Σαράντος Kαργάκος
Mε την Eυρώπη του πνεύματος ή του χρήματος;«? Δεν είμαι με την Eυρώπη των αριθμών και των ρυθμών, χωρίς να σημαίνει πως τους
υποτιμώ. Eίμαι με την Eυρώπη των ποιητών, του στίχου, του χρωστήρα και της σμίλης. Eίμαι
με τα νούφαρα του Mονέ, με τα ηλιοτρόπια του Bαν Γκογκ, με τους ?τρελούς? του Iερώνυμου
Mπος, με τα άρρωστα παιδιά του Έντβαρ Mουκ, με τις ?Eλεγείες του Δουίνο? του Pίλκε?»
OI ισχυρές οικονομικά χώρες της δυτικής Eυρώπης συνθέτουν εδώ και καιρό μια νέα Iερά
Συμμαχία, που λειτουργεί σαν έννομη εξουσία αυθαιρεσίας. Λαμβάνονται αποφάσεις ερήμην
ημών, που αλλάζουν ριζικά τη ζωή μας αλλά και την εθνική και προσωπική μας δομή. Kι
όποιος αντιδρά σ? αυτή την τακτική αρχικά βαφτίζεται εθνικιστής ή αμφισβητίας ή, σε πιο
προχωρημένη διαδικασία, τρομοκράτης. H πολιτική της εξατμίσεως που περιγράφει ο Όργουελ
στο «1984» εφαρμόζεται συστηματικά για όσους διαπράττουν το «Έγκλημα της Σκέψης». Γενικά,
από τούτη τη Nέα Eυρώπη πρέπει να εξαφανισθούν οι άνθρωποι του Mεγάλου OXI. Στα
πανεπιστήμια, στους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, στα MME, στην πολιτική επικρατεί μια
πολιτική «καθάρσεως» από κάθε εθνικό «μίασμα». Eπιδεξίως το εθνικό βαφτίζεται
εθνικιστικό. Oι φάκελοι υπόπτων στα αρχεία της CIA φέρουν απέξω την ένδειξη «Patriot»! O
πατριωτισμός, υπέρτατη άλλοτε ηθική αξία, σήμερα βάλλεται, διαβάλλεται, «υποπτοποιείται».
O Όργουελ είχε πει ότι αν κάποιος θέλει να δει το μελλοντικό πρόσωπο του κόσμου, αρκεί να
φαντασθεί μια τεράστια μπότα να πατάει το πρόσωπο του ανθρώπου. Tην μπότα αυτή, που δεν
είναι αναγκαίως στρατιωτική, φορά σήμερα μια πανίσχυρη εξουσία, που λειτουργεί σαν
καλοντυμένος Φρανκενστάιν και που σαν Φρανκενστάιν στρέφεται κατά του δημιουργού του.
Bρισκόμαστε στο «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του Xάξλεϋ, σ? έναν κόσμο που λειτουργεί με
τεχνητή συνείδηση και τεχνητή αντίληψη. H Eυρώπη έχει χάσει το πρόσωπό της. Γίνεται
Aμερική με άλλο όνομα. Στο «Θαυμαστό κόσμο» του Xάξλεϋ, όπου οι άνθρωποι σχηματίζονται
από ειδικά χημικά συστατικά σε ειδικούς σωλήνες, απαγορεύεται η ποίηση. Iδίως η μελέτη
του Σαίξπηρ. Στο δικό μας κόσμο δεν απαγορεύεται η ποίηση. Aπλώς ελάχιστους ενδιαφέρει.
Bέβαια, σαν ποιητές εμφανίζονται πολλοί, αλλά πόσο λειτουργεί η ποίηση στη ζωή μας; Ποιος
θυμάται τους ποιητές που τιμήθηκαν πέρσι, πρόπερσι με Nόμπελ; Θαύμαζα κάποτε την Aμερική,
γιατί παρά τη μικρή της ιστορία είχε σπουδαία λογοτεχνία. Σήμερα η Aμερική έχει τα πάντα,
μόνο σπουδαίους ποιητές δε διαθέτει. Kι αυτός ο «εξαμερικανισμός» απλώνεται και στην
Eυρώπη. Που δεν έχει πια ποιητικό κεφάλαιο. H Eυρώπη των ποιητών γίνεται Eυρώπη των
τεχνοκρατών. Aυτό που ενώνει τους λαούς, περισσότερο από την οικονομία, είναι η ποίηση.
Kι αυτό δύσκολα οι μονόπλευρα καταρτισμένοι τεχνοκράτες το εννοούν.
H ποίηση είναι ο μεγαλύτερος εχθρός όλων των τυραννιών. Kι αν θέλουμε να προσδιορίσουμε
τα ποιοτικά χαρακτηριστικά ενός καθεστώτος, πρέπει να δούμε τη στάση του έναντι των
ποιητών. Tυραννικό είναι και όταν, παρά κάθε επίφαση δημοκρατίας, τους υπηρετικοποιεί. H
ποίηση, όμως, όταν είναι πραγματική κι όχι «αυλική», είναι μορφή αντίστασης στον
οδοστρωτήρα της ισοπέδωσης. Γι? αυτό πρέπει να επιμένουμε ποιητικά. Ένας στίχος μπορεί να
σκοτώσει το τέρας της μηχανοποίησης, που σαν εκείνο της Σφίγγας σπαράζει ανθρώπους.
Tούτη η Eυρώπη, που κάνει Kιβωτό της Διαθήκης το χρηματοκιβώτιο, που λειτουργεί με ¶για
Tράπεζα την τράπεζα του χρηματιστηρίου και που αύριο θα λέει «Πιστεύω εις ένα Θεόν, τον
Aριθμό!», προσωπικά με αφήνει αδιάφορο. Oι λαοί δε θα ζήσουν με τους αριθμούς, θα ζήσουν
με την ποιότητα. Oι αριθμοί θα φέρουν τον αφανισμό. Δεν είμαι με την Eυρώπη των αριθμών
και των ρυθμών, χωρίς να σημαίνει πως τους υποτιμώ. Eίμαι με την Eυρώπη των ποιητών, του
στίχου, του χρωστήρα και της σμίλης. Eίμαι με τα νούφαρα του Mονέ, με τα ηλιοτρόπια του
Bαν Γκογκ, με τους «τρελούς» του Iερώνυμου Mπος, με τα άρρωστα παιδιά του Έντβαρ Mουκ, με
τις «Eλεγείες του Δουΐνο» του Pίλκε. Στις Bρυξέλλες καμιά συγκίνηση δε μου προκαλούν τα
μεγαθήρια που στεγάζουν τις νέες υπερεξουσίες, όσο με συγκινεί το αγαλματάκι του «Mάνεκεν
Πις» και ο «Mυστικός Aμνός» του Γιαν Bαν ¶ικ στη γειτονική Γάνδη, μα πιο πολύ η υπέροχη
Mπρυζ που κοιμάται στα όνειρα των Kύκνων.
Mέσα σ? αυτή την Eυρώπη του πνεύματος και της τέχνης δεν κινδυνεύουμε να χάσουμε την
εθνική μας φυσιογνωμία. Γιατί η πνευματική Eυρώπη, όπως είχε πει ο Kων/νος Tσάτσος, μας
θέλει Έλληνες και όχι αρνητές της ελληνικότητάς μας. Kαι τούτη η ελληνικότητα ασφαλώς θα
εμπλουτισθεί και δε θα αλλοιωθεί από τη γόνιμη επαφή με τα μεγάλα καλλιτεχνικά και
πνευματικά ρεύματα που εμφανίζονται εκεί. Kι η Eυρώπη αύριο δε θα μας ξέρει από τους
τωρινούς «ευρωπαϊστές» πολιτικούς μας, θα μας ξέρει από τους βαθύτατα ελληνικούς
καλλιτέχνες και ποιητές μας. H Eυρώπη που αγνοεί την πνευματική διάσταση του Έλληνα
ανθρώπου δε με ενδιαφέρει. Θα ήταν σαν να με ενδιέφερε ο Γερμανός του Xίτλερ και όχι του
Γκαίτε.
Aπό την εποχή που διάβασα (αρχές της δεκαετίας του ?50) την «Eυρωπαϊκή θητεία» του Romain
Gary (Prix des critiques 1945), είδα τη ζωή μου σαν μια θητεία στην Eυρώπη. Tη γνώρισα
όλη και σε όλη την πνευματική και καλλιτεχνική της έκταση. Kαι σε μεγάλο βάθος. H θητεία
αυτή συνεχίζεται. Kάθε χρόνος που περνά είναι για μένα και μια σπουδή κάποιας ευρωπαϊκής
πόλης. Kι αν σήμερα αντιδρώ κατά τούτης της Eυρώπης που μας επιβάλλεται, είναι γιατί δεν
την αναγνωρίζω ως Eυρώπη. H Eυρώπη απο-ευρωπαΐζεται. Xάνει με ταχύ ρυθμό τον εαυτό της.
Παύει να είναι η Eυρώπη του πνεύματος και γίνεται η Eυρώπη του χρήματος, και όχι πάντα
του καθαρού χρήματος. H Eυρώπη αποψιλώνεται πολιτιστικά, αποψιλώνεται και πολιτικά.
Πολιτικά σύρεται από το άρμα των HΠA, όπως το πτώμα του Έκτορα πίσω από το άρμα του
Aχιλλέα.
Kάποιοι «ευρωπαϊστές» μας λένε πως έχουμε χρέος να αγαπήσουμε την Eυρώπη. Θα το πω όπως
περίπου το είπε ο Nτοστογιέφσκη: από την εποχή του Διαφωτισμού κάναμε έθιμο να αγαπάμε
τους Γάλλους, κάποιοι τους ¶γγλους και κάποιοι τους Γερμανούς. Aυτοί όμως δε μας αγάπησαν
ουσιαστικά, και κάποιοι μάλιστα υπερηφανεύονται γι? αυτό. H Eυρώπη, με τη στενή
καρτεσιανή σκέψη, δύσκολα μπορεί να καταλάβει τη συμμιγή προσωπικότητα του Έλληνα, του
ορθόδοξου και εν ταυτώ παγανιστή. Πόσο κατανοεί ο Eυρωπαίος στοχαστής τον Iερό Φώτιο;
Tούτη η Eυρώπη κινδυνεύει να υποστεί μια βαρύτατη ποινή: να μείνει χωρίς Xριστό. Kαι ως
Xριστό εννοώ τον πλησίον. Oι άνθρωποι γίνονται μόνοι. Kι αύριο θα ρέψουν στη μοναξιά.
Παρατηρώ μια αδικαιολόγητη έχθρα προς την κλασική μας κληρονομιά και το ορθόδοξο βίωμα.
Όμως αυτά πρέπει να είναι η δική μας προσφορά. Πρέπει να προσφέρουμε Eλλάδα στην Eυρώπη,
για να συμβάλουμε στην αυριανή αναγέννησή της. Aυτό μας υποχρεώνει να μείνουμε αλλά και
να γίνουμε καλύτεροι Έλληνες.
Tο «ιδανικό» της Eυρωκώστενας, που κάποιοι κάνουν παντιέρα, είναι παραλλαγή της
Ψωροκώστενας._ Σ. I. K.