Tαξιδεύοντας με το τραίνο της Fiat (+video)

Στα τέλη της δεκαετίας του ’20 και στις αρχές εκείνης του ’30 οι ανάγκες για ταχεία μεταφορά επιβατών από πόλη σε πόλη, με ελάχιστες ή καθόλου αποσκευές, αυξήθηκαν σημαντικά στις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την καθιέρωση ενός νέου τύπου τραίνων στη γηραιά ήπειρο, που επικράτησε να αναφέρονται με τον όρο «αυτοκινητάμαξες». Κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν ο ενιαίος εσωτερικός χώρος με καθίσματα ένθεν και ένθεν, συμπεριλαμβανομένου και του οδηγού, όπως και η χρήση μηχανικών συνόλων υγρού καυσίμου για την κίνησή τους. Αρχικά οι κατασκευές αυτές έμοιαζαν με λεωφορεία που κινούνταν σε ράγες, όπως το γερμανικό «Schienenbus» και το γαλλικό «Micheline» (εξαίρεση αποτελούσε από σχεδιαστικής πλευράς το «Autorail» της Bugatti, που δρομολογήθηκε το 1933). Λίγο πιο νότια όμως, στην Ιταλία, κάποιοι κατασκευαστές είχαν προβλέψει τις επερχόμενες εξελίξεις κι εμφανίστηκαν έτοιμοι γι αυτές αρκετά χρόνια νωρίτερα.

Ήδη από το 1921 οι μηχανικοί της «Fiat Ferroviaria» (που ιδρύθηκε τέσσερα χρόνια νωρίτερα, ως τμήμα σιδηροδρομικών υλικών της «Fabrica Italiana Automobili Torino») πειραματίζονταν για ένα νέο σχήμα, φτιάχνοντας κάτι μεταξύ αυτοκινήτου και φορτηγού που εκινείτο σε ράγες, χρησιμοποιώντας μηχανικό σύνολο που έκαιγε βενζίνη. Όμως, η πρώιμη εκείνη κατασκευή παρέμεινε στο στάδιο του πρωτοτύπου. Tρία χρόνια αργότερα ο σιδηροδρομικός τομέας της Fiat παρουσίασε την πρώτη αυτοκινητάμαξα στον κόσμο, την «TA 150», με κινητήρες diesel των 150 ίππων και βασικό προορισμό την ιταλική αποικία (τότε) της Σομαλίας. Την ίδια περίοδο, το εργοστάσιο παρουσίασε το 200 ίππων «TA 200 Petrole Electric», που για την κίνησή του χρησιμοποιούσε βενζινοκινητήρα και ηλεκτρική ενέργεια. Το 1926 ξεκίνησε την εξέλιξη του «TA 150», καταλήγοντας στο Fiat «TA 280» των 280 ίππων, που παρήχθη σε διάφορες εκδόσεις.

H ιδέα ωριμάζει…

Το 1931 η «Fiat Ferroviaria» (η οποία την εποχή εκείνη βρισκόταν μπροστά σε τεχνολογία, σε σύγκριση με τις συμπατριώτισές της εταιρείες) παρουσίασε το μοντέλο «ALb 25», που ήταν μια αυτοκινητάμαξα 25 θέσεων με κινητήρα βενζίνης και τέθηκε σε υπηρεσία στη διαδρομή Foggia-Cerignola. Η τελευταία, ανήκε ασφαλώς στο δίκτυο του οργανισμού «Ferrovie dello Stato», που από το 1905 συντηρούσε, βελτίωνε και διαχειριζόταν τις ιταλικές σιδηροδρομικές γραμμές. Σύντομα ακολούθησε το μεγαλύτερο «ALb 48», που όπως φανερώνει και το όνομά του, μπορούσε να μεταφέρει 48 επιβάτες. Τα πρώτα μοντέλα ήταν μονής κατεύθυνσης και χρειαζόταν μια σύνθετη διαδικασία για να κάνουν το ταξίδι τους προς την αντίθετη μεριά, γρήγορα όμως η εταιρεία εγκατέστησε διπλό χειριστήριο καμπίνας. Οι προαναφερόμενες αυτοκινητάμαξες και όσες της ίδιας γενιάς ακολούθησαν υιοθέτησαν ως επίσημη ονομασία τα αρχικά FS («Ferrovie dello Stato»), πριν το δεύτερο συνθετικό που υποδήλωνε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τα οποία όμως πολύ σύντομα κανείς δεν χρησιμοποιούσε. Ας δούμε το γιατί…

Littorina

Αν και σε απόσταση μόλις 62 χιλιομέτρων από τη Ρώμη, όντας στη διοικητική περιφέρεια του Lazio, η Littoria είναι μια πόλη με ιστορία μόλις 85 ετών. Ιδρύθηκε στις 30 Ιουνίου 1932, με την ευκαιρία της αποξήρανσης της γεμάτης έλη περιοχής που την περιέβαλε, ενώ εγκαινιάστηκε με κάθε επισημότητα από το φασιστικό καθεστώς στις 18 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Εξαιτίας του αμαρτήματος αυτού, το 1946 μετονομάστηκε σε Latina και έτσι είναι γνωστή μέχρι σήμερα. Λίγες εβδομάδες πριν τα εγκαίνια της πόλης μια αυτοκινητάμαξα του τύπου «ALb 48» είχε κινηθεί στη νέα σιδηροδρομική σύνδεση με ταχύτητα 118 χιλιομέτρων την ώρα, ενώ ασφαλώς ήταν εκεί και στη διάρκεια της λαμπερής γιορτής, όπου έδωσε το παρών και ο δικτάτορας Benito Mussolini. Έκτοτε απέκτησε το υποκοριστικό «Littorina», που αντικατέστησε στη συνείδηση του κόσμου τα αρχικά «FS». Το ίδιο συνέβη και με τις επόμενες εκδόσεις «ALn 56» και «ALn 556», αλλά τελικά και με ολόκληρη τη σειρά εκείνων των τραίνων, στις δεκαετίες που ακολούθησαν την πτώση του φασισμού.

Οι κωδικοί και πώς τους ξεμπερδεύουμε

Καταρχήν, το «AL» χαρακτηρίζει όλες τις ελαφρές σιδηροδρομικές κατασκευές. Το μικρό γράμμα που ακολουθεί (στην περίπτωσή μας «n», «b», «g» και «e») υποδηλώνει την ύλη, μέσω της οποίας αποκτάται η κινητική ενέργεια, ως εξής: n=diesel, b=βενζίνη, g=αέριο, e=ηλεκτρισμός. Για τα ρυμουλκούμενα οχήματα χωρίς κινητήρα, η κωδικοποίηση «AL» αντικαθίσταται από το γράμμα «L». Εάν η αυτοκινητάμαξα έχει διαμέρισμα αποσκευών, το γράμμα «D» προστίθεται μετά το «AL» (ή το «L») και πριν το μικρό γράμμα που ακολουθεί. Με παρόμοιο τρόπο το γράμμα «U» υποδηλώνει το διαμέρισμα του ταχυδρομείου και το «Η» την παρουσία καταψύκτη για την μεταφορά ευπαθών αγαθών. Και, φυσικά, υπάρχουν κι άλλες υποδιαιρέσεις.

Διάδοση και επιδόσεις

Η πρώτη τακτική συγκοινωνία της αυτοκινητάμαξας του τύπου «ALb 48», της βενζινοκίνητης δηλαδή των 48 θέσεων, πραγματοποιήθηκε στις 31 Ιουλίου του 1933. Η επιτυχία ήταν άμεση, σε τέτοιο βαθμό που τέσσερα χρόνια αργότερα ο στόλος της «Ferrovie dello Stato» (FS) είχε ήδη φτάσει στις 250 μονάδες και αναφερόμαστε μόνο σε αυτές που είχε κατασκευάσει η Fiat. Σύμφωνα με στοιχεία της εποχής, σε καθημερινή βάση οι Littorina κάλυπταν περίπου 41.000 χιλιόμετρα, μεταφέροντας επιβάτες στην ιταλική επικράτεια. Το 1938 υπήρχαν τρία ημερήσια δρομολόγια στη διαδρομή Τορίνο-Μιλάνο για την αυτοκινητάμαξα «ALn 40» (diesel των 40 θέσεων), που κάλυπταν την απόσταση μεταξύ των δύο σημαντικότερων πόλεων του ιταλικού βορρά σε 1 ώρα και 24 λεπτά, αναπτύσσοντας σε ορισμένα σημεία ταχύτητα πάνω από 130 χιλιόμετρα την ώρα. Τα πράγματα έγιναν ακόμη καλύτερα με την Littorina «ALn 56», που θεωρείται το σημαντικότερο μοντέλο αυτής της καταπληκτικής σειράς τραίνων. Η συνολική παραγωγή της ξεπέρασε κατά τι τις 200 μονάδες (110 από τη Fiat, 90 από την Breda, 3 από την Ansaldo). Eξίσου επιτυχημένη ασφαλώς ήταν και η έκδοση «ALn 772», που από το 1937 ως το 1957 κατασκευάστηκε σε 327 μονάδες (100 από τη Fiat, 219 από την OM, 8 ειδικές εκδόσεις) και ολοκλήρωσε την σταδιοδρομία της στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Πολωνίας το 1986.

Το υποκοριστικό Littorina χρησιμοποιήθηκε στον ύψιστο βαθμό από τη Fiat Ferroviaria, που προφανώς επιζητούσε την εμπορική επιτυχία του προϊόντος της. Στη συνέχεια, η αυτοκινητάμαξα διατήρησε το χαριτωμένο ψευδώνυμό της και συνέχισε να υπηρετεί τις μεταφορικές ανάγκες της κοινωνίας μέχρι τα τέλη σχεδόν της δεκαετίας του ’70 κι ακόμη παραπέρα σε ορισμένες από τις χώρες του τρίτου κόσμου.