Γιάννης Eυσταθιάδης

"...Σαν επιφανής χειρουργός, μεταμοσχεύει ιδιοκατασκευάσματα αφορισμών σ? όλες τις
χαίνουσες πληγές του έθνους..."

Ο Μητρόπουλος

ΔEN είναι ασφαλώς ο μαέστρος, μα γνωρίζει στην εντέλεια να ενοποιεί τις συγχορδίες των
εύφορων σχολίων και να διευθύνει με ωρολογιακή ακρίβεια το μηχανισμό του γέλωτος. Δεν
είναι πολύ περισσότερο ο ποδοσφαιριστής, μα διαθέτει τα ίδια αποθέματα ισχύος και
σφρίγους, την ίδια διεισδυτική ικανότητα και τη δύναμη να σφυροκοπά ανελέητα, αλωνίζοντας
στη μεγάλη περιοχή των ελληνικών δεινών.
Οι φιγούρες του συνθέτουν εναργέστερα το νεοελληνικό χαρακτήρα από την εμβριθέστερη
κοινωνική ανάλυση, και μια λεζάντα του, ένας διάλογος ή ακόμα και μια μοναχική του λέξη,
προβληματίζουν αποτελεσματικότερα από τις πολυσχιδείς αναλύσεις. Απομυθοποιεί τα σοβαρά
και ανατρέπει άναρχα, αλλά έλλογα, τα ευτράπελα.
Οι ήρωές του συνθέτουν έναν πολυδιάστατο καθρέφτη, όπου μέσα του όλοι μπορούν να
κοιτάζονται και ν? αναγνωρίζουν τις καλές ή κακές πλευρές του εαυτού τους. Ανατέμνει με
ακρίβεια τα προβλήματα και, σαν επιφανής χειρουργός, μεταμοσχεύει ιδιοκατασκευάσματα
αφορισμών σ? όλες τις χαίνουσες πληγές του έθνους.
Ως δαιμόνιος μπόμπιρας -καθ? ομοίωσιν των προσωπείων του- πυροδοτεί τους εκρηκτικούς
μηχανισμούς και παρακολουθεί τις ηχηρές και εμπρηστικές συνέπειες των παρεμβάσεών του,
κλαυσιγελώντας από την παρακείμενη γωνία. Και βέβαια, διατηρεί μιαν ασίγαστη νεότητα
(πάνω από σαράντα χρόνια τώρα), καθώς επιτελεί το σχεδόν δημοσιοϋπαλληλικής ρουτίνας
έργο του (ένα και, πολλές φορές, δύο και τρία έργα την ημέρα, κάθε μέρα), με απίστευτη
δημιουργική φρεσκάδα και ανανεωτική τόλμη.
Σε μια εποχή που, με εκπλήσσουσα ελαφρότητα, απονέμονται βαρύγδουποι τίτλοι «εθνικών
σαρκαστών» σε περιστασιακούς entrepreneurs, τείνουμε να ξεχνάμε πως ο κατ? εξοχήν
δικαιούχος και νομέας ενός τέτοιου τίτλου είναι αυτός που με σεμνότατη συνέπεια συνθέτει
(ή, καλύτερα, ανασυνθέτει) την πολιτική και κοινωνική ιστορία τεσσάρων δεκαετιών.
Ο (δίκαιος) λόγος, βεβαίως, για τον σκιτσογράφο ή γελοιογράφο Κώστα Μητρόπουλο ?
χαρακτηρισμός, που είναι ασφαλώς αυτόχρημα λανθασμένος, ελλειπτικός και ελλιπής. Γιατί,
όπως είναι πια σαφές, το σκίτσο, η καρικατούρα, η ίδια η γελοιογραφία, βρίσκεται ζώσα
στην άλλη άκρη της πένας του, στα γεγονότα και τα στερεότυπα της νεοελληνικής ζωής.
Εκείνος, απλώς την αναπαράγει, την αναδιατυπώνει και ευφυώς τη σχολιάζει, ως ιδανικός
διεκπεραιωτής των τύψεών μας.

Οι παπαράτσι των ανωνύμων

ETΣI τολμώ να ονομάσω τα Reality Shows της τηλεόρασης, μια και οι αναλογίες είναι και
υπαρκτές και σαφείς. Είναι ο ίδιος αδηφάγος φακός που παρακολουθεί τα ιδιωτικά και τα
δημοσιοποιεί, που παρεμβαίνει στα προσωπικά και τα μετατρέπει σε θέαμα. Το γεγονός ότι
εδώ δεν πρόκειται για ιστορίες επωνύμων, αλλά, αντιθέτως, για την απόλυτη και συχνά
αποστεωμένη ανωνυμία, αποδεικνύει πως η μυθοπλασία προηγείται του ρόλου και πως η
δραματοποιημένη πλοκή, όπως προκύπτει από τη ζωή ή όπως κατασκευάζεται, έχει μεγαλύτερη
σημασία από την τραγική ιδιότητα του ήρωα. Όμως, αν η λέξη reality παραπέμπει ευθέως στο
ρεαλισμό, εντούτοις, τα σχετικά ομότιτλα προγράμματα καμία σχέση δε φαίνεται να έχουν με
την αρχική λέξη, που στην ιστορία της τέχνης έχει παραλλαχθεί πλειστάκις (νεορεαλισμός,
βερισμός -στη μουσική-, σοσιαλιστικός ρεαλισμός κ.λπ.)
Αν κάτι κρατούν από την αρχική ετυμολογία της λέξης, αυτό είναι η λέξη res, μια και η
πράξη έχει αποδείξει πως στα Reality Shows οι πρωταγωνιστές, μολονότι πρόσωπα,
αντιμετωπίζονται συχνά ως πράγματα. Αν όμως κάποιος επιχειρούσε να αναζητήσει τις
αναλογίες της καταγωγής, θα έφτανε μάλλον στη λογοτεχνική (και όχι μουσική, εν
προκειμένω) έννοια του Μελοδράματος, που παραπέμπει σε μια δραματική σύνθεση, συγγενική
προς την τραγωδία, την κωμωδία και την παντομίμα που προορίζεται για λαϊκό κοινό. Μια
σύνθεση δυνατή, ρηχή και επιφανειακή, που δίνει προτεραιότητα στο θέαμα και στην πλοκή,
και χρησιμοποιεί ένα σύνολο από στερεότυπους χαρακτήρες, (μια βασανισμένη ηρωίδα, έναν
δυστυχισμένο ήρωα, έναν αχρείο που τους κατατρέχει). Το μελόδραμα είναι πάντα συμβατικά
ηθικό, με τάση στο συναισθηματισμό και την αισιοδοξία.
Κατ? αναλογία, στα Reality Shows οι άξονες είναι γνωστοί, κυρίως δε το τρίπτυχο
«έρωτας/σχέσεις» - «χρήμα» - «υγεία» (και τα τρία βασικοί άξονες, εξάλλου, για
αστρολόγους και ταρωλόγους).
Τα δεδομένα παραλλάσσουν, αλλά η δομή παραμένει κοινή. Ο μύθος, υποτυπώδης, και η έκβαση,
προβλέψιμη. Οι χαρακτήρες, στερεότυποι και σχηματικοί. Το θέμα, σχεδόν πάντα
υπεραπλουστευμένο, με ένα ευδιάκριτο «Καλό-Κακό» που προσομοιάζει στο παραμύθι.
Ο ίδιος ο παρουσιαστής, όταν δε μετατρέπεται σε ανακριτή και ενίοτε σε βασανιστή, προτιμά
το ρόλο του αφηγητή, τόσο σημαντικό ανέκαθεν στα παραμύθια. Παράλληλα, τα μειωμένης
ευφυΐας πρόσωπα-ήρωες που συμμετέχουν, εμφανίζουν διάθεση για προβολή και ανοχή στην
προσβολή.
Μολονότι συχνά τα Reality Shows προσφέρουν -ως άλλοθι- μια επίστρωση προβληματισμού πάνω
στις ανθρώπινες σχέσεις και τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα (π.χ. ναρκωτικά), στην ουσία
το τελικό αποτέλεσμα είναι μια διαρκής ανακύκλωση κοινότοπων, άνευ ουσίας, προβλημάτων.
Η ατέρμονη ανάλυση των προβλημάτων αυτών οδηγεί σε μια παραφιλολογία που περιγράφει το
ασήμαντο και καλλιεργεί χίμαιρες.
Ένα χρονικό παρακμής που προσφέρεται στο αδηφάγο και αδιάκριτο μάτι του θεατή για να
ικανοποιήσει τη φιλοπερίεργη ή και σαδιστική ακόμα τάση του. Και βέβαια, η όποια κατάθεση
ή εξομολόγηση, ως υποκειμενική και, άρα, συχνά ανειλικρινής, απέχει πολύ από το
ρεαλιστικό.
Δια της παραλείψεως ή των προσθηκών, στη διάρκεια μιας εκπομπής, το Πραγματικό
μετατρέπεται σε Αφηγηματικό, δραματοποιείται και καταλήγει ομοίωμα ζωής με κατασκευασμένο
πάθος. Κατ? αναλογίαν, ενδεχομένως, ένα Virtual Reality Show, ήτοι: μια Εικονική
Πραγματικότητα. Ξαναθυμάμαι τον Wallace Stevens: «Ο Ρεαλισμός είναι η παραφθορά της
πραγματικότητας»._Γ.E.