Γιάννης Eυσταθιάδης
«? Επί σειρά ετών, κάθε απόπειρα να αποκτήσει ?εικόνα? μια αμιγώς ραδιοφωνική διαδικασίαέμενε σταθερά στα αζήτητα, ώσπου η διεθνής τηλεοπτική πρακτική πήρε τη δίκαιη εκδίκηση
στα παιχνίδια της αθωότητας?»
«Χαρούμενα ταλέντα»
ΘYMAMAI, στα παιδικά μου χρόνια, τις ραδιοφωνικές ακροάσεις, εκεί όπου το μέσο
λειτουργούσε με τον τόνο και έπαιζε με τις αποχρώσεις. Έδινε το πρόσχημα και άφηνε στον
ακροατή την ολοκλήρωση. Καθετί που έλειπε ―γιατί υπήρχε μόνο η φωνή― το συμπλήρωνε η
φαντασία (χώρο, χρόνο, φυσιογνωμίες). Θυμάμαι τα παιχνίδια γνώσεων: συμβατικά, αλλά πάντα
γοητευτικά, καθώς «έσκαβαν» εντός μας ― ιδιαίτερα εκείνο το «Εσείς, εμείς και το
τηλέφωνο». Θυμάμαι τα διαγωνιστικά παιχνίδια του τραγουδιού, και ειδικά τα «Νέα Ταλέντα»
του «ευπατρίδη» ―κατά τη διατύπωση του Σαββόπουλου― Γιώργου Οικονομίδη. Σ? αυτά
ανιχνεύαμε τη φιγούρα του διαγωνιζομένου από το περίγραμμα της φωνής και στα άλλα, τα
εγκυκλοπαιδικά, πιστοποιούσαμε τη γνώση τού συμμετέχοντος απ? τη λεκτική απάντηση.
Ασφαλώς, η συνταγή της δικής μας συμμετοχής ήταν εύκολα ανιχνεύσιμη: κριτές γι? αυτούς
που διαγωνίζονταν, έτοιμοι πάντα για τον έπαινο ή το ανάθεμα, συμμέτοχοι στις απαντήσεις
των ερωτωμένων, για ν? αποδείξουμε πως πρώτοι εμείς γνωρίζουμε τη σωστή απόκριση.
Πράγματα απλά, σχεδόν απλοϊκά, βασισμένα σε αρχέτυπες ανάγκες της ανθρώπινης περιέργειας
και της μικροκοινωνικής κριτικής, σαν βάλσαμο της καθημερινής ρουτίνας. Η τηλεόραση θα
ήταν δύσκολο, αν όχι αδύνατον, ν? ανταγωνιστεί διά της εικόνας διαδικασίες αμιγώς
«ακροαστικές», όπως το παρθενικό τραγούδι στο ερασιτεχνικό μικρόφωνο ή η αγωνιώδης
απάντηση στο: «Ποιος είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Αφρικής;» Και πράγματι, επί σειρά
ετών, κάθε απόπειρα να αποκτήσει «εικόνα» μια αμιγώς ραδιοφωνική διαδικασία έμενε σταθερά
στα αζήτητα, ώσπου η διεθνής τηλεοπτική πρακτική πήρε τη δίκαιη εκδίκηση στα παιχνίδια
της αθωότητας. Η συνταγή απλή: στην ουσία μετέτρεψε το παιχνίδι γνώσεων σε παιχνίδι
συγκρούσεων και το διαγωνισμό διάκρισης σε θέαμα εντάσεως.
Η τηλεοπτική διαδικασία έβαλε το διαγωνιζόμενο όχι ν? ανταγωνιστεί τη μνήμη της γνώσης ή
το ταλέντο του, αλλά να κοντραριστεί γενναία με τους συμπαίκτες. Το τηλεοπτικό τοπίο
αποκτά έτσι μια πρωτοφανή σκληρότητα, ακόμα και σε περιοχές τόσο ευάερα ψυχαγωγικές. Η
καταδίκη του ηττημένου δεν πηγάζει μόνο από τη λανθασμένη απάντηση, αλλά και από τη
δημοκρατική ―και συχνά εσφαλμένη― κρίση των συμπαικτών (όπως στα παιχνίδια των
εγκλείστων, όπου οι συγκάτοικοι ψηφίζουν αυτόν που θα εξοβελίσουν ― με δάκρυα, έστω). Ο
παίκτης αιτιολογεί χαιρέκακα την ψήφο, αλλά και ο χαμένος αιτιολογεί τους λόγους του
αποκλεισμού.
Κρίσιμο σημείο, εν προκειμένω: ο παίκτης αντιμετωπίζεται ως ιχνοστοιχείο σταρ (μιλάει
περισσότερο, έχει ρόλο, έχει ονοματεπώνυμο, γνωρίζουμε το βιογραφικό του), και αυτή η
μεγαλύτερη συμμετοχή σημαίνει μεγαλύτερο ενδιαφέρον (για το κοινό) και μεγαλύτερη ηδονή
(για τον ίδιο). Το κέντρο βάρους συχνά μετατίθεται: το νέο ταλέντο, όσο καλό κι αν είναι,
έχει μικρότερη σημασία από το «θέαμα» που προσφέρουν οι κριτές, οι οποίοι πρέπει να
διαθέτουν χαρίσματα κλιμακούμενα: από το χαριτόβρυτα έξυπνο έως το γκροτέσκα γελοίο.
Αλλά και οι ίδιοι οι παρουσιαστές παιχνιδιών ή realities, συμπλέοντας αγαστά με το κλίμα
της επιθετικότητας, οφείλουν να χρησιμοποιούν το μαστίγιο της γλώσσας, σαν θηριοδαμαστές,
μπροστά στην κάμερα, χωρίς όμως ν? αποφεύγουν και το να αυτομαστιγώνονται, κυρίως μέσα
από μια πεποιημένη, αυτόχρημα γελοία, ψευτοθεατρική συμπεριφορά.
Ένα αγαθό, αθώο, ψυχαγωγικό παιχνίδι αποκτά ξαφνικά κάτι από την ένταση των πάμπολλων
εκπομπών με περιώνυμους τηλεοπτικούς εισαγγελείς, ενώ η προσθήκη φωτιστικών εφέ και
μουσικών κορυφώσεων (κάτι που φορτίζει, άλλωστε, και τα ειδησεογραφικά δελτία) ανεβάζει
την αδρεναλίνη και συντηρεί το σασπένς.
Με πόση νοσταλγία θυμάται κανείς τις γκαγκστερικές ταινίες ή τα φιλμ νουάρ, όπου και οι
πιο ψυχροί φόνοι διαπράττονται με φυσική απλότητα και σχεδόν με παιδική αφέλεια!
Αντιθέτως, τα σημερινά θρίλερ μικροσκοπούν τη βία στην πιο εκκωφαντική λεπτομέρεια και
δολοφονούν μέσα σε υπερθέαμα αίματος και βίας. Στην ουσία, το έγκλημα δεν αλλάζει, αλλά
μεταβάλλεται ριζικά η φόρμα. Η ίδια αλλαγή φόρμας, την οποία μπορούμε να διαγνώσουμε τα
τελευταία χρόνια και στα τηλεοπτικά παιχνίδια, είναι αυτή που τα κάνει και πιο
ανταγωνιστικά, γεμάτα εσωτερική ένταση, αλλά μας αφήνει πάντα μια πικρή γεύση μνήμης για
την εποχή της πρωτόγονης λιτότητας, τότε που το πνεύμα ακροατή και διαγωνιζομένου
μπορούσε να συμπυκνωθεί σε δύο στίχους: «Χαρούμενα ταλέντα, μαζί μας, κόσμε, γλέντα».
Πράγματι, το γλέντι έχει μεταποιηθεί._ Γ. E.