Iστορίες Γνώσης και Πάθους
Ενώ η Renault κερδίζει τον τίτλο του αυτοκινήτου της χρονιάς 2003, o L.J.K. Setright
θυμάται ένα Renault που πέτυχε κάτι πολύ πιο σημαντικό περισσότερα από ογδόντα έξι χρόνια
πριν.
«ΔEN έχεις δει ποντίκια», έλεγε κάποιος που ήταν εκεί, «αν δε δεις ποντίκια να
γεννιούνται και να τρέφονται με ανθρώπινη σάρκα». Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918),
στο Δυτικό Μέτωπο, που εκτεινόταν από τις βελγικές ακτές μέχρι την Ελβετία, η ζωή μέσα
στη λάσπη και τη βρομιά των χαρακωμάτων ήταν σύντομη, θορυβώδης και αηδιαστική.
Ένα μεγαλωμένο αυτοκίνητο το οποίο οι Βρετανοί (στην αρχή για λόγους ασφάλειας και
μυστικότητας) ονόμασαν «τανκ» έμελλε να δώσει τέλος στην παράλυση. Χωρίς τη νεαρή ―ακόμα―
αυτοκινητοβιομηχανία, το τανκ δε θα μπορούσε ποτέ να πραγματοποιηθεί. Η ιδέα ήταν παλιά
όσο και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, αλλά ούτε στην εποχή της μυϊκής δύναμης ούτε στην εποχή
του ατμού ήταν δυνατό να υλοποιηθεί. Η εσωτερική καύση έκανε εφικτή την πραγματοποίηση
και, έτσι, τα τανκς ―πρώτα τα βρετανικά των 30 τόνων με τη χαμηλή σιλουέτα και ύστερα τα
ευκίνητα διθέσια Renault― βοήθησαν στην πραγματοποίηση ενός άλλου στόχου: την
απελευθέρωση των δύστυχων πεζικάριων από την αρρωστημένη κατάσταση των χαρακωμάτων, το
ύστατο αδιέξοδο του πολέμου με μέτωπα πεζικού.
Τα άλογα δεν μπορούσαν να βοηθήσουν. Στην πραγματικότητα, το 1918 τα περισσότερα άλογα,
τόσο επιβλητικά πάνω στο έδαφος στην αρχή του Πολέμου, βρίσκονταν... κάτω από τη γη. Η
αεροπορία δεν μπορούσε ακόμα. Τα πολεμικά πλοία, εκτός από τον έλεγχο της τροφοδοσίας
―συμμάχων και εχθρού― χειροτέρευαν την κατάσταση. Τα ερπυστριοφόρα άρματα (στην
πραγματικότητα θωρακισμένα αυτοκίνητα και, ταυτόχρονα, αυτοκινούμενα κανόνια, που
μπορούσαν να προωθηθούν πίσω από τη δική τους δύναμη πυρός, με τρόπο που ήταν αδύνατος
για το συμβατικό πυροβολικό) τελικά έσπασαν την αποτρόπαιη παγίδα.
Κατά τραγική ειρωνεία, ένα συνηθισμένο αυτοκίνητο της εποχής ―ένα μικρό δικύλινδρο
Renault του 1905― είχε ρίξει τους πεζικάριους στην παγίδα. Και αυτό έγινε με έναν έμμεσο
τρόπο, δημιουργώντας ταυτόχρονα τις προϋποθέσεις για να χάσουν οι Γερμανοί τον Πόλεμο.
Την ίδια χρονιά, το 1905, η Γερμανία είχε αρχίσει να σχεδιάζει την επίθεσή της. Ο
πραγματικός στόχος ήταν η Ρωσία, που είχε ξεκινήσει ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα
στρατιωτικής αναδιάρθρωσης για να υποστηρίξει τον επεκτατισμό του Τσάρου. Η Ρωσία, όμως,
είχε συμμαχήσει με τη Γαλλία (και τη Βρετανία, για να συμπληρωθεί η «Τριπλή Συμμαχία»)
και, έτσι, ο Γερμανός επιτελάρχης ¶λφρεντ φον Σλίφεν σχεδίασε έναν ξαφνικό διμέτωπο
πόλεμο, πιστεύοντας ότι η Ρωσία θα αντιδρούσε καθυστερημένα σε σχέση με τη Γαλλία και η
ύπουλη Βρετανία πιθανότατα θα έκανε ένα βήμα πίσω πριν πάρει μέρος στις εχθροπραξίες.
Ήταν γραφτό να είναι ένας πόλεμος κινήσεων. Τα άλογα θα μπορούσαν να κάνουν ένα μεγάλο
μέρος των μεταφορών στο μέτωπο, φορτηγά αυτοκίνητα με συμπαγή λάστιχα θα μετέφεραν τα
βαρύτερα φορτία με ταχύτητα 10 χλμ./ώρα, αλλά οι μαζικές μετακινήσεις των στρατιωτών στα
μετόπισθεν θα υποστηρίζονταν από το σιδηρόδρομο, που είχε δημιουργήσει ένα πυκνό δίκτυο
στην Ευρώπη τα τελευταία πενήντα χρόνια. Μια μετωπική επίθεση στη Γαλλία δεν μπορούσε να
φέρει το επιθυμητό νοκ-άουτ. Εναλλακτικά, η Γερμανία θα προχωρούσε μέσα από το Βέλγιο με
κατεύθυνση νότια, προς το Παρίσι, χτυπώντας το γαλλικό στρατό από πίσω και, τελικά,
καταλαμβάνοντας την πρωτεύουσα. Έχοντας εξουδετερώσει τη Γαλλία, η Γερμανία θα μπορούσε
ανενόχλητη να αναπτύξει πλήρως τη στρατιωτική της υπεροχή εναντίον της Ρωσίας.
Το σχέδιο λίγο έλειψε να πετύχει. Πρόκειται για το αρχικό σχέδιο του Φον Σλίφεν, ανιψιού
του φερώνυμου γνωστού Πρώσου μεγαλοφυούς στρατιωτικού, αλλά όχι τόσο έξυπνου όσο ο θείος
του. Ακόμα όμως κι έτσι, η προέλαση των Γερμανών ήταν συγκλονιστική. Έχοντας μπει στο
Βέλγιο στις 3 Αυγούστου, η πρώτη γραμμή τους μπορούσε μόλις σε ένα μήνα να δει τον Πύργο
του ¶ιφελ να υψώνεται στον ορίζοντα.
Και οι δύο πλευρές ήταν αναστατωμένες. Οι Γερμανοί από την ανάγκη επικοινωνίας με το
στρατηγείο τους και οι Γάλλοι (μαζί με ένα μικρό απόσπασμα Βρετανών) από την ανάγκη
ομοψυχίας. Στις 5 Σεπτεμβρίου μια απελπισμένη μάχη ξέσπασε ανάμεσά τους, 20 μίλια
ανατολικά του Παρισιού, έξω από την πόλη Μο, στις όχθες του ποταμού Μάρνη. Με τους
στρατιώτες μαχητικούς και από τις δύο πλευρές, το αποτέλεσμα φάνηκε ότι θα κρινόταν από
τις εμπνευσμένες ή όχι επιλογές των ηγεσιών. Και σε αυτό το στάδιο μια νέα φιγούρα έπεσε
στη σκακιέρα.
Ο στρατηγός Γκαγιενί, ύστερα από μια λαμπρή καριέρα με εκστρατείες στις γαλλικές
αποικίες, είχε αποσυρθεί λίγο πριν από το ξέσπασμα του Πολέμου. Ήταν γέρος, αδύνατος και
η κατάσταση της υγείας του δεν ήταν καλή. Ήταν όμως, επίσης, έμπειρος, πιστός και ―κάτι
που μετρούσε περισσότερο― έξυπνος. Έτσι, ανακλήθηκε από την αποστρατεία και διορίστηκε
στρατιωτικός διοικητής του Παρισιού, απ? όπου η πολιτική κυβέρνηση είχε αποχωρήσει για
λόγους ασφάλειας. Αμέσως άρχισε να συγκεντρώνει αποθέματα, προβλέποντας ότι θα χρειαστούν
είτε άμεσα είτε στο κοντινό μέλλον.
Δεν είχε περάσει μία εβδομάδα από το διορισμό του, όταν έφτασε η ώρα για δράση. Η
γερμανική δεξιά πτέρυγα, που βρισκόταν πιο κοντά στο Παρίσι, απειλούσε να κάμψει την
αντίσταση της αριστερής πτέρυγας του γαλλικού στρατού, αλλά την ίδια στιγμή κινδύνευε να
αποκοπεί από τον κορμό του γερμανικού στρατού. Η νίκη ή ήττα σε αυτήν την περίπτωση δε θα
έκρινε μόνο την έκβαση της μάχης, αλλά ακόμα και ολόκληρου του Πολέμου. Ο Γκαγιενί είχε
συγκεντρώσει 12.000 στρατιώτες, αλλά μπορούσε να στείλει μόνο τους μισούς εκεί που έπρεπε
με τρένο. Και οι μισοί δεν ήταν αρκετοί.
Δε γνωρίζουμε αν ήταν ιδέα του Γκαγιενί ή του υφισταμένου του, στρατηγού Kλερζερί. Ο
Γκαγιενί, πάντως, τη διεκδίκησε και σίγουρα αυτός έδωσε τη διαταγή και πήγε επιτόπου για
να διαπιστώσει αν εκτελούνται οι διαταγές του. Στις 13:00 της 7ης Σεπτεμβρίου διέταξε την
επίταξη 600 ταξί του Παρισιού για να πάνε μέσα σε 5 ώρες στο Γκανί, ένα μικρό προάστιο
ανατολικά. Η επιτάξεις έπρεπε να γίνουν ακόμα και στη μέση του δρόμου, αν χρειαζόταν. Δε
χρειάστηκε, όμως, αφού, μόλις διαδόθηκε η είδηση, δεν υπήρξε ούτε ένας οδηγός που δεν
παρουσιάστηκε πρόθυμα.
Τα ταξί ανήκαν στην Εταιρεία Ταξί του Παρισιού και ήταν κατασκευασμένα από τη Renault.
Όταν ο δήμος των Παρισίων (της πρώτης πόλης στον κόσμο που εξυπηρετήθηκε συγκοινωνιακά
από λεωφορεία που τα τραβούσαν άλογα) αποφάσισε ότι η πόλη έπρεπε να εξυπηρετηθεί και από
ένα στόλο ταξί με κινητήρες εσωτερικής καύσης, απευθύνθηκε στο διάσημο και καθιερωμένο
κατασκευαστή Rene Panhard. Αυτός, όμως, είχε ήδη την πελατεία του στην κατηγορία
πολυτελείας και δεν ήθελε να κατασκευάσει τόσο φτηνά αυτοκίνητα, όσο αυτά που του
ζητήθηκαν. Τότε παρουσιάστηκε ο Louis Renault, με μια προσφορά για την κατασκευή των
αυτοκινήτων αντί 3.800 φράγκων το ένα. Μέχρι το 1906 είχε εφοδιάσει το Παρίσι με 1.500
2κύλινδρα ταξί εξοπλισμένα με μια συσκευή που κατέγραφε το κόστος της διαδρομής ανάλογα
με την απόσταση και την ταχύτητα.
Αυτά ήταν τα αυτοκίνητα που συνέρρευσαν κατά εκατοντάδες στο Γκανί εκείνο το μακρύ
απόγευμα του Σεπτεμβρίου του 1914. Μέχρι τις 18:00 είχαν παραταχθεί σε μια μακριά σειρά
και 6.000 άνδρες του πεζικού ήταν έτοιμοι να επιβιβαστούν, από πέντε σε κάθε ταξί. Κάθε
ταξί θα έκανε τη διαδρομή δύο φορές. Προορισμός ήταν μια τοποθεσία στον παλιό δρόμο που
οδηγούσε βορειοανατολικά από το Παρίσι, περίπου 10 μίλια βόρεια από το Μο, όπου υπήρχε
και σιδηροδρομικός σταθμός στον οποίο θα μεταφέρονταν με το τρένο οι υπόλοιποι 6.000.
Ήταν ένα μέρος από το οποίο οι Γερμανοί σίγουρα δε θα περίμεναν επίθεση.
Έτσι, όλοι αυτοί οι μέχρι χθες βιομηχανικοί εργάτες, αγρότες και αστοί βρέθηκαν να
πηγαίνουν στον πόλεμο με... ταξί, λες και πήγαιναν στον ιππόδρομο.
Τα δικαιώματα της εταιρείας των ταξί δεν καταπατήθηκαν. Η κυβέρνηση πλήρωσε... διπλή
ταρίφα (που ίσχυε όταν οι επιβάτες ήταν πάνω από τρεις) και κάποια ταξίμετρα είχαν γράψει
130 φράγκα! Όσο για τους οδηγούς, αυτοί έλαβαν ένα ποσό κάτι ανάμεσα σε ένα πλούσιο
φιλοδώρημα και επίδομα επικίνδυνης εργασίας, που αντιστοιχούσε στο 27% της αξίας της
διαδρομής.
Η δουλειά είναι δουλειά ― και αυτή ήταν σοβαρή δουλειά. Τα ταξί κινήθηκαν με σβηστά φώτα,
σε μονή φάλαγγα, με απόσταση 20 μέτρα το ένα από το άλλο και με τη συνοδεία μερικών
φορτηγών οδικής βοήθειας και μερικών αυτοκινήτων με εφεδρικά λάστιχα. Όταν έφταναν στον
προορισμό τους, αποβίβαζαν τους επιβάτες τους κι επέστρεφαν στο Παρίσι από διαφορετική
διαδρομή, για να παραλάβουν τους επόμενους.
Δεν ήταν γρήγορα. Οι δύο κύλινδροί τους με 1.060 κυβικά εκατοστά απέδιδαν 8 ίππους και
κινούσαν τους τροχούς μέσω ενός κιβωτίου 3 σχέσεων. Κάποια είχαν πιο κοντές σχέσεις και η
ταχύτητά τους κυμαινόταν μεταξύ 35 και 45 χλμ./ώρα. Με τέτοιο φορτίο (κάθε φαντάρος
κουβαλούσε όλη την εξάρτυσή του) και συνθήκες, η ταχύτητα σε αυτήν τη διαδρομή δεν πρέπει
ποτέ να ξεπέρασε τα 25 χλμ./ώρα. Η επιχείρηση κράτησε όλη τη νύχτα και παρουσιάστηκαν
μόνο τέσσερις μικρές βλάβες. Στις 8:00 το πρωί της επόμενης ημέρας, ολόκληρη η στρατιά
βρισκόταν στη θέση της, έτοιμη να επιτεθεί υπό τις διαταγές του στρατηγού Mονουρί.
Τεράστιες δυνάμεις είχαν εμπλακεί στη μάχη του Μάρνη, αλλά η ξαφνική εμφάνιση 12.000
Γάλλων πεζικάριων από το «πουθενά», για να πλαγιοκοπήσουν από δεξιά του Γερμανούς,
αιφνιδίασε κι έριξε το ηθικό των εισβολέων. Ο αντίπαλος του Mονουρί, ο στρατηγός Φον
Kλουκ, υποχρεώθηκε να διατάξει μια γρήγορη υποχώρηση, χάνοντας πολλούς άνδρες κι
εξοπλισμό. Οι υπόλοιπες γερμανικές δυνάμεις αναγκάστηκαν και αυτές να υποχωρήσουν.
Η μάχη κράτησε για ακόμα πέντε μέρες. Στο τέλος της, κάθε πλευρά είχε χάσει περίπου
500.000 άνδρες και το Παρίσι είχε σωθεί. Κάθε πλευρά θα έχανε πολλά εκατομμύρια ακόμα τα
επόμενα χρόνια, αλλά σε ένα διαφορετικό είδος πολέμου.
Οι ιστορικοί αναγνωρίζουν τη μάχη του Μάρνη ως μια από τις πιο κρίσιμες στην ιστορία του
δυτικού πολιτισμού. Οι στρατιωτικοί της εποχής, όμως, ένιωσαν αμήχανοι με το περιστατικό
των ταξί. Κάποιοι προφασίστηκαν ότι το αγνοούν, άλλοι υποβάθμιζαν τη σημασία του, οι πιο
καλοπροαίρετοι αμφέβαλαν για το πόσο επηρέασε το αποτέλεσμα. Όμως η Iστορία πάντα
γράφεται πολλές φορές και οι τελευταίες μελέτες αναγνωρίζουν ότι η μεταφορά των
στρατιωτών με τα ταξί ήταν η κρίσιμη διαφορά, αφού ακύρωσε το χρονοδιάγραμμα στο οποίο
βασιζόταν η γερμανική επίθεση.
Η αιφνιδιαστική επίθεση των 12.000 Παριζιάνων σταμάτησε την προέλαση των Γερμανών. Ο
γερμανικός στρατός έχασε την ορμή του και το πλεονέκτημα που είχε σχεδιάσει ο Φον Σλίφεν
τόσα χρόνια πριν. H Γερμανία πόνταρε στο ότι θα νικήσει τη Γαλλία πριν εμπλακεί σοβαρά με
τη Ρωσία, αλλά έχασε το στοίχημα και τώρα είχε δύο μέτωπα ανοιχτά σε ανατολή και δύση. Οι
δυτικοί πόλεμοι ποτέ πια δε θα ήταν πόλεμοι κινήσεων. Θα ήταν πόλεμοι θέσεων. Κάθε πλευρά
θα έσκαβε χαντάκια περιχαρακώνοντας τις θέσεις της μέχρι να δημιουργηθούν ατέλειωτα
μέτωπα χαρακωμάτων, λάσπης, βρομιάς και πτωμάτων σε όλη τη Γαλλία και το Βέλγιο μέχρι τη
θάλασσα.
Με τον καιρό, άλλοι παράγοντες οδήγησαν στην ήττα της Γερμανίας. Το 1914 η έγκαιρη κίνηση
600 ταξί Renault αφαίρεσε από τους Γερμανούς την ελπίδα της νίκης?_ L.J.K.S.