Nίκος Mάργαρης
«... Στην Κάρπαθο έχουν καταγραφεί πάνω από δέκα ενδημικά φυτά. Δηλαδή, απαντούν μόνο σ?αυτό το νησί...»
Καρπαθολογία
Η Κάρπαθος, μεταξύ Κρήτης και Ρόδου, είναι ένα από τα νησιά της Δωδεκανήσου και έχει
έκταση 290 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Είναι, δηλαδή, τρεις φορές μεγαλύτερη από τη Σκόπελο
και έξι από τη Σκιάθο, που δεν είναι, βέβαια, στα Δωδεκάνησα! Φαίνεται, ίσως, περίεργο το
γεγονός ότι, μολονότι η γεωγραφική της θέση είναι, θεωρητικά, σπουδαία, ουδέποτε ήταν
άμεσα συνδεδεμένη με καταλήψεις. Οι οποίες να είχαν είτε τη μορφή της Βενετίας, όπως στη
διπλανή Κρήτη, είτε τη μορφή των Ιπποτών, όπως της επίσης διπλανής Ρόδου. Είναι η
μοναδική, πιθανότατα, περίπτωση νησιού στα Δωδεκάνησα χωρίς κάποιο μεγάλο βενετσιάνικο
κάστρο ή τουρκικό τζαμί ή ιταλικό ξενοδοχείο. Από την άλλη, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι
η ιταλική κατοχή (1912-1945) που ακολούθησε την Τουρκοκρατία δεν άφησε ίχνη, γιατί η
Κάρπαθος απέκτησε οδικό δίκτυο και αυτοκίνητα πριν από την Κρήτη. Ενώ υπήρχε δυσκολία
στην πρόσβαση και απομόνωση, και ίσως, λόγω αυτής, από νωρίς άρχισαν να επισκέπτονται την
Κάρπαθο Βοτανικοί. Πρώτος έφτασε, την άνοιξη του 1883, ο Aυστριακός Pichler, ο οποίος
παρέμεινε δύο μήνες. Τον ακολούθησε, τρία χρόνια αργότερα, ο Μajor και τ? αποτελέσματα
δημοσιεύτηκαν σε έκδοση του 1895 στη Λωζάνη. Όμως, πριν από τους Βοτανικούς είχαν φτάσει
στην Κάρπαθο ―ήδη από τους κλασικούς χρόνους― τα κουνέλια. Τα οποία υπερβόσκησαν το
περιβάλλον καταστρέφοντάς το τόσο πολύ, που ήδη είχε γίνει παροιμία που αναφέρει ο
Αριστοτέλης. Το άτομο που μεταφέρει κουνέλια στην Κάρπαθο είναι παράδειγμα μιας πράξης,
της οποίας δεν έχουμε επίγνωση του αποτελέσματός της. Δυστυχώς, η παροιμία δεν είναι και
τόσο γνωστή στους νομάρχες του Αιγαίου, οι οποίοι έχουν ρημάξει πολλά νησιά με τα
κουνέλια, με τα οποία τα εμπλουτίζουν! Παρ? όλα αυτά και μολονότι τα κουνέλια της
Καρπάθου αναφέρονται μέχρι και το Μεσαίωνα, η χλωρίδα του νησιού είναι ανεπανάληπτη.
'Ετσι, ενώ έχει έκταση μόλις το ένα πέμπτο της Ρόδου, παρουσιάζεται με τον ίδιο αριθμό
ειδών φυτών. Έχουν καταγραφεί σ? αυτήν περί τα 900 είδη. Περίπου τα μισά από την Κρήτη,
που είναι τριάντα (!) φορές μεγαλύτερη. Η τελευταία επίσκεψη Bοτανικού στην Κάρπαθο έγινε
πριν από δέκα χρόνια από τον Βρετανό Ράκχαμ, ο οποίος πρόσθεσε δέκα νέα είδη, μεταξύ των
οποίων και ο φοίνικας του Θεοφράστου. Τον οποίο, παλαιότερα, θεωρούσαμε ότι είναι
ενδημικό φυτό που απαντά μόνο στην Κρήτη και ειδικά στην περιοχή του Βάι (το όνομα αυτό
έχει σίγουρα σχέση με το φοίνικα, μια και είναι γνωστό το «μετά Βαΐων και Κλάδων»). Ο
φοίνικας του Θεοφράστου βρέθηκε στην περιοχή Φοίνικας της Καρπάθου και η παρουσία του
έχει διαπιστωθεί και σε άλλες είκοσι περιοχές της Κρήτης, στα νησιά Χάλκη και Ρόδο και
στα τουρκικά παράλια, απέναντι. Τούτο δεν είναι περίεργο, αφού ―όπως είναι γνωστό― σε
παλαιότερους γεωλογικούς χρόνους η Κρήτη ήταν ενωμένη με την Κάρπαθο, τη Χάλκη, τη Ρόδο
και την Τουρκία. Στην Κάρπαθο έχουν καταγραφεί πάνω από δέκα ενδημικά φυτά. Δηλαδή,
απαντούν μόνο σ? αυτό το νησί. 'Ετσι, έχει το δικό της δίκταμο που έχει καταγραφεί
επιστημονικά πριν από έναν αιώνα και είναι γνωστό στους ντόπιους ως καπνόχορτο ή
οδοντόχορτο. Τους καπνούς του οποίου χρησιμοποιούν ως παυσίπονο στον πονόδοντο. Παρόλο
που όλοι αναφερόμαστε (απ? άκρου εις άκρον της χώρας?) σε βιβλικές καταστροφές της
δασικής βλάστησης, καλό θα είναι ν? αντιγράψουμε κάποια ενδιαφέροντα μηνύματα για τα δάση
της Καρπάθου, όπως τ? αναφέρει ο Ράκχαμ: «Η μείωση στη βόσκηση και η αύξηση στη βλάστηση
είναι σημαντικά γεγονότα των ημερών μας. Όμως, δεν υπάρχουν συγγραφείς ―μ? εξαίρεση τον
Γκρόιτερ―, οι οποίοι να έχουν καταγράψει κάτι τέτοιο». Είναι, χωρίς αμφιβολία, έξω από το
σημερινό τουριστικό κύκλωμα η Κάρπαθος. Όμως, αξίζει τον κόπο να την επισκεφθεί κάποιος,
για να διαπιστώσει ότι το καλοκαίρι υπάρχει πάνω της μια τρομερά δραστήρια και πολυπληθής
κοινωνία. Όταν στους επτά χιλιάδες κάτοικους της Μητρόπολης προστίθενται και όσοι
ξαναγυρίζουν από την αποικία της Καρπάθου στην Αμερική. Η οποία είναι το Νιου Τζέρσεϊ!
Υπάρχουν τέτοιες αντιθέσεις, που αξίζει τον κόπο να τις γνωρίσεις, πέρα από τις
ακρογιαλιές και τα βουνά της. Όχι τόσο για ν? αρχίσεις ―μετά από σαράντα χρόνια― ν?
αναφέρεις για τον παλιό καλό καιρό, όσο γιατί η εμπειρία είναι ανεπανάληπτη. Από τη μία,
υπάρχουν τα χωριά, στα οποία «η ανάπτυξη» ποτέ δεν έφτασε, όπως ο περίφημος Όλυμπος, με
τις γυναίκες να φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές. Από την άλλη, υπάρχουν σύγχρονες βίλες,
μέσα στις πισίνες των οποίων παρκάρουν αυτοκίνητα! Φεύγοντας από τον παραθαλάσσιο οικισμό
των Πηγαδιών (που θυμίζει λίγο τον Πειραιά!) και ανηφορίζοντας προς τα ορεινά χωριά, ο
έκπληκτος επισκέπτης διαπιστώνει ότι οι περισσότερες διαπραγματεύσεις γίνονται στο
νόμισμα της αποικίας, το δολάριο. Πληρώνει ένα πεντοδόλαρο ο αγοραστής στον ψιλικατζή για
κάποιο είδος που κάνει τρία και μισό δολάρια και παίρνει ρέστα ένα δολάριο και πενήντα
σεντς.