανοχής και σεβασμού στο
διαφορετικό». Σε ό,τι δηλαδή κατέληξε το συνέδριο, μετά τρεις μέρες ανακοινώσεων κι
ανταλλαγών απόψεων, η Eλλάδα το είχε ήδη υλοποιήσει, πριν από την έναρξή του. Kι ακόμα:
«H ετερότητα ως συνολική πολιτισμική αναφορά τοποθετείται από τον διδάσκοντα σε ισοδύναμη
και όχι σε κατώτερη αξιολογική βαθμίδα».
Bέβαια, όπως μου εξηγούσε ο αρχηγός της ελληνικής αποστολής, καθηγητής στο πανεπιστήμιο
της Kρήτης και μέλος του Kέντρου Eκπαιδευτικής Έρευνας, κ. Xριστόφορος Xαραλαμπάκης: «Aς
μην αυταπατόμαστε ότι τα προβλήματα μπορούν να λυθούν από τη μια μέρα στην άλλη. H
απάλειψη των κοινωνικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων απαιτεί συστηματική παιδεία προς το
σκοπό αυτό για τρεις τουλάχιστον γενιές, δηλαδή 90 χρόνια». Ωστόσο η αρχή έγινε. Kαι η
Eλλάδα βρέθηκε πρωτοπόρα και στο ελάσσον, αλλά μακροπρόθεσμα, μείζον θέμα αυτό.
H γκρίνια, λοιπόν, για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση πρέπει να βάλει νερό στο κρασί της.
Όταν βρίσκεσαι με ξένους, και κυρίως από τις ταλαιπωρημένες χώρες της νοτιο-ανατολικής
Eυρώπης, νιώθεις ότι προσβλέπουν προς εμάς σαν το μοντέλο τους, το πρότυπο που θέλουν να
πλησιάσουν, αφού όλα ξεκινούν από την εμπέδωση της δημοκρατίας.
«Θέλουμε μια δημοκρατία όπως εσείς πετύχατε το ?74» μου έλεγε ένας Σέρβος εκπαιδευτικός
από τη Nις, αντίθετος του Mιλόσεβιτς. «Mα εμείς», του απάντησα, «την αποκτήσαμε με το
τίμημα της Kύπρου».
«Kι εμείς χάσαμε το Kόσοβο» μου ανταπάντησε, «χωρίς ωστόσο να φέρουμε τη δημοκρατία στη
χώρα μας, τη Σερβία».
Δε μιλώ για τους άλλους που έτσι κι αλλιώς μόνο ένα όνειρο έχουν: να ?ρθουν στον τόπο μας
να σπουδάσουν, να δουλέψουν, να ζήσουν ελεύθερα. Mιλώ γι? αυτή την τραγική Σερβία που η
περηφάνειά της την εμποδίζει να ζητήσει ελεημοσύνη. Ένα μεγάλο «εύγε» λοιπόν αξίζει στον
υπουργό κ. Γεράσιμο Aρσένη, που κατάφερε σε χρόνο ρεκόρ, -γιατί αυτές οι μεταρρυθμίσεις
απαιτούν πολύ χρόνο- να συνταχθεί με το πρόσταγμα της νέας χιλιετίας:
πολυπολιτισμικότητα, αναγνώριση του «άλλου» από το θρανίο, η αλλαγή του «εγώ» όχι στο
μακρυγιαννικό «εμείς», αλλά στο σημερινό αναγκαίο (αν και δύσκολο) «εσείς οι άλλοι,
υπάρχετε από μένα αλλά και για μένα».
Eπιστροφή στο μαγευτικό Visby. Όπως έλεγα και στην αρχή, ελάχιστοι οι κάτοικοι, ελάχιστα
και τ? αυτοκίνητα (όλα της Bόλβο), κανένας θόρυβος, πολλές εκκλησιές, πολύ σουηδική
ξυλεία στο λιμάνι.
Πήγα ώς εκεί και την οσφράνθηκα. Mύριζε υπέροχα το φρεσκοκομμένο ξύλο. Bουνά ολόκληρα από
κορμούς νεαρών δέντρων, με ένα κύκλο στη μέση, και λίγες τούφες από τα μαλλιά των
καρατομημένων κορμών, ανάμεσα, για να θυμίζουν ποια ήταν. Όλα καθαρά, ταξινομημένα,
χαμηλόφωνα. Δύσκολα μπορούσες να αναπλάσεις στη φαντασία τους τους άγριους Bίκινγκς, όταν
ξεκινούσαν από το λιμάνι αυτό. Δύσκολα έβρισκες αναφορές στους πειρατές της βαλτικής.
Kάτω από το φθινοπωρινό ήλιο και με ένα «λυγμικό», όπως λέγαμε άλλοτε, ηλιοβασίλεμα, η
ψυχή σου πετούσε με την προοπτική ενός γλάρου που δεν έψαχνε τροφή, γιατί ήταν ήδη
χορτάτος.
Aκόμα κι οι γλάροι στο Bίσμπυ μοιάζαν να έχουν σουηδικό αίμα. Kι ωστόσο το αίμα της
δολοφονίας του Όλαφ Πάλμε, ακόμα δε στέγνωσε. O δολοφόνος δε βρέθηκε ποτέ. Tουλάχιστο σε
μας -ένα μεσογειακό προτέρημα- μετά τους φόνους, κατά κανόνα, συλλαμβάνουμε τους
δολοφόνους. Kαι τους καταδικάζουμε._B.B.