Το Νέφος της Αθήνας
EPEYNA
TO ΝΕΦΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
«...μικρό θαύμα μέρες τρεις, το μεγάλο τέσσερις...»
(σοφή) λαϊκή παροιμία
της Βάσως Χαραλαμπίδου
«Μέγα θάμα τρεις μέρες» ή «μικρό θαύμα μέρες τρεις, το μεγάλο τέσσερις»,
υποστηρίζει η σοφή λαϊκή ρήση, υποδηλώνοντας τη μικρή χρονική διάρκεια
ακόμη και των πλέον σημαντικών γεγονότων, συμπεριλαμβανομένων και των
κυβερνητικών ρυθμίσεων. Ιδιαίτερα δε των ρυθμίσεων που μπλοκάρονται από τα
γρανάζια της γραφειοκρατίας, της ανεπάρκειας και του «ωχαδελφισμού» της
ελληνικής δημόσιας διοίκησης. Με «συμπαραστάτη» αυτού του είδους τη δημόσια
διοίκηση, ακόμη και οι ευγενέστερες των υπουργικών προθέσεων και αποφάσεων
καταλήγουν στο κενό, αφού ουδέποτε είναι δυνατόν να εφαρμοστούν.
AYTH την τύχη φαίνεται ότι είχαν και τα μέτρα για τον περιορισμό του νέφους
της Αθήνας, που εξαγγέλονται σε τακτά χρονικά διαστήματα τα 12 τελευταία
χρόνια. Βέβαια, για του λόγου το αληθές κάποια από αυτά υλοποιήθηκαν, αλλά
κρίνοντας από το αποτέλεσμα της αυξητικής τάσης που παρουσιάζει η
ατμοσφαιρική ρύπανση της πρωτεύουσας, προκύπτει ότι τα κατά καιρούς μέτρα
δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
'Εξι «πακέτα» μέτρων κατά του νέφους ανακοινώθηκαν από ισάριθμους υπουργούς
Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων 'Εργων (ΠΕΧΩΔΕ) τα 12 τελευταία
χρόνια, γεγονός που υποδηλώνει ότι κάθε υπουργός θεωρούσε προφανώς
υποχρέωσή του να εξαγγείλει μέτρα. Πολλοί από τους υπουργούς, όμως, δεν
παρέμειναν στη θέση τους για ικανό χρονικό διάστημα, ώστε να υλοποιήσουν
και τις όποιες αποφάσεις ανακοίνωναν. Στον «πόλεμο κατά του νέφους» που
έχουν επιδοθεί τα τελευταία χρόνια οι υπουργοί ΠΕΧΩΔΕ, ανεξάρτητα από την
κομματική τους τοποθέτηση (σ.σ. μέτρα υπήρξαν επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και επί
κυβέρνησης «Νέας Δημοκρατίας») απουσίασε ένα βασικό συστατικό στοιχείο,
βάσει του οποίου κερδίζονται οι «μάχες»: η μακροχρόνια συνέπεια και
συνέχεια. Από το 1982 ως σήμερα οι εξαγγελίες και οι -κατά τα άλλα-
φιλότιμες προθέσεις των υπουργών ΠΕΧΩΔΕ έχουν κοινά χαρακτηριστικά, τα
οποία δυστυχώς ουδέποτε εφαρμόστηκαν. Και τα έξι «πακέτα» μέτρων έδιναν
ιδιαίτερη έμφαση στη βελτίωση, εκσυγχρονισμό και αναδιάρθρωση των μέσων
μαζικής μεταφοράς, ως αντικίνητρο για τη χρήση των I.X. αυτοκινήτων στο
κέντρο της πόλης. Το μέτρο εξακολουθεί να εξαγγέλεται με μόνη παρήγορη
εξέλιξη την έναρξη των εργασιών κατασκευής του «μετρό» της Αθήνας, με τα
όποια προβλήματα παρουσιάζονται στην πρόοδο του έργου.
Και τα έξι «πακέτα» έδιναν έμφαση σε μέτρα κατά του I.X. αυτοκινήτου, το
οποίο, κατά τις μετρήσεις του ΠΕΡΠΑ, συμβάλλει κατά 75% στη δημιουργία του
νέφους. Περιορισμοί στην κυκλοφορία του αυτοκινήτου επεβλήθησαν, πρόστιμα
θεσπίστηκαν, έγινε σκέψη να ενταχθεί η παράνομη στάθμευση στο «πόιντ
σύστεμ», αλλά τα αυτοκίνητα αυξάνονται σταθερά στο λεκανοπέδιο και είναι
χαρακτηριστικό ότι το μέτρο των «μονών-ζυγών» αποτέλεσε το «κίνητρο» για να
αποκτήσει σχεδόν κάθε οικογένεια δεύτερο αυτοκίνητο, ώστε να μπορούν όλοι
να εισέρχονται στον απαγορευμένο δακτύλιο! Δηλαδή, το μέτρο αυτό
λειτούργησε ως μπούμερανγκ.
Και τα έξι «πακέτα» στόχευαν στον περιορισμό της παράνομης στάθμευσης, η
οποία, σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΠΕΡΠΑ, συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση
της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, αφού δυσχεραίνει την κυκλοφορία των άλλων
αυτοκινήτων. 'Ομως, δεν μπορεί να περιοριστεί η παράνομη στάθμευση χωρίς να
δημιουργηθούν χώροι νόμιμης στάθμευσης. Τα γκαράζ ακόμη εξαγγέλλονται. Το
νέφος δεν είναι δυνατόν να μειωθεί με αστυνομικά μέτρα και τσουχτερά
πρόστιμα που πέφτουν στους ώμους κυρίως των ιδιοκτητών I.X. αυτοκινήτων και
μάλιστα για περιορισμένο χρονικό διάστημα, αφού σύντομα και αυτά τα
αστυνομικά μέτρα ατονούν. Χρειάζεται συνέχεια και συνέπεια και προπαντός
ενημέρωση των πολιτών για τη συμβολή τους στην υλοποίηση των μέτρων, καθώς
και συνειδητοποίηση των υπαλλήλων που επωμίζονται την εφαρμογή των μέτρων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις στις 6 Ιουνίου εξαγγέλθηκε το πρόσφατο
«πακέτο» μέτρων κατά του νέφους που περιελάμβανε, εκτός των άλλων, και 400
σημεία όπου απαγορεύεται «διά ροπάλου» η παράνομη στάθμευση. Είκοσι ημέρες
αργότερα, στα περισσότερα από τα απαγορευμένα σημεία υπήρχαν σταθμευμένα
αυτοκίνητα, χωρίς όμως να υπάρχουν και κυρώσεις για τους παραβάτες! Τις
τελευταίες ημέρες μάλιστα η οδός Πανεπιστημίου και η οδός Σταδίου
εξελίσσονται σταθερά σε χώρους ελεύθερης στάθμευσης!
Με τόση κρατική «συνέπεια» ακόμη και οι καλύτερες των προθέσεων οδηγούνται
στην ανυπαρξία, καθώς χάνονται «κάπου στον δρόμο» μεταξύ απόφασης και
υλοποίησης, μεταξύ «αρμοδιοτήτων» και μη. Για παράδειγμα ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ
εξαγγέλει μέτρα, αλλά:
για την Κάρτα Ελέγχου Καυσαερίων αρμόδιο είναι το υπουργείο Μεταφορών. Για
τον έλεγχο της παράνομης στάθμευσης αρμόδιο είναι το υπουργείο Δημοσίας
Τάξεως.
Για τον έλεγχο των καυσαερίων στους δρόμους τα 20 μικτά συνεργεία ανήκουν
στο ΥΠΕΧΩΔΕ, στο υπουργείο Μεταφορών και στο Δήμο Αθηναίων. Και εδώ
υπεισέρχεται ένα χαρακτηριστικό των νεοελλήνων: γιατί να γίνει συνεργασία;
'Ετσι, συνήθως, τα μέτρα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, απλά καταγράφονται
στην ιστορία.
Είκοσι πέντε χρόνια χρόνια ζωής συμπληρώνει το νέφος της Αθήνας. Είκοσι
πέντε χρόνια από τότε που ο Τύπος επεσήμανε την ύπαρξή του, ενώ οι
κυβερνήσεις το θεωρούσαν ως «ψυχολογικό πρόβλημα» και ως εκ τούτου
ανύπαρκτο. Και έχει περάσει στην ιστορία η φράση του κ. Κωστή Στεφανόπουλου
το 1977 ως υπουργού Προεδρίας «Φέρτε μου ένα νεκρό από το νέφος», την οποία
είπε στην προσπάθειά του να πείσει την κοινή γνώμη ότι η Αθήνα δεν
αντιμετωπίζει τέτοιο πρόβλημα. Είκοσι πέντε χρόνια είναι μια σοβαρή
επέτειος για την υγεία των κατοίκων του λεκανοπεδίου. Και δεν είναι λίγες
οι ιατρικές εκθέσεις που αποδεικνύουν την επίδραση της ατμοσφαιρικής
ρύπανσης στον ανθρώπινο οργανισμό, επίδραση που μπορεί να συμβάλλει στην
αύξηση της θνησιμότητας.
Παρά τη μακρόχρονη «ζωή» του, το νέφος της Αθήνας άρχισε να αντιμετωπίζεται
με μέτρα μόλις προ 12 ετών. Βέβαια, από το 1977 είχε απαγορευθεί η χρήση
μαζούτ στις κεντρικές θερμάνσεις των πολυκατοικιών, είχε καταβληθεί
προσπάθεια βελτίωσης των καυσίμων και επεβλήθησαν ρυθμίσεις για τις
βιομηχανίες. Αλλά αυτά τα μέτρα αφορούσαν περισσότερο τον περιορισμό της
κατανάλωσης ενέργειας και λιγότερο τη μείωση του νέφους.
Από τα μέτρα των τελευταίων 12 χρόνων, ένα και μόνο ενσωματώθηκε στη ζωή
των Αθηναίων: ο δακτύλιος που κατά γενική ομολογία συμβάλλει περισσότερο
στη διευκόλυνση του κυκλοφοριακού, και λιγότερο στον περιορισμό της
ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Τα πρώτα μέτρα
«Το νέφος είναι πολιτικό» είχε πει το 1982 ο αείμνηστος Αντώνης Τρίτσης ως
υπουργός ΠΕΧΩΔΕ. Και εννοούσε ότι χρειάζεται πολιτική βούληση για να
εφαρμοστούν μέτρα που έχουν στόχο τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης
και φυσικά δεν είναι ανώδυνα για κάποιες κατηγορίες συμφερόντων.
Σε εποχή που κυριολεκτικά η Αθήνα πνιγόταν στον καπνό και η ορατότητα στο
κέντρο της πόλης περιοριζόταν στα 10 μέτρα, ο Αντώνης Τρίτσης εξήγγειλε και
εφάρμοσε το πρώτο «πακέτο» κατά του νέφους. 'Ηταν στις 15 Ιανουαρίου 1982
που εξαγγέλθηκαν τα μόνιμα και τα έκτακτα μέτρα αντιρρύπανσης της
πρωτεύουσας, ενώ ταυτοχρόνως καθορίστηκαν τα όρια επιφυλακής και λήψης
εκτάκτων μέτρων για τους διαφόρους ρύπους που συντελούν στη δημιουργία του
νέφους. Τόσο τα έκτακτα μέτρα, όσο και τα όρια των τιμών των ρύπων ισχύουν
ως σήμερα.
Το πρώτο «πακέτο» περιελάμβανε μεταξύ άλλων:
– τον συστηματικό έλεγχο των βιομηχανιών που διέθεταν εγκαταστάσεις
αντιρρύπανσης, καθώς και την τοποθέτηση συστημάτων αντιρρύπανσης στις
υπόλοιπες μεγάλες βιομηχανίες.
– την εντατικοποίηση του ελέγχου λειτουργίας καυστήρων.
– τον έλεγχο της τήρησης όλων των περιοριστικών μέτρων στις βιομηχανίες με
την εγκατάσταση αυτοκαταγραφικών οργάνων.
– τον αυστηρό έλεγχο της ποιότητας των καυσίμων.
– τη ρύθμιση κατά περίπτωση του ύψους της καμινάδας βιομηχανικών μονάδων.
Την απαγόρευση της καύσης ελαστικών αυτοκινήτων.
– τον προσδιορισμό και χρήση του οικονομικά και περιβαλλοντικά κατάλληλου
καυσίμου.
Για τα αυτοκίνητα και την κυκλοφορία περιελάμβανε:
– τον υποχρεωτικό τακτικό τεχνικό έλεγχο οχημάτων όλων των κατηγοριών (σ.σ.
τότε δεν υπήρχαν τα KTEO, δημιουργήθηκαν ένα χρόνο αργότερα) για τη μείωση
της εκπομπής καυσαερίων.
– Τη βελτίωση της ποιότητας των καυσίμων και τη χρήση εναλλακτικών
καυσίμων.
– τη βελτίωση των μαζικών μέσων μεταφοράς.
– την εφαρμογή προγράμματος κατάλληλων κυκλοφοριακών ρυθμίσεων για τη
διευκόλυνση της κυκλοφορίας των μαζικών μέσων μεταφοράς (σ.σ. λωρίδες
αποκλειστικής κυκλοφορίας λεωφορείων και τρόλεϊ, λεωφορειόδρομοι).
– τον εκσυγχρονισμό του συστήματος σηματοδότησης.
– την εφαρμογή πολιτικής στάθμευσης με αναθεώρηση του συστήματος
τιμολογήσεων στους χώρους στάθμευσης.
– τη συστηματική καταπολέμηση της νοθείας στα καύσιμα και θέσπιση
αυστηρότερων προδιαγραφών για την εισαγωγή αυτοκινήτων αντιρρυπαντικής
τεχνολογίας.
Το ίδιο πακέτο περιελάμβανε ακόμη μέτρα για τις κεντρικές θερμάνσεις των
πολυκατοικιών, για τις οποίες, εκτός από τους ελέγχους, προέβλεπε τη χρήση
φυσικού αερίου, καθώς και πολεοδομικά μέτρα όπως η ολοκλήρωση του
Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας, η αύξηση των πεζοδρόμων και του πρασίνου, η
απομάκρυνση των ρυπογόνων χρήσεων από τις γειτονιές της Αθήνας. Επίσης,
περιελαμβάνοντο και οργανωτικά μέτρα για τον συντονισμό των σταθμών
μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, την εφαρμογή κλιμακωτού ωραρίου στις
δημόσιες υπηρεσίες και η συμπλήρωση της νομοθεσίας για το περιβάλλον.
Τότε άρχισε και η εκπόνηση μελετών για την ανάλυση του προβλήματος του
νέφους και τον εντοπισμό των πηγών που το δημιουργούν. Χαρακτηριστικό είναι
ότι, σύμφωνα με τις μελέτες, το πυκνό νέφος διαχέετο από το Θριάσιο Πεδίο,
«περνούσε» από την οδό Πειραιώς και έφθανε ως τα Πατήσια. Το 1987
ανακοινώθηκε -πάντα σύμφωνα με τις μελέτες- ότι για τη δημιουργία του
νέφους κατά 75% ευθύνονται τα αυτοκίνητα, κατά 21% οι βιομηχανίες και κατά
4% οι κεντρικές θερμάνσεις.
Από τα μέτρα αυτά δεν εφαρμόστηκαν τα περισσότερα για τις βιομηχανίες, ενώ
ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων τους που άρχισε λίγα χρόνια αργότερα
ατόνισε.
Σε ό,τι αφορά τα μέτρα για την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, οι Αθηναίοι
ακόμη περιμένουν μια συνεπή πολιτική στάθμευσης οχημάτων, ώστε να μη
δίνονται μόνον κλήσεις για ταμειακούς λόγους. Γιατί, χωρίς τη δημιουργία
γκαράζ, η παράνομη στάθμευση θα υπάρχει στο διηνεκές. Και επίσης,
περιμένουν τη βελτίωση των μαζικών μέσων μεταφοράς.
Τα μέτρα Τρίτση αποτέλεσαν μια πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια αντιμετώπισης
της ατμοσφαιρικής ρύπανσης της πρωτεύουσας, καθώς ήταν πενταετούς διάρκειας
και περιελάμβαναν εκτός των άμεσων και μακροπρόθεσμα μέτρα, με έμφαση στην
αποκέντρωση των υπηρεσιών και βιομηχανιών και στην πολεοδομική
αναδιοργάνωση της Αθήνας.
'Ενα χρόνο αργότερα η Αθήνα απέκτησε το πρώτο της Ρυθμιστικό Σχέδιο με
καθυστέρηση 150 χρόνων και σταδιακά απέκτησε καινούρια πάρκα και
περισσότερο πράσινο. Ουδέποτε, όμως, αποκεντρώθηκαν οι δημόσιες τουλάχιστον
υπηρεσίες.
Στις 25 Μαΐου 1982 εξαγγέλθηκαν πρόσθετα μέτρα για τη θερινή περίοδο που
αφορούσαν τον περιορισμό λειτουργίας των ρυπογόνων βιομηχανιών κατά τους
μήνες Ιούλιο και Αύγουστο και την εφαρμογή της εκ περιτροπής κυκλοφορίας
των I.X. αυτοκινήτων με το σύστημα των μονών- ζυγών κατά το μήνα Ιούνιο
στον μεγάλο δακτύλιο, ενώ στον σημερινό δακτύλιο του κέντρου της Αθήνας
απαγορευόταν η κυκλοφορία όλων των I.X. αυτοκινήτων. Το μέτρο αυτό δε
διατηρήθηκε, αλλά αποτέλεσε τον προπομπό για τη συστηματική εφαρμογή των
μονών-ζυγών στο δακτύλιο του κέντρου.
Το Νοέμβριο του 1983 άρχισε η εφαρμογή του προγράμματος «πόλεμος στον καπνό
και τη σκόνη» με συγκεκριμένα μέτρα ελέγχου σε όλες τις καύσεις. Βάσει
αυτού του προγράμματος ο καπνός μειώθηκε σημαντικά στην Αθήνα, σε σημείο
που σήμερα να μην αποτελεί πρόβλημα, όπως και ο μόλυβδος.
Τότε καθιερώθηκε και η δωρεάν πρωινή μετακίνηση των πολιτών με τις αστικές
συγκοινωνίες της Αθήνας κατά τις ώρες 5-8 π.μ., ως τρόπος προσέλκυσης
επιβατών στα μαζικά μέσα μεταφοράς και ως αντικίνητρο για τη χρησιμοποίηση
των I.X. αυτοκινήτων στο κέντρο της πόλης. Το μέτρο καταργήθηκε το Μάιο του
1990, λόγω της κακής κατάστασης των οικονομικών των συγκοινωνιακών φορέων.
Ακολούθησαν και άλλα μέτρα όπως η μείωση της περιεκτικότητας του θείου στο
ντίζελ, η εξαγγελία οδικών έργων, η αύξηση των σταθμών μέτρησης της
ατμοσφαιρικής ρύπανσης και η ψήφιση του νόμου-πλαισίου για το περιβάλλον.
Το τέλος του πρώτου πενταετούς προγράμματος αντιρρύπανσης, βρήκε την Αθήνα
πνιγμένη στο νέφος. Μόνο που τα στοιχεία της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είχαν
αρχίσει να διαφοροποιούνται: Το νέφος της υπανάπτυξης που έχει ως
ενδεικτικό στοιχείο τα αυξημένα επίπεδα καπνού, άρχισε να μειώνεται, αλλά
το νέφος της ανάπτυξης που είναι το φωτοχημικό με κύρια χαρακτηριστικά του
τα αυξημένα επίπεδα του διοξειδίου του αζώτου και του όζοντος, άρχισε να
αυξάνεται.
Το δεύτερο πακέτο
Το δεύτερο πενταετές πρόγραμμα αντιρρύπανσης της Αθήνας ανακοινώθηκε στις
15/12/1987 από τον τότε υπουργό ΠΕΧΩΔΕ Ευάγγελο Κουλουμπή και περιελάμβανε
την απαγόρευση κυκλοφορίας όλων των I.X. αυτοκινήτων στο εμπορικό τρίγωνο
της Αθήνας, με ταυτόχρονη πεζοδρόμησή του και κυκλοφορία σε αυτό μόνον των
«mini bus». Το μέτρο εφαρμόστηκε στο τέλος Ιανουαρίου 1988, για να ατονήσει
και αυτό ένα χρόνο αργότερα.
Το «πακέτο» του 1987 περιελάμβανε ακόμη μεταξύ άλλων:
– τη χρονική διεύρυνση των απαγορεύσεων του δακτυλίου ως τις 8 μ.μ.
– την καθιέρωση του συνεχούς ωραρίου λειτουργίας των καταστημάτων
– την καθιέρωση των «μονών-ζυγών» και στα ταξί
– τη μεταστέγαση υπουργείων, μέτρο που εξαγγέλεται σε μόνιμη βάση, χωρίς να
υλοποιείται
– την αύξηση του πρασίνου
– την επίσπευση κατασκευής του «μετρό»
– την περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας των καυσίμων, την πρόσθετη μείωση
της περιεκτικότητας σε θείο του ντίζελ και με κόστος 1 δις δρχ. το χρόνο
βελτιώθηκε η ποιότητα του ντίζελ για τα λεωφορεία της Αθήνας, ώστε να
εκπέμπουν λιγότερο καπνό
– την αντικατάσταση 500 κινητήρων λεωφορείων της τότε ΕΑΣ. Αργότερα
αντελήφθησαν ότι δεν μπορούσε να εφαρμοστεί τεχνικά
– την τοποθέτηση φίλτρων σε όλα τα λεωφορεία, μέτρο που δεν εφαρμόστηκε
– την υγραεριοκίνηση ή χρήση αμόλυβδης βενζίνης σε όλα τα καινούρια ταξί
– τη χρήση αμόλυβδης βενζίνης και την εισαγωγή I.X. αυτοκινήτων νέας
αντιρρυπαντικής τεχνολογίας
– την απαγόρευση εισαγωγής μεταχειρισμένων αυτοκινήτων ηλικίας άνω των 6
ετών, την απαγόρευση της πετρελαιοκίνησης στα ταξί και αργότερα απαγόρευση
της πετρελαιοκίνησης στα I.X. αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στο λεκανοπέδιο.
Ακόμα, οδικά έργα για την ολοκλήρωση των τριών δακτυλίων της Αθήνας, ώστε
να διευκολυνθεί η κυκλοφορία των οχημάτων και κατασκευή μεγάλων γκαράζ.
Τα μέτρα περιελάμβαναν και απαγορεύσεις της στάσης και στάθμευσης σε 177
σημεία της Αθήνας με αυξημένα πρόστιμα για τους παραβάτες.
Το πρόγραμμα περιελάμβανε μέτρα εκσυγχρονισμού των βιομηχανιών, συνολικού
ύψους 2,5 δις δρχ. και αλλαγή της λειτουργίας της πόλης, ώστε να
περιοριστούν οι μετακινήσεις. Και τα δύο δεν εφαρμόστηκαν...
Το τρίτο «πακέτο»
Στις 24 Αυγούστου 1989 ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Σωτήρης Κούβελας ανακοίνωσε
νέα μέτρα για τον περιορισμό του νέφους, στα οποία κυριαρχούσε η καλύτερη
ενημέρωση των πολιτών για τα επίπεδα ρύπανσης, ώστε, ως γνώστες, να
συνεργαστούν με την πολιτεία για τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Καθιερώθηκε για πρώτη φορά επιτρεπτό όριο για το όζον και ένα μαθηματικό
μοντέλο πρόβλεψης των αιχμών του νέφους, ώστε να λαμβάνονται εγκαίρως
έκτακτα μέτρα.
Επίσης, εξαγγέλθηκαν η κατασκευή του «μετρό», η βελτίωση των μαζικών μέσων
μεταφοράς, νέοι χώροι στάθμευσης (σ.σ. δεν έγιναν ακόμη), ενταντικοποίηση
των ελέγχων σε αυτοκίνητα και βιομηχανίες. Παράλληλα καταργήθηκε το μέτρο
των «μονών-ζυγών» στα ταξί, όπως και τα μίνι-μπας στο εμπορικό κέντρο.
Το τέταρτο «πακέτο»
Επί οικουμενικής κυβέρνησης ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ και νυν Πρόεδρος του
Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος Κώστας Λιάσκας στις 8 Ιανουαρίου 1990
εξήγγειλε 60 μέτρα κατά του νέφους, τα οποία, όμως, απεφασίσθη να
εφαρμοστούν από την επόμενη Κυβέρνηση. Τα μέτρα αυτά, συνολικού κόστους 100
δις δρχ., περιελάμβαναν την αντικατάσταση των ταξί και των I.X. αυτοκινήτων
με οχήματα... νέας τεχνολογίας. Αυτό θα επιτυγχάνετο με κίνητρα για την
απόσυρση των παλαιών οχημάτων και με μείωση της τιμής των «καθαρών».
Το ίδιο πακέτο προέβλεπε την κατασκευή του «μετρό», την αναδιάρθρωση των
αστικών συγκοινωνιών, καθώς και την επιβολή περιβαλλοντικού τέλους στις
βιομηχανίες, την αύξηση της τιμής της βενζίνης και των τελών κυκλοφορίας,
ώστε να εξευρεθούν τα χρήματα για την εφαρμογή των μέτρων αύξησης του
πρασίνου, αντικατάστασης των ρυπογόνων λεωφορείων, κ.ά.
Το πέμπτο «πακέτο»
Στις 8 Νοεμβρίου 1990 ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Στέφανος Μάνος ανακοίνωσε τις
προτάσεις του για την καταπολέμηση του νέφους της Αθήνας, τις οποίες έθεσε
σε διάλογο με τους ενδιαφερομένους επί ένα μήνα, προκειμένου στη συνέχεια
να τις οριστικοποιήσει.
Τα μέτρα περιλάμβαναν τη δυνατότητα απόκτησης φθηνών I.X. αυτοκινήτων
αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, για όσους απέσυραν από την κυκλοφορία τα
«σαράβαλά» τους, κίνητρα για να γίνουν «καθαρά» τα ήδη κυκλοφορούντα,
απαγόρευση κυκλοφορίας των ρυπογόνων I.X. αυτοκινήτων στο κέντρο της Αθήνας
από τον Ιανουάριο του 1993 (σ.σ. το μέτρο δεν εφαρμόστηκε), έλεγχο στις
εκπομπές καυσαερίων των διτρόχων, κίνητρα για την αγορά ηλεκτρικών
οχημάτων, βελτίωση και έλεγχο των καυσίμων, ταξί αντιρρυπαντικής
τεχνολογίας, αγορά 1.250 καινούριων λεωφορείων, προώθηση του «μετρό» και
περιορισμό της βιομηχανικής ρύπανσης.
Τότε εισήχθη και η έννοια της Κάρτας Ελέχγου Καυσαερίων για όλα τα οχήματα
του λεκανοπεδίου.
Στόχος ήταν, σε διάστημα 2 ετών, να αντικατασταθούν περίπου 400.000
ρυπογόνα παλαιά I.X. αυτοκίνητα με ισάριθμα καινούρια καταλυτικά. Ακόμη
εξαγγέλθηκαν νέα οδικά έργα και 25.000 νέες θέσεις στάθμευσης αυτοκινήτων,
λωρίδες αποκλειστικής κυκλοφορίας λεωφορείων, αύξηση του πρασίνου και
χωροταξικά μέτρα.
Το πρόγραμμα προέβλεπε μια θεαματική βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας
στα επόμενα 6-7 χρόνια και την οριστική εξαφάνιση του νέφους το έτος 2000.
Σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΠΕΡΠΑ, ένα χρόνο μετά τα μέτρα απέδωσαν μια
μείωση του νέφους κατά 5% μέσο όρο.
Το έκτο «πακέτο»
O νυν υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Κώστας Λαλιώτης ανακοίνωσε στις 6 Ιουνίου 1994 ένα
ολοκληρωμένο «πακέτο» μέτρων το οποίο, αν εφαρμοστεί, πράγματι μπορεί να
συμβάλλει στη μείωση του νέφους της πρωτεύουσας. Τα μέτρα προβλέπουν,
μεταξύ άλλων, εκτός από την αστυνόμευση των 400 σημείων για την εξάλειψη
της παράνομης στάθμευσης, την αποθάρρυνση της εισόδου των I.X. αυτοκινήτων
στον δακτύλιο του κέντρου της Αθήνας, με παράλληλη βελτίωση των μέσων
μαζικής μεταφοράς. H κυκλοφορία των I.X. αυτοκινήτων θα απαγορεύεται στον
δακτύλιο κατά τις ώρες 7-10 π.μ. όταν τα επίπεδα των ρύπων τείνουν να
προσεγγίσουν τα όρια προειδοποίησης. Αυτό σημαίνει -αν εφαρμοστεί το μέτρο-
ότι περίπου τις μισές ημέρες του χρόνου κανένα I.X. αυτοκίνητο δε θα
εισέρχεται στο δακτύλιο! Επίσης, από το φθινόπωρο θα κλείσει το εμπορικό
τρίγωνο της Αθήνας για όλα τα I.X. αυτοκίνητα. Θα ακολουθήσουν απαγορεύσεις
και σε άλλες περιοχές της πόλης, όπως στο Κολωνάκι..
Αντίθετα, θα διευκολυνθεί η κυκλοφορία των δικύκλων, θεσπίζονται μέτρα
προτεραιότητας για τα λεωφορεία και τα τρόλεϊ, αντικαθίστανται τα ρυπογόνα
λεωφορεία (σ.σ. πρόκειται για παραγγελίες της προηγούμενης Κυβέρνησης και
για νέες παραγγελίες που θα ακολουθήσουν), μελετάται η λειτουργία γραμμών
τραμ σε συνδυασμό με το «μετρό», ο προαστιακός σιδηρόδρομος, η αναβάθμιση
της γραμμής του ΗΣΑΠ, ακόμη και πλωτά μέσα μεταφοράς, στα πλαίσια ενός
ενιαίου συστήματος μαζικών μέσων μεταφοράς που θα εξυπηρετούν τον πολίτη,
ώστε να μη χρειάζεται το I.X. αυτοκίνητό του.
Παράλληλα, προγραμματίζονται οδικά έργα που θα ολοκληρώσουν τους τρεις
δακτυλίους της πρωτεύουσας, ώστε να παρακάμπτεται το κέντρο της πόλης,
βελτίωση του συστήματος σηματοδότησης και σήμανσης και ολοκληρωμένη
πολιτική στάθμευσης με τη δημιουργία γκαράζ στο κέντρο της πόλης, αλλά και
στους δρόμους που περικλείουν τον δακτύλιο.
Με τα νέα μέτρα επιχειρείται η αλλαγή της λειτουργίας και του ρυθμού ζωής
της πόλης. Το κλιμακωτό ωράριο ήδη εφαρμόστηκε στις υπηρεσίες. Οι νέες
τεχνολογίες που θα εισαχθούν στη δημόσια διοίκηση ελπίζεται να περιορίσουν
τις μετακινήσεις των πολιτών. Για παράδειγμα το «φαξ» θα αποτελεί επίσημο
έγγραφο. Το ωράριο τροφοδοσίας των καταστημάτων και το ωράριο αποκομιδής
των απορριμμάτων τροποποιείται.
Καθιερώνεται η Κάρτα Ελέγχου Καυσαερίων, η οποία άρχισε ήδη να διανέμεται,
με τα όποια προβλήματα μπορούν να προκύψουν στην εφαρμογή ενός νέου θεσμού.
Δημιουργούνται Ομάδες Ελεγκτών κινητών και σταθερών πηγών ατμοσφαιρικής
ρύπανσης. Βελτιώνεται η ποιότητα των καυσίμων. Θεσπίζονται προδιαγραφές
ορυκτελαίων. Απο τον Δεκέμβριο του 1995 προγραμματίζεται σταδιακά η χρήση
φυσικού αερίου. Θα διενεργούνται έλεγχοι τήρησης της ποιότητας των
καυσίμων, ώστε να αποτρέπεται η νοθεία. Προγραμματίζονται έργα αναπλάσεων
περιοχών της Αθήνας και κυρίως των λόφων και βουνών της, ώστε να αυξηθεί το
πράσινο. Οι χώροι που κατέχουν τα στρατόπεδα θα απελευθερωθούν. Το ίδιο και
οι ακτές. Τα ανενεγρά λατομεία θα αναπλασθούν. Τα ρέματα θα προστατευθούν.
H σύγχρονη διαχείριση των απορριμμάτων θα περιορίσει σημαντικά τις
μετακινήσεις απορριμματοφόρων. Οι παραγωγικές ζώνες οργανώνονται και
αναδιαρθρώνονται. Το συνολικό κόστος του προγράμματος υπολογίζεται στο 1
τρισεκατομμύριο δραχμές ως το 1999. Μεγάλο τμήμα των χρημάτων θα προέλθει
από τα διάφορα Ταμεία της Ευρωπαϊκής 'Ενωσης. Στόχος είναι σ’ ένα χρόνο να
περιορισθεί το νέφος κατά 15%.
H πόλη των 4.000.000 κατοίκων μπορεί να ζήσει
Στην Αθήνα έχει συγκεντρωθεί το 40% του πληθυσμού της χώρας, δηλαδή περίπου
4 εκατομμύρια άνθρωποι. Και το 50% της βιομηχανίας, καθώς και το 55% των
οχημάτων.'Ολα αυτά μόλις στο 3,2% του εδάφους της ελληνικής επικράτειας.
Επιπλέον στο κυρίως κέντρο της πόλης, δηλαδή εντός του δακτυλίου, είναι
συγκεντρωμένα 15 υπουργεία, 21 δημόσιοι οργανισμοί, 17 ελληνικές και 15
ξένες τράπεζες, 11 νοσοκομεία, το 61% των ιατρείων, το 23% των
οδοντιατρείων, το 43% των ακτινολογικών εργαστηρίων, το 35% των
μικροβιολογικών εργαστηρίων, το 53% των φροντιστηρίων, το 54% των
ινστιτούτων ξένων γλωσσών, το 100% των ιδιωτικών επαγγελματικών σχολών, το
36% των θεάτρων, το 22% των κινηματογράφων, το 32% των μπαρ-μπουάτ, το 69%
των κέντρων διασκέδασης και φαγητού, το 25% των μουσείων, το 22% των
αιθουσών τέχνης. Δηλαδή, η εικόνα εξελίσσεται σε εφιαλτική.
Μέσα σε 40 χρόνια οι ανθρώπινες δραστηριότητες -μη εξαιρουμένων των
αυθαιρέτων κτισμάτων και των υψηλών συντελεστών δόμησης- κατέστρεψαν το
σπάνιο άλλοτε Αττικό τοπίο. Αποτέλεσμα ήταν «το όνειρο να γίνει εφιάλτης»,
όπως είπε χαρακτηριστικά ο κ. Λαλιώτης.
Το νέφος της Αθήνας ακολουθεί τα σημεία των καιρών. Εκσυγχρονίσθηκε και
έγινε φωτοχημικό, δηλαδή πολύ πιο επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Το
διοξείδιο του αζώτου, σε συνδυασμό με την ηλιοφάνεια, συντελεί στη
δημιουργία του όζοντος. Οι ρύποι αυτοί παρουσιάζουν σταθερή αυξητική
πορεία. Δυστυχώς και οι ρύποι που καταπολεμήθηκαν με τα ώς τώρα μέτρα,
δηλαδή ο καπνός και το διοξείδιο του θείου, παρουσιάζουν και αυτοί
αυξητικές τάσεις, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΕΡΠΑ. Το μονοξείδιο του
άνθρακα παρουσιάζει τάσεις μείωσης λόγω της μερικής αντικατάστασης του
στόλου των I.X. αυτοκινήτων με οχήματα νέας αντιρρυπαντικής τεχνολογίας.
Κανείς δεν μπορεί να ζητήσει από τους κατοίκους του λεκανοπεδίου να «μάθουν
να ζουν με το νέφος», όσο κι αν τους επιβάλλεται να το συνηθίσουν. Κανείς
δεν μπορεί να αγνοεί τη δημόσια υγεία.
H Αθήνα, η πόλη του φωτός, αποτελεί μια πρόκληση για την αναγέννησή της. H
Αττική, παρά τα όσα υπέστη εξακολουθεί να είναι το οικολογικό και
πολιτισμικό απόθεμα της Ευρώπης. 'Ολα εξαρτώνται από την πολιτική βούληση.
'Ολα εξαρτώνται από τη δυνατότητα λειτουργίας των μηχανισμών εφαρμογής των
μέτρων αντιρρύπανσης. 'Ολα εξαρτώνται από την ατομική ευθύνη που μπορεί να
αναλάβει ο κάθε πολίτης, αν θέλει να ονομάζεται πολίτης και όχι «λαός».
'Ολα εξαρτώνται από το βαθμό συντονισμού των συναρμόδιων υπουργείων και
φορέων. Γιατί στο σημείο αυτό «μπλοκαρίστηκαν» και οι προηγούμενες καλές
προθέσεις. Και δεν μπορεί το Λονδίνο να έχει απαλλαγεί από το νέφος του, το
Λος 'Αντζελες επίσης και η Αθήνα να παραπαίει μεταξύ των εξαγγελιών του
ενός «πακέτου» και του άλλου. Και ναι μεν εδώ μπορεί να είναι Βαλκάνια,
αλλά είναι πια και Ευρωπαϊκή 'Ενωση. Και το κυριότερο, είναι ζήτημα
ζωής._Β.Χ.