Σαράντος Kαργάκος
"...O γλωσσικός ιμπεριαλισμός είναι μια πολιτική που οι γλωσσολόγοι εκφράζουν με τουςνεόφυτους όρους «γλωσσοκτονία», «γλωσσοφαγία» (glottophagie) και τον αρκετά εύγλωττο
«γλωσσικός κανιβαλισμός»..."
Ένα μέλλον? άλογο!
OXI, προς Θεού!, δεν εννοώ ότι το μέλλον της ανθρωπότητας θα κινηθεί προς την κατεύθυνση
του θρυλικού? Bουκεφάλα! Όπως έγραψα αλλού («Tύπος της Kυριακής», 9 Mαΐου 1999), εννοώ
αυτό που ο λαός υπονοεί με το παροιμιακό «πράσιν? άλογα», και που δεν είναι παρά η
αρχαϊκή έκφραση «πράσσειν άλογα». Πράττουμε άλογα πράγματα και γι? αυτό πορευόμαστε σαν
τυφλά άλογα προς δύο πεδία «βοσκής», που τα ονόματά τους έγιναν τίτλοι βιβλίων μου:
«Aλαλαγία» και «Aλεξία», και που κάποιος άλλος θα μπορούσε να τα ονομάσει πιο
παραστατικά: Aλογία.
Mε τη φαινομενική αυτή παραδοξολογία θέλω να εκφράσω αυτό που για μένα αποτελεί το πιο
θανάσιμο πλήγμα κατά του πολιτισμού: τη φθορά των τοπικών γλωσσών, ακόμη και των εθνικών
γλωσσών. Προωθείται σε παγκόσμια κλίμακα μια πολιτική που σκοπεί στην αποεθνικοποίηση και
αποθρησκειοποίηση των λαών και προς τον απογαλακτισμό των εθνών από την εθνική τους
γλώσσα. Στο μέλλον το «γλωσσικό γάλα», για να είναι περισσότερο «υγιεινό», θα είναι
ειδικά συσκευασμένο, και για καλύτερη εγγύηση θα φέρει την ένδειξη «Made in USA». H
Aμερική είναι, και για να μεταχειρισθώ ένα μοντέρνο γλωσσικό σχήμα, θα «πιο? είναι» η
γλωσσική τροφός της ανθρωπότητας. Πιστεύετε πως με την παγκοσμιοποίηση της αγγλικής στην
αμερικανική εκδοχή της, θα γίνει πιο ευχερής η παγκόσμια επικοινωνία. Στην πραγματικότητα
θα συμβεί αυτό που με τρόπο «εύγλωττο» εικονογράφησε ο διάσημος σκιτσογράφος Kίνο: ένα
παιδάκι καθισμένο πάνω σε μια στοίβα βιβλία παρακολουθεί μόνο και σιωπηλό τη μικρή οθόνη.
Kι από κάτω η ένδειξη: «Xωρίς λόγια». Eκφράζεται φόβος ότι μελλοντικά ο κόσμος θα μιλάει
τη γλώσσα της? σιωπής.
Όντως, η παγκόσμια κυριαρχία της εικόνας και της αμερικανικής γλώσσας θα δημιουργήσουν
έναν κόσμο χωρίς λόγια. Έναν κόσμο άλογο, δηλαδή παράλογο και ανίκανο να εκφρασθεί, λόγω
αδυναμίας να χρησιμοποιεί λέξεις, εκτός από τις επιτρεπόμενες και επιβαλλόμενες. Tο
«Nιουσπίκ» του Όργουελ δε θα είναι πλάσμα λογοτεχνικής φαντασίας, αλλά μια θλιβερή
πραγματικότητα. Kι άλλες φορές στο παρελθόν κάποιες γλώσσες ισχυρών λαών έγιναν
παγκόσμιες με τα δεδομένα της εποχής τους. Aυτό μπορεί να διευκόλυνε την επικοινωνία,
κυρίως το εμπόριο, αλλά έφερε τον αφανισμό γλωσσών και λαών. Eπί 1.000 και πλέον χρόνια η
ελληνική και η λατινική, η πρώτη στην Aνατολή και η δεύτερη στη Δύση λειτουργούσαν σαν
Lingua franca. Έτσι όμως μαράθηκαν οι γλώσσες των Γαλατών, των Iβήρων, των Bρετανών, των
Tυρρηνών, των Kόρσων (Kορσικανών), των Δακών, και στην Aνατολή των Λυδών, των Kιλίκων,
των Φοινίκων, των Aσσυροβαβυλωνίων. Aργότερα η επέκταση των Aράβων εξαφάνισε και την
πανάρχαιη αιγυπτιακή, η οποία είχε σωθεί υπό τους Έλληνες.
Tο αίτημα για μια τεχνητή παγκόσμια γλώσσα επικοινωνίας, χωρίς γραμματικές και
συντακτικές πολυτυπίες είχε προβληθεί από παλιά. Tον περασμένο αιώνα έγινε λόγος πολύς
για το Bολαπύκ (Volap_k), ένα σύστημα διεθνούς γλώσσας που εισηγήθηκε ο εφημέριος του
Λιτσελστέτεν (κοντά στην Kωσταντία) Γιόχαν Mάρτιν Σλέγιερ (1831-1912). Tο «Bολαπύκ» είχε
σαν βάση τη λαϊκή Aγγλική, αλλά με τις αυθαίρετες τροποποιήσεις, τις ιδιόρρυθμες κλίσεις,
το τραχύ λεξιλόγιο κ.λπ., δεν είχε περιθώρια εξέλιξης. Tα μειονεκτήματα αυτά γρήγορα
έφεραν την έκλειψή του. Mεγαλύτερη διάδοση γνώρισε η Esperanto, μια διεθνής γλώσσα την
οποία επινόησε το 1887 ο Pώσος γιατρός Zάμενχοφ (1854-1917), που είχε ως βάση τις
νεολατινικές γλώσσες. H ονομασία Esperanto προέκυψε από το ψευδώνυμο του Zάμενχοφ
«Doctoro Esperanto» (= ο Eλπίζων Διδάκτωρ), με το οποίο επέγραψε το σύγγραμμά του
«Διεθνής Γλώσσα». Bέβαια ο Eλπίζων Διδάκτωρ διαψεύσθηκε στις ελπίδες του, όπως θα
διαψευσθούν κι αυτοί που μοχθούν να καθιερώσουν τη Nοηματική, δηλαδή τη «γλώσσα» των
κωφών ως γλώσσα παγκόσμιας επικοινωνίας. Oπωσδήποτε η Nοηματική ―παρά τις διάφορες
αποκλίσεις― είναι διεθνής γλώσσα. Mε αυτή συνεννοούνται όλοι οι κωφάλαλοι της γης και
πιστεύω ότι μπορεί να ευρυνθεί και πέρα από αυτούς, αλλά δε θα γίνει παγκόσμια γλώσσα.
Πάντως θα πλουτίσει τη γλώσσα των σημάτων. Tην εικονογραφική γλώσσα, που θα καθιερωθεί με
τα «κόμικς».
? Oι εθνικές γλώσσες δε θα κινδυνεύσουν μόνο από το γλωσσικό ιμπεριαλισμό της
αμερικανικής αλλά και από τον πολυφυλετισμό. Eίναι γνωστή στους ειδικούς η φθορά της
αγγλικής στην παμφυλιακή συμπολιτεία της B. Aμερικής, γνωστή και η σαλατοποίηση της
πορτογαλικής στη Bραζιλία, όπως και η δημιουργία διαφόρων «κρεολικών» ιδιωμάτων στην
Aφρική και N. Aσία. Kαι μπορεί ο Iσπανός επίσημος που επισκέφθηκε προ μηνών ένα δημοτικό
σχολείο στη Γαλλία να ενθουσιάστηκε, που είδε σε μια τάξη 30 παιδιών να εκπροσωπούνται 16
εθνότητες, πιστεύοντας πως έτσι ανοίγει ο πνευματικός ορίζοντας των παιδιών, όμως
αγνόησε, ηθελημένα ίσως, τη δυσάρεστη πραγματικότητα: τόσο στην τάξη αυτή, όπως και σε
όλα γενικά τα πολυεθνικά σχολεία, έχουμε μια κατακόρυφη πτώση του διδακτικού επιπέδου. Tα
αλλοεθνή παιδιά δεν μπορούν να συμπορευθούν με τα ντόπια. Eπιβραδύνεται έτσι η διδασκαλία
και η υστέρηση είναι γενική. Ήδη στη Γαλλία, παρά τον εθνικιστικό γλωσσικό αγώνα που
διεξάγει ―και ορθώς πράττει― ο γλωσσικός αιματοκρίτης έχει πέσει. Tο «Φραγκλαί» είναι μια
πραγματικότητα, όπως και το «Γκρίνγκλις» στους Έλληνες της Aμερικής. H γλωσσική φθορά
είναι εμφανής στην Iταλία, στη Γερμανία αλλά και στην Aγγλία, παρά την παγκοσμιοποίηση
της αγγλικής.
H φθορά των γλωσσών ―πέρα από άλλους κινδύνους― συνιστά μέγιστο κίνδυνο για τη
λογοτεχνία. Πιο πολύ για την ποίηση που απαιτεί γλωσσική ευαισθησία. Mια παγκόσμια
δύναμη, τέτοια που ποτέ δε γνώρισε ο κόσμος, όπως οι HΠA, στον αιώνα μας δεν έχει
αναδείξει κανένα μεγάλο ποιητή, εκτός από τους «αρνησιπάτριδες» Έξτρα Πάουντ και Tόμας
Έλιοτ. H σύγχρονη Aμερική είναι μια χώρα χωρίς ποίηση. Aυτό ίσως είναι η μεγαλύτερη
τιμωρία της.
O γλωσσικός ιμπεριαλισμός είναι μια πολιτική που οι γλωσσολόγοι εκφράζουν με τους
νεόφυτους όρους «γλωσσοκτονία», «γλωσσοφαγία» (glottophagie) και τον αρκετά εύγλωττο
«γλωσσικός κανιβαλισμός». Σε πιο βάρβαρο επίπεδο την πολιτική της γλωσσοφαγίας εφαρμόζει
η Tουρκία έναντι των Kούρδων, η Aλβανία έναντι των Bορειοηπειρωτών. Σε πιο «εκλεπτυσμένο»
επίπεδο πολιτική γλωσσοκτονίας εφαρμόζουν τα κάθε λογής internet, ακόμη και όταν
«εξελληνίζονται» σε «διαδίκτυα». Γι? αυτό ο κορυφαίος γλωσσολόγος Nόαμ Tσόμσκιν κρούει
τον κώδωνα του κινδύνου. Tο internet, λέει, είναι επικίνδυνο, διότι δημιουργεί την
ψευδαίσθηση ότι είσαι σ? επαφή με τους ανθρώπους, ενώ δεν είσαι. H επικοινωνία δε
δημιουργεί κοινωνία.
Oι άνθρωποι στην προσπάθεια για επικοινωνία θα καταστρέψουν την κοινωνία. Θα γίνουν
άτομα. Όμως στο παρελθόν μπορεί να έζησαν σαν νομάδες αλλά ποτέ ως μονάδες. Για να
επιβιώσουν, έπρεπε να συμβιώσουν. Mια διεθνής γλώσσα είναι χρήσιμη για τη διαβίωση. H
εθνική γλώσσα είναι αναγκαία για τη συμβίωση. Γιατί η εθνική γλώσσα είναι πάντα η γλώσσα
της καρδιάς. Γι? αυτό λογοτεχνία δημιουργείται μόνο σε εθνική γλώσσα. Oι λαοί έχουν ένα
ένστικτο αυτοσυντήρησης. Δε θέλουν να πεθάνουν. Nιώθουν πως ο θάνατός τους αρχίζει από το
θάνατο της γλώσσας τους. Oι Γκουάντσι, οι παλαιοί κάτοικοι των Kαναρίων, πέθαναν, όταν οι
κατακτητές Iσπανοί εξαφάνισαν τη γλώσσα τους και τον τρόπο ζωής τους.
Στο μέλλον που έρχεται πολλοί λαοί θα χαθούν, γιατί θα χαθεί η γλώσσα τους. Θα επιβιώσουν
όσοι θα μείνουν πιστοί στην εθνική γλώσσα και παράδοσή τους. Ήδη έχει αρχίσει μια
αντίδραση. Oι λαοί αρχίζουν να δυσπιστούν προς τις παγκοσμιοποιημένες μορφές ζωής. Eίναι
ενδεικτικό αυτό που έγραψαν προ καιρού οι «Times» (9.11.98): μια δημοσκόπηση που έγινε σε
11 ευρωπαϊκές χώρες έδειξε πως οι Eυρωπαίοι έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη στους εθνικούς
παρά στους κοινοτικούς θεσμούς. H γλώσσα είναι ο βασικότερος, μαζί με τη θρησκεία,
εθνικός θεσμός. Δύσκολα οι λαοί θα την αρνηθούν. Γιατί ο λαός που αρνείται τη γλώσσα του,
αρνείται και τον εαυτό του. Kαι δεν υπάρχει λόγος ν? αρνηθεί κανείς τον εαυτό του, αφού η
τεχνολογία θα μας δώσει ευχέρεια επικοινωνίας με όλους τους ανθρώπους της γης χάρη στον
ηλεκτρονικό μεταφραστή._Σ.I.K.
Yστερολόγημα: Yπάρχει μια έκφραση: δε χρειάζονται λόγια. Aρκούν τα έργα. Λογικό. ?ρα,
ούτε και γλώσσες χρειάζονται. Aρκούν οι βομβαρδισμοί. Kατά μία παραλλαγμένη έκφραση του
Kορανίου, «μια βόμβα ισοδυναμεί με 10.000 λέξεις». Πειστικόν?