Oι άλλοι Έλληνες
OI ΑΛΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
«Γεύση νερού χωρίς χλώριο...».
Συνέντευξη στο Χρήστο Τσανάκα
Διαφάνειες: Κώστας Καββαθάς
Και οι φωτογραφίες, όταν πάρουν φως, καίγονται...
Τόσα λόγια, τόσοι ήχοι, τόσες εικόνες, τελικά ?επιτρέψτε μου την έκφραση?
?σαβάνωσαν? το πρόσωπο του Γιώργου Νταλάρα, και έφτασαν στα άκρα: το
απογύμνωσαν, το αποψίλωσαν.
Δεν είμαστε ρέκτες ούτε της ψυχανάλυσης ούτε και
της?ιριδολογίας, για να σκαλίζουμε τα φαινόμενα προκειμένου να ανακαλύψουμε
το «αληθινό πρόσωπο του Νταλάρα». Δεν έχει νόημα. Καθένας μας έχει έτοιμη
και μία (τουλάχιστον) εικόνα του κατά νου.
O τροβαδούρος της εργατικής τάξης στις μπουάτ...
O κληρονόμος του ρεμπέτικου άλγους και της rocky νεανικότητας? O βάρδος των
σταδίων? O guest των περιοδικών? O ακρίτας των εθνικών υποθέσεων? O
πολιτιστικός πρέσβης? Όλα αυτά που παγιώνουν τη φήμη όπως και την κριτική?
Εμείς ψάξαμε τη γήινη τωρινή διάσταση ενός ?ιερού τέρατος? της ελληνικής
δισκογραφίας. Και μείναμε σε μία εικόνα: με αθλητικά και μπλου τζην, να
κινείται δίχως ίχνος έπαρσης, στο κομψό πολυτελές σπίτι των κόπων του. Ίσως
να ακουστεί σκληρό, αλλά θα το πούμε. Μεταξύ πισίνας και ιστορίας, η απλή
ακουστική κιθάρα πίσω από το γραφείο του ήταν για μας η «αλήθεια» του. Ένα
τραγούδι που η ψυχή του δεν μας έχει πει ακόμα. Και μερικές σκέψεις, εδώ
και τώρα, που μετράνε, γιατί παίρνουν το ρίσκο τους...
«Υπάρχει ένα είδος ενοχής, στο χώρο της Αριστεράς τουλάχιστον, σχετικά με
την προσέγγιση του ?μιλιταριστικού χώρου?, ασχέτως αν οι απειλές στον
εθνικό μας ορίζοντα είναι κάτι παραπάνω από χειροπιαστές. Στην Κύπρο έκανα
συναυλία για την ενίσχυση της Αμυνας. Φυσικά η ιδεολογία μου δεν μου
επιτρέπει να ονειρεύομαι έναν κόσμο σε διαρκή εμπλοκή. Είμαι ειρηνιστής και
όραμά μου είναι να ζήσω σε έναν, επιτέλους, αποστρατιωτικοποιημένο κόσμο,
όπου να μην ανοίγει ούτε ρουθούνι. Ήταν στην Κύπρο, ήταν μπροστά σ? αυτό το
αδιέξοδο, που ξεστόμισα τη φράση ?καλύτερα το νησί να Ισραηλοποιηθεί?. Είχα
βιαστεί, γι? αυτό και εισέπραξα αγανάκτηση. Σήμερα το 60% τουλάχιστον των
κυπρίων βουλευτών εκφράζει ανάλογη πολιτική βούληση. Και εδώ, σε μας, ήδη
συζητιέται»
- Αυτή η? στεντόρεια φωνή, ο δικός σας τρόπος να τραγουδάτε δε χωράει στη
μιζέρια. Θέλω να πω, το κοινό σας, ο νεοέλληνας, βάλλεται από παντού για
τις αδυναμίες του, αλλά και οι αρετές του δεν πρέπει να είναι λιγότερες.
- Σίγουρα έχουμε τα αρνητικά μας, που μας στοιχίζουν πολλά, έχουμε και τα
θετικά μας όμως ως λαός. Δεν ξέρω αν πέφτοντας σε φώτιση εκτοξευόμαστε και
αν μπερδευόμαστε ?κολλάμε? για τα καλά, δεν ξέρω πόσων ταχυτήτων είμαστε
δηλαδή, πάντως προχωράμε. Θα ρωτήσει βέβαια κανείς «προς τα πού;». Εδώ οι
συνθήκες έχουν το λόγο. Αλλά στο βαθμό που γινόμαστε καταλύτες τους, εκείνο
που μας κρατάει είναι η δίψα, η δίψα για ζωή?
- Συχνά τονίζετε ότι έχουμε ανάγκη μια «κοινή αισθητική». Υπονοείτε ότι το
να επιλέγω την ομάδα μου ισοδυναμεί με το να βρίσκω άλλοθι απομάκρυνσης από
τους άλλους;
- Ναι, δυστυχώς, συνήθως, έτσι γίνεται. Κρύβεσαι πίσω από την ετικέτα σου,
αντλείς από τη δύναμη του στερεότυπου που διάλεξες. H απομάκρυνσή σου από
αυτό δε συμφέρει. Και αν εσύ θες να ξανοιχτείς, να αλλάξεις, να βρεις τον
εαυτό σου στις πραγματικές του διαστάσεις, δημιουργείς υποψίες και έχθρες.
Το χειρότερο έρχεται όταν κάποιοι άλλοι σου κολλούν μια ετικέτα που δε θες.
Ή όταν σε υποψιάζονται και σε κατηγορούν για διαφθορά, για παρέκκλιση από
τις αξίες σου, για αλλοτρίωση, όταν οι συνθήκες το φέρνουν να αποκτάς
δύναμη και εύκολη πρόσβαση σε υλικές αξίες. Δεύτερο αυτοκίνητο, δεύτερο
σπίτι, συνήθειες πολυτελείς?
- Είναι απλώς αισθητική η απόσταση που δημιουργείται ή είναι και απόσταση
συνείδησης;
- Το πρώτο, η αισθητική, σε ξεχωρίζει τυπικά. Το δεύτερο, η συνείδηση, σε
ξεχωρίζει ουσιαστικά. Στην καθημερινή ζωή όλοι χρήσιμοι είμαστε, ο καθένας
με τον τρόπο του. Το πόσο χρήσιμοι είμαστε όμως και στον εαυτό μας, αυτό δε
σου το απαντά κανείς. Εγώ τα πιο μύχια ζητήματα της ζωής μου τα έψαξα, τα
σκάλισα, αναδρομικά. H επιβίωση ήταν η προτεραιότητά μου για πολλά χρόνια.
Αυτοδημιούργητος είμαι και μακάρι η προσωπική μου διαδρομή μέσα από το
τραγούδι να έχει χρησιμεύσει ουσιαστικά στους άλλους. Μακάρι να νιώθουν το
δικό μου δικό τους. Κι ας σπεύσουν κάποιοι να με στηλιτεύσουν στο πρώτο
λάθος, στο πρώτο στραβοπάτημα που θα δουν. Εμένα πάντως θα με στηρίζουν για
πάντα τα πράγματα που άλλαξαν τη ζωή μου. Αυτά που τάραξαν την καρδιά και
το μυαλό μου. Όπως τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Πιανόσουν απ? αυτά,
έβρισκες το κοινό όραμα, αυτά που συζητούσαμε πιο πριν, έπαιρνε
προσανατολισμό η ζωή σου. Ένας προσανατολισμός που σήμερα δείχνει χλομός,
που δεν έχει ανανεωθεί, που σχεδόν δεν υπάρχει...
- H μουσική του Θεοδωράκη ήταν η κορυφαία πολιτιστική επανάσταση στη χώρα
μας στα νεότερα χρόνια, μου επαναλαμβάνει χρόνια τώρα ο Κώστας Καββαθάς...
- (γελάει) Ήταν! Σίγουρα ήταν! Και συνέβη, νομοτελειακά θα έλεγε κανείς,
ακριβώς στην ώρα της. Τότε που έπρεπε να αρπάξει τις μοναχικές πορείες και
να τις μετατρέψει όλες μαζί σε λεωφόρο! Θα φανώ παλιομοδίτης, εκτός εποχής,
με αυτό που θα πω, αλλά πολύ φοβάμαι πως παρά τους κύκλους που η ζωή μας
κάνει τέτοια επανάσταση θα αργήσει να ξανασυμβεί?
- Το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι εξακολουθεί, κατά τη γνώμη σας, να
ονειρεύεται; Βγάζει μέλλον;
- Φυσικά και συνεχίζει να ονειρεύεται, να φέρνει ήχους και εικόνες σπάνιες
και να κερδίζει πάντα το δικό του πιστό κόσμο?
- Κοινωνείται λοιπόν και κοινωνεί σε νέα ακροατήρια αδιάκοπα...
- Και αυτό είναι ίσως πιο σημαντικό ή εξίσου σημαντικό με το να
αναγνωρίζεσαι απ? τους παλιούς σου φίλους. Το τραγούδι προχωράει. Νέο αίμα
μπαίνει. Νέα παιδιά δίνουν στίγμα. O Χάρης και ο Πάνος (Κατσιμίχας) έκαναν
δικιά τους «σχολή», ο Ξυδάκης επίσης. O Παπάζογλου, ο Σωκράτης Μάλαμας, ο
Ορφέας Περίδης, είναι περιπτώσεις που εκπροσωπούν ευρύτερες τάσεις. Είναι
πολλά τα ονόματα που θα μπορούσα να πω και να ξεχωρίσω δεκάδες τραγούδια?
Και από τις άλλες μεσογειακές χώρες, Ιταλία, Γαλλία? Υπάρχουν βέβαια και
φαινόμενα αλληθωρισμού, παρακμής, ξεστρατίσματος. Όπως στο Ισραήλ ή την
Αίγυπτο, όπου η παράδοση ?ντισκοποιείται?, χάνει την ουσία της,
αποξενώνεται από ένα κοινό εθισμένο πια στα δυτικά ακούσματα, μια διεθνή
αγορά που δείχνει αλλού.
- Εδώ, ένσταση! Επιτρέψτε μου να διαφωνήσω με τη συντήρηση της παράδοσης?
Ένας οργανισμός χωρίς μεταβολισμό δεν είναι φυσιολογικός. Όπως η γλώσσα που
μιλάμε, έτσι και η γλώσσα που ακούμε, η μουσική, αντιδρά στο αλλαγμένο
περιβάλλον. Αφομοιώνει...
- Κι όμως, δεν παύει να ξεχωρίζει αυτό που ξεπηδάει μέσα από μία πιο γερή
παράδοση, μέσα από την ιστορία, σαν το τραγούδι της Loreena McKennitt...
- Στην εικόνα της Loreena βγαίνει και ένας? κόκκος απομίμησης, πάντως.
- Μπορεί, αλλά δεν παύει να μου μιλάει. Έχει μια φωνή, έναν ήχο, που
αντηχεί σε χιλιάδες ακούσματα, βαθαίνει μέσα μου, κερδίζει έδαφος στη
μνήμη.
- Μήπως ισχύει σ? αυτή την περίπτωση το δίκαιο της νοσταλγίας;
- Όχι, δεν περιγράφεται ακριβώς αυτό το αίσθημα. Ακούω την Loreena και μου
φέρνει κάτι σαν γεύση νερού χωρίς χλώριο. Γιατί μπήκε το χλώριο στο νερό;
Γιατί το νερό χάλασε. Αμα μάθω να πίνω χλώριο θα ανήκω και σε άλλη γενιά,
θα ?χω «μεταλλαχθεί». Το τραγούδι-νερό της McKennitt με κρατάει ακέραιο.
Δεν είναι μόνο οι αναμνήσεις μου που με κάνουν να νιώθω έτσι. H φολκ, το
έθνικ, γίνονται αντισώμα μου απέναντι στα ντισκομεράκια!
- Και η χιουμοριστική πλευρά της ματιάς στο χθες; H σάτιρα; Η? εκδίκηση
τρόπον τινά του καινούριου;
- Όλα αυτά θεμιτά είναι αλλά θέλουν και πολύ προσοχή στους καιρούς μας, που
για εμπορικές σκοπιμότητες γίνονται ανιστόρητοι αποκλεισμοί, νοθείες της
πραγματικής μας φύσης και συχνά άχαρο ξόδεμα σε ό,τι δε μας αφορά. Σε κάθε
στιγμή μπορείς να θέσεις θέμα συνείδησης. Ιδίως σε στιγμές καμπής? Όλες
αυτές οι σκέψεις βέβαια δεν αφορούν έναν image maker, ούτε και την πελατεία
του που βγαίνει στην τηλεόραση απαριθμώντας σαν προσόντα ενός τραγουδιστή
την γκαρνταρόμπα του, τον μακιγιέρ του, τον φωτογράφο του, τον μάνατζέρ
του. Είναι γεγονός αυτό. Το έχω δει σε εκπομπή. Και μόνο βέβαια που βγαίνει
κάποιος στην τηλεόραση είναι θετικό για τις πωλήσεις του, για τη σχέση του
με τον κόσμο και την εποχή. Κι εγώ που την αποφεύγω θα το πληρώσω τελικά.
- Γιατί τέτοια εικόνα για την τηλεόραση; Δεν είναι δα και βάρβαρο μέσο.
Ένας Νταλάρας στο σαλόνι σου, κάποιο βράδυ, δεν είναι ούτε κάτι το
ανοίκειο, ούτε κάτι το προσβλητικό. Κάθε άλλο. Και θα συμφωνήσετε ότι όλες
οι εκπομπές δεν είναι trash show.
- Σίγουρα όχι, σίγουρα υπάρχουν πρόσωπα φρέσκα, άτομα ταλαντούχα, στιγμές
που χαίρεσαι την τηλεόραση. Αλλά εγώ δεν έχω μάθει αυτό το παιχνίδι. Δεν
είμαι άνθρωπος των μικρών αποστάσεων που μεγαλώνουν, είμαι άνθρωπος των
μεγάλων αποστάσεων που μικραίνουν. Πάντως σίγουρα κάνω λάθος που στρέφω την
πλάτη μου στην τηλεόραση, ως επαγγελματίας?
- Μιας και μιλάμε για αποστάσεις, μήπως κοντά στ? άλλα, απομυθοποιείται
σήμερα και το τραγούδι; Πάντοτε δηλαδή ήταν συνδεμένο με πρόσωπα που το
έβγαζαν μπροστά δίνοντάς του μυθική διάσταση. Σήμερα ο μύθος είναι «της
διπλανής πόρτας» και η μούσα φοράει ψηλά τακούνια στο σκυλάδικο. Αντιηρωικό
ναι, αντιερωτικό όχι. Φυσικά όμως και λογικά δεν είναι όλα αυτά;
- Δε συγκρίνουμε εποχές, ωστόσο. Τότε που το τραγούδι έκανε αντίσταση? Τότε
που η σκυτάλη πάρθηκε από τον Μπιθικώτση, από τον Καζαντζίδη? Τότε που η
φωνή ήταν φωνή και το τραγούδι τραγούδι?
- Για ποια ακριβώς Ελλάδα τραγουδάει σήμερα ο Νταλάρας;
- Για ό,τι υπάρχει γύρω μας. Για ό,τι σέβομαι από όσα υπήρξαν. Για ό,τι
αισθάνομαι. Νιώθω μέρος μιας στιγμής στο χάρτη, μέρος μιας στιγμής στο
χρόνο?
- Ποιας στιγμής ακριβώς;
- Έξω από το παζάρι των εντυπώσεων. Έξω από το παιχνίδι της ταμπέλας της
εκτόπισης του ενός από τον άλλον, αυτό το ωμό παιχνίδι που ποτέ δεν έπαιξα.
Τα δυσκολεύει τα πράγματα η ανικανότητα. Και πάντα κάποιοι λογαριάζουν
χωρίς τον ξενοδόχο. H Ελλάδα δεν είναι μόνο αυτών που την επαγγέλονται.
Είναι ολοζώντανη και ανθεκτική, παρά τα προβλήματα των ανθρώπων της. Είναι
το σπίτι μας, η μουσική μας, τα βιβλία μας. Είναι αυτό που αντέχει η ψυχή
σου να υπερασπιστείς.
- O Βαγγέλης Παπαθανασίου είχε πει: «Η Ελλάδα είμαι εγώ, ό,τι κουβαλάω απ?
την ιδέα της μέσα μου»...
- Και έχει δίκιο, όπως έχει δίκιο και οποιοσδήποτε άλλος νιώθει έτσι. Το
θέμα βέβαια είναι πώς λειτουργεί μια ιδέα δημοσίως. Θυμάμαι έντονα τον
τρόπο που ο Μίκης Θεοδωράκης πρόσφερε ένα είδος αναβάπτισης στον τόπο. Ένα
ξανάνιωμα, στην αίσθηση ενότητας που πρόσφερε το τραγούδι του. Ξύπνησε μέσα
μας την κοινή μας ταυτότητα τότε.
-Ήταν βασικό αίτημα της δεκαετίας του ?60 αυτό;
- Ναι, η ανακάλυψη ή πιο σωστά η αποδοχή ενός κοινού τόπου. H συγκρότηση
μιας εθνότητας που προχωράει χωρίς εσωτερικά ρήγματα, χωρίς στρατόπεδα,
χωρίς διενέξεις. Προχωράει κάτω από το ίδιο για όλους τραγούδι, υψωμένη σε
τραγούδι!
- Δεν ήταν απλώς μια υπόθεση άμυνας, κόντρα σε αχυράνθρωπους, κόντρα σε
φρουρούς που έμειναν αφρούρητοι...
- O φόβος των φρουρών υπάρχει πάντα, επομένως ίσως αυτός να μη συνιστά το
χαρακτηριστικό γνώρισμα του τέλους της δεκαετίας του ?60, ως τη
μεταπολίτευση. Όμως το ζητούμενο μιας αυθεντικής συλλογικής ταυτότητας ήταν
όντως χαρακτηριστικό γνώρισμα. Και έτσι το «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» που υπέδειξε ύφος
και ήθος ελληνικό, έγινε πατρίδα, ύφος και ήθος όλων.
- Και το ήθος το ηρωικό ξέφυγε από το κιτς της επταετίας!
- Αυτό να λέγεται? Σήμερα, ένα παιδί, ένας ρέιβερ, μπορεί να βγει και να
γράψει το δικό του βέτο στον τοίχο ή μπορεί να στείλει έναν ιό στο
κομπιούτερ με τη φράση «για ποια πατρίδα μου ζητάς να πολεμήσω;». Και έχει
βέβαια στο μυαλό του την κακή λειτουργία του κράτους, την αβεβαιότητα για
το μέλλον, την υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής. Αλλο το ένα όμως, το κακό
κράτος δηλαδή, και άλλο η αίσθηση ότι ανήκεις εδώ και όχι οπουδήποτε αλλού.
Να μη συγχέουμε την έννοια του κράτους με την έννοια της πατρίδας, πολλές
φορές αυτές οι έννοιες είναι μακριά η μία από την άλλη. H πατρίδα είναι
μάνα και το κράτος είναι μητριά. Έχουμε την υποχρέωση τιμώντας την
ταυτότητά μας, να κρίνουμε, και τελικά να αλλάξουμε την κρατική αδιαφορία
για τον πολίτη. Να αναλάβουμε τις ευθύνες μας.
- Μια τέτοια, άμεση, ανάληψη ευθύνης ήταν και η καλοκαιρινή
συναυλία/εκστρατεία στην Ίμβρο;
- Ήταν ανάγκη να φτάσω ως εκεί, στον ξεχασμένο Έλληνα, που δεν τον
λογάριασε ως πολίτη ούτε η μία, ούτε η άλλη πλευρά. Και καλά οι Τούρκοι,
αλλά εμείς;? Πήγα λοιπόν εκεί, γιατί ήταν χρέος. Και πήρα ένα μεγάλο
μάθημα. Συνάντησα έναν άνθρωπο που μου αφηγήθηκε κάτι σαν φαντασίωση, σαν
ψέμα. Πήρε κάποια στιγμή τα χρήματά του, όσα έβγαλε στην Αυστραλία και πήγε
στο διοικητή του νησιού, λέγοντάς του «αυτοί οι άνθρωποι που μένουν εδώ
έχουν καταπατήσει την περιουσία μου, άμα δεν τους διώξεις θα τους φάω. Έχω
τους τίτλους, είναι δικά μου, τα χωράφια, τα σπίτια. Σε δέκα μέρες θέλω
απάντηση». Αυτός ο? «άλλος Έλληνας» μήνυσε το τουρκικό κράτος, έκανε
δικαστήριο εναντίον του!
-Και το κέρδισε;
- Αν το κέρδισε; Μέσα σε δυόμισι χρόνια πήρε την περιουσία του πίσω?
Ξαφνικά, εδώ, τα πράγματα αλλάζουν. Δε βλέπεις πια τον κόσμο με τον ίδιο
τρόπο. Μαθαίνεις. Και η γνώση είναι ευθύνη. Δες την ποιότητα της πολιτικής
ζωής, των τηλεοπτικών ζωνών, της σκυλάδικης νύχτας, αυτό το είδος
απεγνωσμένης ή μπουχτισμένης ευμάρειας. Και δες, από την άλλη μεριά, την
ποιότητα αυτού του ανθρώπου, του ξεχασμένου από τους πάντες, που κάνει τη
δική του επανάσταση και την κερδίζει, που σώζει τον κόσμο του στο στόμα του
λύκου? Το ελληνικό κράτος, εν αντιθέσει με τους μικρούς, στιμωγμένους στη
γωνία ηρωές του, εγκατέλειψε τους Ίμβριους στην τύχη τους και στα
εκκαθαριστικά σχέδια της Αγκυρας. «Μελαγχολείς» και επαναπαύεσαι σε μορφές
και σε μεγάλα λόγια; Την ίδια στιγμή οι Τούρκοι από?κει ξηλώνουν? Όταν ο
εθνάρχης Γεώργιος Παπανδρέου ρωτήθηκε το ?64 σχετικά με τον απροκάλυπτο
ξεριζωμό των Ελλήνων της Ίμβρου και της Τενέδου, είπε πολύ ωμά ότι «εμείς
για δέκα ψαράδες εκεί πέρα δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε διεθνές ζήτημα»!
Γίναν οι αγροτικές φυλακές, 2.500 τούρκοι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν εκεί και
αφέθηκαν να γυρίζουν ελεύθεροι. Βίαζαν, καίγαν, σκότωναν? Να οι χαμένες
πατρίδες, μπροστά σε μια σύγχρονη συνείδηση που πρέπει κάπου κάπου να
νιώθει και ακρωτηριασμένη, γιατί όντως είναι.
- Στο? μεταμοντέρνο μας κόσμο κινδυνεύετε να χαρακτηριστείτε παλιομοδίτης
εθνικιστής ή μήπως κάποια πράγματα έχουν αλλάξει άρδην; Σήμερα οι μετοχές,
ας το πούμε έτσι, της Εθνικής Πολιτικής μάλλον έχουν ανέβει. Θα θεωρηθεί
λοιπόν πρόκληση το να τραγουδήσει ο Νταλάρας για την κάλυψη στρατιωτικών
δαπανών;
- Ούτε να το σκέφτεσαι! Δεν είναι τόσο ώριμοι οι καιροί. Μπορεί το
στρατιωτικό κράτος να είναι παρελθόν, αλλά δεν ξεχνιέται έτσι εύκολα.
Υπάρχει ένα είδος ενοχής, στο χώρο της Αριστεράς τουλάχιστον, σχετικά με
την προσέγγιση του «μιλιταριστικού χώρου», ασχέτως αν οι απειλές στον
εθνικό μας ορίζοντα είναι κάτι παραπάνω από χειροπιαστές. Στην Κύπρο βέβαια
έκανα συναυλία για την ενίσχυση της Αμυνας. Στην Κύπρο όπου τα πράγματα
είναι ζοφερά? Φυσικά η ιδεολογία μου δε μου επιτρέπει να ονειρεύομαι έναν
κόσμο σε διαρκή εμπλοκή. Είμαι ειρηνιστής και όραμά μου είναι να ζήσω σε
έναν, επιτέλους, αποστρατιωτικοποιημένο κόσμο, όπου να μην ανοίγει ούτε
ρουθούνι. Όπου αν κάτι πρέπει να είναι «κυρίαρχο» αυτό να μην είναι άλλο
από το σεβασμό? Πόσο να αντέξει όμως ο σεβασμός μιας ιδέας ουτοπικής στη
μαρτυρική Κύπρο; Ήταν από εκεί, ήταν μπροστά σ? αυτό το αδιέξοδο, που
ξεστόμισα τη φράση «καλύτερα το νησί να Ισραηλοποιηθεί». Είχα βιαστεί, γι?
αυτό και εισέπραξα αγανάκτηση. Σήμερα το 60% τουλάχιστον των κυπρίων
βουλευτών εκφράζει ανάλογη πολιτική βούληση. Και εδώ, σε μας, ήδη
συζητιέται. Δεν πρόκειται για κινδυνολογία. Οι χάρτες του τουρκικού
επιτελείου είναι ένα γεγονός. Οι αυθαίρετες διακεκομμένες γραμμές τους, που
βγάζουν το μισό Αιγαίο ασιατική επαρχία, είναι πιο ωμή απειλή από τον
τραμπουκισμό των «γκρίζων λύκων» και την αιμοσταγή αλητεία τους...
- O πόλεμος είναι ωδή στη φύση;
- Δυστυχώς, ο άνθρωπος γεννήθηκε μέσα στον πόλεμο?
- Για να τον ξεπεράσει! H πρώτη φύση του να γίνει δεύτερη?
- Κοίταξε, μόνο σαν πείραμα ορίων μπορώ να δω την έλξη του ανθρώπου στη
βία, μόνο έτσι καταλαβαίνω τον Ηράκλειτο όταν λέει «πόλεμος πατήρ πάντων».
Ασυνείδητα ή από άρρωστο ενδιαφέρον, σηκώνει την πέτρα και ο πρώτος
άνθρωπος και σκοτώνει το σύντροφό του.
- Σαν παιδί που καταστρέφει το παιχνίδι του?
- Από κει και πέρα ο θάνατος γίνεται στρατηγική. Και ίσως η διαπραγμάτευση
της απειλής να γέννησε την πολιτική. H αναγκαία διαχείριση μιας κρίσης.
- Οι πολιτικοί είναι αναμφίβολα κοινό σας με αυτό που λέτε σήμερα...
Τι σας λέει όμως και η περίφημη εκείνη ?πολιτική? ετυμηγορία ότι «οι
ποιητές είναι λαπάδες»;
- A, τη θυμάμαι αυτή τη δήλωση, αλλά μου θυμίζει έντονα μία άλλη, εξίσου
άδικη, ότι «οι πολιτικοί είναι κοπρίτες». Και οι δύο φράσεις χαρακτηρίζουν
βέβαια αυτούς που τις χρησιμοποιούν.
- H νέα Βουλή πώς σας φαίνεται;
- Έγινε ένα πολύ θετικό βήμα. Τόσο με τη δυναμική είσοδο των «μικρών»
κομμάτων, όσο και με τη στήριξη μιας κυβέρνησης που μπορεί να διαχειριστεί
επικίνδυνες κρίσεις?