Oι άλλοι Έλληνες
OI ΑΛΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣΓΙΑΝΝΗΣ ΔΟΥΒΙΤΣΑΣ
(ΝΕΦΕΛΗ)
«Η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον πολιτισμό αυτό το? τιμολογιακό ήθος
ευνοεί. Τον εντυπωσιασμό, τη μαζική παραγωγή, τη συσσώρευση πλούτου, μέσων,
δύναμης. Το να ευνοείς μια τάξη πραγμάτων λειτουργώντας με βάση το ποσοτικό
κριτήριο, ειδικά στη χώρα μας, την κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού, δε
νομίζω ότι σε απαλλάσσει από τις ηθικές σου δεσμεύσεις. Το βιβλίο δεν είναι
Μετρό και Αεροδρόμιο των Σπάτων?».
O Μεγάλος Αδελφός διαβάζει μπεστ σέλερ
Συνέντευξη: Χρ. Τσανάκας
O επιμένων νικά;
Εξαρτάται?
Παίζει ρόλο η χωρητικότητα του σκληρού δίσκου του, η συνδικαλιστική
ωριμότητα που θα επιδείξει, τα συναλλαγματικά αποθέματα στα οποία θα
στηριχθεί, η τιμολογιακή πολιτική των υπουργείων στα οποία θα προστρέξει,
και λοιποί συντελεστές κρατικής πρόνοιας και κοινωνικής αλληλεγγύης.
Ιδίως αν είναι εκδότης παραδοσιακού ήθους και ύφους, σαν τον διευθυντή του
εκδοτικού οίκου ΝΕΦΕΛΗ, τον κύριο Γιάννη Δουβίτσα, προκειμένου να επιβιώσει
στον «κυβερνο-χώρο» της νέας τάξης πραγμάτων, οφείλει όχι μόνο να λάβει υπ?
όψιν του όλους τους παραπάνω παράγοντες που προάγουν τον πολιτισμό, αλλά
και να κόψει κάποιες κακές συνήθειες.
Όπως: την αγάπη του για τις «σπιτικές συνταγές» παραγωγής βιβλίων, την
επιμονή του να «μην τα βρίσκει» με τον ψηφιακό αυτοματισμό, την αλλεργία
του προς τα «στημένα» μπεστ σέλερ, κ.ά.
Στο κατώφλι του 2.000 ένας μάστορας της τέχνης του βιβλίου αναρωτιέται: «ο
επιμένων νικά;».
Εξαρτάται?
- Στην πρώτη μας συνάντηση, κ. Δουβίτσα, κατά την παρουσίαση από τις
εκδόσεις σας των βιβλίων του Γιάννη Σκαρίμπα, μου έκανε εντύπωση το σχόλιό
σας για τις Τεχνικές Εκδόσεις. Μου είχατε πει: «Χαίρομαι που αυτός ο
άνθρωπος, πρότυπο δημοσιογράφου, ο Κώστας Καββαθάς, κάνει τόσο άδολα τη
δουλειά του. Ελπίζω και στο μέλλον να συνεχίσει να βγάζει τα περιοδικά που
βγάζει, με ακέραιο ήθος, παρά τις γενικότερες συνθήκες της αγοράς?».
Ναι, είναι αλήθεια, και χαίρομαι επειδή τα περιοδικά του Κώστα Καββαθά
έχουν γενικά ένα επίπεδο, και εν αντιθέσει με άλλα έντυπα συναφών χώρων,
στους 4 Τροχούς, στους 2 Τροχούς, στην Πτήση, στον Ήχο, βρίσκεις κείμενα
που μπορούν να διαβαστούν. Και μάλιστα να διαβαστούν από έναν άνθρωπο με
απαιτήσεις στη γλώσσα, απαιτήσεις στη σκέψη, απαιτήσεις μέσα και έξω από το
ειδικό ενδιαφέρον των θεμάτων, πέρα και από τη δοκιμασμένη στο χρόνο
αξιοπιστία των απόψεων κάποιου ειδικού συντάκτη. Έχουν, πώς να το πω, έναν
πιο ανοιχτό πολιτιστικό ορίζοντα αυτά τα έντυπα. Είναι προσεγμένα.
Προσφέρουν. Ιδίως τα κείμενα γενικότερου ενδιαφέροντος, με κοινωνικές και
πολιτικές διαστάσεις, μου έχουν κάνει μεγάλη εντύπωση. O γιος μου, που
είναι πιτσιρικάς, διαβάζει τα πιο εξειδικευμένα, για τις μηχανές και τα
αυτοκίνητα, τη μουσική και το Hi-Fi. Εγώ του τα δανείζομαι, για να διαβάσω
τα άλλα, που πλαισιώνουν και διευρύνουν τη βασική θεματολογία. Αρθρα για
τις ιδιωτικοποιήσεις, για το Δημόσιο, για τις πολιτικές αποφάσεις των
ιθυνόντων της χώρας, και πολλά άλλα. Με τον τρόπο που τεκμηριώνονται σε
σας, δεν είναι εύκολο να τα δεις να παρουσιάζονται σε άλλα «μαζικά» ή και
εξειδικευμένα περιοδικά. Κάθε ένας που σέβεται τον εαυτό του θα έπρεπε να
χαίρεται με τέτοιες επιδόσεις, για να χρησιμοποιήσω έναν πιο τεχνικό όρο?
Μήπως και ο Νίκος Δήμου δεν είναι ένα κοινό μας σημείο αναφοράς; Συγγραφέας
της Νεφέλης, συνεργάτης επί σειρά ετών των 4 Τροχών, με καταπληκτικά
κείμενα «ειδικού ενδιαφέροντος», που όμως αγγίζουν το μυαλό και την καρδιά
όλων. Αυτό είναι το μυστικό, να μη γίνεσαι μονόχνοτος και
αρτηριοσκληρωτικός.
- Και να μην πέφτεις στις εύκολες παγίδες της αγοράς.
Ασφαλώς. Ξέρουμε πολύ καλά πώς καταφέρνουν να κερδίζουν πρωτιές ή και απλώς
να επιβιώνουν τα περισσότερα έντυπα. Χαρίζοντας τα πάντα, ακόμη και με
χαμόγελα γυμνών κοριτσιών στα εξώφυλλα?
- H Ελλάδα σήμερα μπορεί να κρατήσει τέτοιους, εναλλακτικούς επαγγελματίες
στον αφρό; Και το ρωτάω, γιατί ακριβώς στον εκδοτικό τομέα η στάση της
ΝΕΦΕΛΗΣ απέναντι στη λογοτεχνία, απέναντι στο έργο πολιτισμού, είναι μάλλον
αιρετική και, γιατί όχι, ερωτική προς το αντικείμενό της, απομακρυσμένη από
τα αγοραία γούστα και την αισθητική του μπεστ σέλερ? H ΝΕΦΕΛΗ ανήκει στο
μέλλον;
Προς στιγμήν, σε πείσμα των καιρών, η Νεφέλη κρατιέται, με θυσίες προφανώς
και με δυσκολίες και με μεγάλη προσπάθεια από τη μεριά των λίγων και καλών
συνεργατών μου, κρατιέται. Βγάζει τα έργα που η ίδια επιλέγει και προκρίνει
για το παρόν και το μέλλον της ανάγνωσης και του προβληματισμού. Αλλά, ως
εκεί. Ούτε μεγάλα ανοίγματα είμαστε σε θέση να κάνουμε, ούτε να σαρώσουμε
την αγορά με πλήθος ηχηρών ονομάτων. Κρατάμε το ήθος και την ποιότητά μας,
σχεδόν σαν οικοτεχνία. Πονάμε την κάθε σελίδα μας που βγαίνει στο φως.
Θέλουμε την επιτυχία, αλλά όχι πάση θυσία. Ευχόμαστε, απλώς, αυτά που εμάς
μας κάνουν περήφανους, αυτά να κάνουν περήφανους και πολλούς άλλους. Αλλά
ως εκεί. Μέσα λοιπόν στο γενικότερο κλίμα εύκολου κέρδους, και αν αυτό
είναι όντως το κυρίαρχο μοντέλο του μέλλοντος, η Νεφέλη μάλλον δεν ανήκει
στο μέλλον. Όχι σε αυτό το μέλλον, του «βιβλίου στιγμής». Και για να μην
παρεξηγηθώ σαν ηττοπαθής, θα πρέπει να πω ότι δε μου λείπει η αισιοδοξία,
απλώς τα πράγματα έχουν και τις αντικειμενικές τους δυσκολίες. Οι
φιλοδοξίες επίσης και τα οράματα έχουν πάντα κάποιο όριο. Το άσχημο και το
απογοητευτικό είναι όταν αυτό το όριο σού το θέτουν οι επιτήδειοι,
κλείνοντας την πόρτα που αντικειμενικά προοριζόταν για σένα. Ή, έστω, και
για σένα. Πάντως, το κοινό έχει τον τελευταίο λόγο? Εμείς, έχουμε το κοινό
μας, που μας στηρίζει όλα αυτά τα χρόνια και θα μας στηρίξει και στο
μέλλον, μέχρι να το προδώσουμε. Δε σκοπεύουμε λοιπόν να το προδώσουμε είτε
με φαντεζί εκδόσεις, είτε με άλογη και νεοπλουτίστικη χρήση των νέων
τεχνολογιών. Το αισθητικό προφίλ μας είναι εξίσου σημαντικό με τη φυσική
αντοχή μας, για να έχουμε κι εμείς ένα μέλλον, ένα κάποιο μέλλον, έστω και
στο περιθώριο της «κεντρικής αγοράς» του βιβλίου. Για μας εδώ η λέξη
κλειδί?
- Δεν είναι απαραίτητα η λέξη «εκσυγχρονισμός»?
Ακριβώς. Είναι η λέξη εμπιστοσύνη. Ούτε να σε σέβονται ούτε να σε ζηλεύουν.
Αυτό που κυρίως έχει σημασία είναι να σε εμπιστεύονται. Πάρε την καθημερινή
ζωή, τη δική σου και τη δική μου και του καθενός. Τι μετράει τελικά. H
εμπιστοσύνη δε μετράει; H εμπιστοσύνη στο πρόσωπο, η εμπιστοσύνη στην
ιδιότητα, η εμπιστοσύνη στο θεσμό? Πάνω στην εμπιστοσύνη καλλιεργούνται όλα
τα υπόλοιπα. H φιλία, η εκτίμηση, ο θαυμασμός? Το αξιόλογο δε χάνεται.
Περιμένει, στη γωνιά του, να ανακαλυφθεί.
- Όμως ο χρόνος είναι χρήμα και το άξιο λόγου μπορεί και να θαφτεί, ώσπου
κάποιος να φιλήσει το? βάτραχο και η αξία να αποκαλυφθεί. (γέλια)
Όποιος μεταμορφώνει τον πολιτισμό σε προϊόν, θα πρέπει να είναι έτοιμος για
τις αρνητικές συνέπειες. Γι? αυτό λέω, ως εκδότης πια, ότι ναι μεν εμείς δε
χαλάμε τη συνταγή, δεν ευτελίζουμε το γούστο μας, αλλά αν οι καιροί φανούν
αμείλιχτοι, θα λυγίσουμε. Και θα είναι θλιβερή η στιγμή ?αν βέβαια έρθει
ποτέ μια τέτοια στιγμή? που θα ψάχνει κανείς μανιωδώς εκδόσεις της Νεφέλης,
όχι στα «καλά βιβλιοπωλεία», αλλά στα παλαιοπωλεία. Εύχομαι, τότε, να μην
είμαι εν ζωή για να το δω αυτό. Και κάνω το παν για να μην το προκαλέσω. Το
μόνο πάγιο πρόβλημα στο χώρο του βιβλίου, που κι εμείς αναγκαστικά το
υφιστάμεθα, είναι το ζήτημα της διανομής. Δεν πάνε παντού τα βιβλία μας, δε
θα βγει κανείς από το σπίτι του και θα πέσει πάνω σε εξώφυλλό μας. Αλλά το
πρόβλημα της διανομής το έχουν λίγο-πολύ όλοι οι εκδότες βιβλίων. Πόσο
μάλλον όσοι δεν κινούνται με ρυθμούς και με κεφάλαια βιομηχανίας. Εξάλλου
το αγοραστικό ενδιαφέρον, τουλάχιστον για τα βιβλία λογοτεχνίας και τις
πολιτιστικές μελέτες, στα οποία εστιάζουμε ως γνωστόν και εμείς,
εξαντλείται στις μεγάλες πόλεις. H διανομή βλάπτει κυρίως την επαρχία, αλλά
εκεί, κακά τα ψέματα, η ζήτηση δεν είναι και τόσο ανθηρή ή εκ των πραγμάτων
δεν είναι συγκεντρωμένη και, άρα, πώς να λειτουργήσει έτσι το κύκλωμα της
αγοράς?
- Έχετε στα χέρια σας έρευνες αγοράς, για το προφίλ του κοινού που διαβάζει
τα συγκεκριμένα βιβλία, για την κατανομή του ενδιαφέροντος, ποσοστά
ζήτησης, κ.λπ.;
(Χαμογελάει). Αυτά είναι ψιλά γράμματα για την Ελλάδα. Διαισθητικώς κυρίως
και με βάση την κοινή λογική, μπορούμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.
Οπωσδήποτε, ο αναγνώστης μας έχει ένα μορφωτικό επίπεδο. Δεν άγεται και
φέρεται από τις μόδες. Και διευρύνεται αριθμητικώς όσο χαμηλώνει ο μέσος
όρος ηλικίας, πάλι φυσικά ως το όριο εκείνο που η βασική του παιδεία, το
μορφωτικό του υπόστρωμα, έχει ήδη εδραιωθεί. Επίσης, ο γυναικείος πληθυσμός
μάς τιμά ιδιαιτέρως.
- Σε πόσους υπολογίζετε αυτούς, που στην Ελλάδα ασχολούνται μόνιμα και
εντατικά με το διάβασμα;
Γύρω στις 10.000 μόνο, έτσι νομίζω δηλαδή. Αυτοί είναι οι συστηματικοί, οι
φανατικοί του βιβλίου? Οι υπόλοιποι έρχονται και φεύγουν? O Ταρκόφσκι, ας
πούμε, βρήκε μαζική απήχηση, παρά τις ιδιαιτερότητες και το φιλοσοφικό
περιεχόμενο του βιβλίου που εκδώσαμε, αλλά βοήθησε ασφαλώς το όνομά του και
οι συγκυρίες. Εάν δεν έχει δημιουργηθεί ένας κάποιος μύθος γύρω από ένα
όνομα, ώστε και τα MME να ασχοληθούν υπερεντατικά μαζί του, όσο καλό και να
είναι το βιβλίο με «ονοματεπώνυμο», θα συναντήσει στην καλύτερη περίπτωση
το όριο του αριθμού που ανέφερα προηγουμένως. Καλώς ή κακώς, σε αυτό το
εύρος ζήτησης κινούμαστε. Με πολύ ευχάριστες εκπλήξεις, πού και πού, να μας
τονώνουν το ηθικό, όπως η αναπάντεχη επιτυχία του βιβλίου «Ιστορία των
Αισθητικών Θεωριών», που έχει κάνει 6-7 εκδόσεις μέχρι σήμερα?
- Για ποια σειρά βιβλίων της Νεφέλης είστε ιδιαίτερα περήφανος;
Μα, νομίζω, για τη σειρά της Κλασικής Ελληνικής Πεζογραφίας, με
Παπαδιαμάντη, Βιζυηνό? Πεζογραφικά μνημεία, από το 1830 έως το 1930.
- Ποιες είναι οι πηγές που χρησιμοποιήσατε;
Οι πρώτες εκδόσεις των έργων. Υπάρχουν και εντελώς ακυκλοφόρητα έργα σ?
αυτή τη σειρά. Υπό τη φροντίδα του Μανόλη Αναγνωστάκη. Ένα πρόσωπο που
εμπιστευόμαστε και εμείς και το κοινό. Τώρα, βέβαια, την επιμέλεια έχει
αναλάβει πια ο Νάσος Βαγενάς, άλλη μια σημαίνουσα προσωπικότητα, που
εγγυάται ήθος και ποιότητα δουλειάς. Και έτσι, αυτή η σειρά ταξιδεύει στο
χρόνο με ασφάλεια?
- Πώς σας φαίνεται η προσπάθεια του «Θησαυρού της Ελληνικής Γλώσσας» και
του κυρίου Αναγνωστόπουλου προσωπικώς, για την ηλεκτρονική αρχειοποίηση της
ελληνικής λογοτεχνίας; Κάναμε την παρουσίασή της σε περασμένο τεύχος των 4
Τροχών?
Πρόκειται ασφαλώς για πολύ σοβαρή προσπάθεια, που τιμά και εμάς και τον
κύριο Αναγνωστόπουλο και τους μελλοντικούς μελετητές της παράδοσής μας. Έχω
ήδη στενή συνεργασία με το Ίδρυμα «Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας» και τους
παραχωρώ υλικό, από τη σύγχρονη πεζογραφική και ποιητική παραγωγή, προς
ηλεκτρονική καταχώριση στο αρχείο τους. Είναι πολύ θετική πρόταση για την
πολιτιστική μας ζωή. Σίγουρα.
- O ψηφιακός κόσμος σάς φοβίζει; Διότι ανταποκρίνεστε περισσότερο στο
παραδοσιακό και ρομαντικό πρότυπο εκδότη?
Αγγίζεις όντως ένα πολύ λεπτό θέμα. H τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα, η
τεχνοκρατία που εξαπλώνεται, και αλλάζει, αν όχι την κοινωνία, τουλάχιστον
τον τρόπο λειτουργίας της, όλα αυτά μου έχουν προξενήσει, τον τελευταίο
καιρό, απίστευτο αίσθημα ανασφάλειας. Τα CD-Rom και γενικά τα multimedia ως
τρόπος επικοινωνίας, αλλά και ως τόπος επικοινωνίας, δημιουργούν μια νέα
αγορά για το βιβλίο, απορροφώντας ή και καταργώντας ένα τμήμα της
παραδοσιακής αγοράς, δηλαδή ένα κομμάτι από το χώρο όπου εμείς αναπνέουμε.
Εξ ου και ένα προκαταβολικό αίσθημα ασφυξίας που νιώθω από τώρα, γιατί
εμείς δεν έχουμε προετοιμαστεί γι? αυτή τη? μετακόμιση. Ευτυχώς, πάντως,
που παρά τη φούρια και το σαρωτικό πλεονέκτημα που διαθέτει, εξ
αντικειμένου, εις βάρος μας ο ψηφιακός κόσμος, το χάρτινο βιβλίο δε
χάνεται. Απεναντίας, χωρίς να μπορώ να ξέρω αν αυτό είναι προσωρινό ή όχι,
η ζήτηση στην παραδοσιακή αγορά του βιβλίου, με τη μορφή ακριβώς που το
ξέρουμε, έχει αυξηθεί. Και έχει αυξηθεί αισθητά?
- Αλλα σημεία των καιρών που έχετε προσωπικώς εντοπίσει να επηρεάζουν την
αγορά του βιβλίου, την ανταπόκριση του κοινού και την αντοχή των πιο
μικρών, παραδοσιακών εκδοτικών οίκων; Πρέπει να έχουν αλλάξει οι βασικές
παράμετροι της πολιτιστικής μας ζωής, τουλάχιστον αυτό μας λέει το ύφος και
το ήθος των ΜΜΕ?
Ναι, σωστά το θέτεις, έχουν αλλάξει βασικά στοιχεία στην πολιτιστική μας
ζωή, όπως είναι τα αντανακλαστικά του κοινού απέναντι σε ένα ερέθισμα. Το
κραυγαλέο, δυστυχώς, έχει ζήτηση. H σπάταλη πολυτέλεια, επίσης. Στην
τηλεόραση, για παράδειγμα, τα ιδιωτικά κυρίως κανάλια εποφθαλμιούν από τη
μία το Χόλιγουντ και από την άλλη την αίγλη των παπαράτσι ή το κύρος των
εξομολογητών? Στο δικό μας πάλι χώρο, μια δεξίωση με πολλά φλας και ένα
ηχηρό όνομα στο εξώφυλλο, ιδίως όταν βιογραφείται, μπορεί να κάνει πάταγο?
Και όλα αυτά, έχουν επιδράσει βαθιά στον τρόπο γραφής σήμερα, όπως και στο
γούστο του κοινού. Υπάρχουν δηλαδή σήμερα και συγγραφείς, αντίστοιχοι του
φαινομένου Ρούλα Κορομηλά και εκδοτικοί οίκοι που προσανατολίζονται,
επικερδώς, σε αυτά τα χωράφια. Το θέμα δεν είναι λοιπόν τόσο το πώς θα
αντεπεξέλθεις αισθητικά απέναντι σε αυτό το ?κατά τη γνώμη μου? φτηνό
αντίπαλο δέος, όσο το πώς θα αντεπεξέλθεις επιχειρηματικά με τους νέους
ανταγωνιστικούς όρους. Και αν εγώ ο ίδιος νιώθω και λίγο «περιθωριακός»
ψυχολογικά, παθιασμένος για ιδέες, που ίσως κάποιοι τις θεωρήσουν και
καταστροφικά έμμονες, δε σκοπεύω να μην πολεμήσω για να κρατηθεί η Νεφέλη
μπροστά και όχι πίσω. Θα παλέψω να μην καταλήξει περιθώριο και
παρελθοντολογία?
- H E.E., βλέπετε να βοηθά θετικά προς αυτή την κατεύθυνση; Συμπαρίσταται
σε εκδοτικούς οίκους που διαθέτουν και «όνομα» και ιστορία και τα εχέγγυα
για μια παραγωγή που θα εμπνέει εμπιστοσύνη, τόσο στη λογοτεχνική κοινότητα
όσο και στο κοινό;
Και η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δυστυχώς, αυτό το ήθος ευνοεί. Τον
εντυπωσιασμό, τη μαζική παραγωγή, τη συσσώρευση πλούτου, μέσων, δύναμης.
Κατ? αρχήν επιχορηγεί εκείνους που στέκουν ήδη πολύ καλά στην αγορά, με τη
μεγαλύτερη δηλαδή επιχειρηματική βάση, το πολυπληθέστερο προσωπικό, τον
υψηλότερο τζίρο. Ούτε τα σχετικά γραφεία, που εκπονούν μεγάλα προγράμματα
για να απορροφήσουν με εντατικότερο ρυθμό τα διαθέσιμα κονδύλια,
ασχολούνται με μικρές επιχειρήσεις. Πηγαίνουν κατευθείαν στο μεγάλο ψάρι.
Και το ταΐζουν αδρά.
- H ολιγοπωλιακή λογική στην πράξη?
Ακριβώς. Και, ας μου επιτραπεί να σχολιάσω, ασχέτως αν είμαι θιγόμενος ή
όχι από αυτή τη λογική, ότι για ένα κράτος που σέβεται τον εαυτό του, αυτές
οι πρακτικές δε συνιστούν «πολιτιστική πολιτική». Κάθε άλλο. Το να εννοείς
μια τάξη πραγμάτων, λειτουργώντας με βάση το ποσοτικό κριτήριο, ειδικά στη
χώρα αυτή, την κοιτίδα του «μοντέρνου» δυτικού πολιτισμού, δε νομίζω ότι σε
απαλλάσσει από τις ηθικές σου δεσμεύσεις. Για πολιτισμό μιλάμε, για γλώσσα,
για ιδέες, για συναίσθημα, για γνώση. Δε μιλάμε για το Μετρό και για το
Αεροδρόμιο των Σπάτων? H E.E. θέλει ανταγωνιστικές επιχειρήσεις. Δεν ψάχνει
τα χειρόγραφα του Σούτσου, ούτε καίγεται για τη σαρκαστικά ανορθόγραφη
«Αλληλογραφεία Με Τον Κόστα» του Μποστ. H E.E. εκπονεί ισολογισμούς.
- Μετατρέπει την πολιτιστική πολιτική σε τιμολογιακή πολιτική?
Και, το χειρότερο, κοιμάται ήσυχη. Έχει πράξει στο ακέραιο το καθήκον της
απέναντι στο πνεύμα και την κουλτούρα των μελών της, παραγεμίζοντας σελίδες
και ράφια, κάνοντας τους δυνατούς πανίσχυρους και τους αδύναμους χλομούς.