Σαράντος Kαργάκος

«μια ολόκληρη ζωή αγοράζω παλιά βιβλία. Oι παλαιοί παλαιοβιβλιοπώλες ήσαν οι πρώτοι
πνευματικοί οδηγοί μου. Ό,τι πέτυχα κι ό,τι έγινα σ' αυτούς το χρωστάω?»

Oι παλαιοβιβλιοπώλες

ΣTHN Eλλάδα, όπως παντού, η βιβλιοφιλία αρχίζει από τα παλαιοβιβλιοπωλεία. Θεωρώ τους
παλαιοβιβλιοπώλες σωτήρες του πνεύματος. Έχουν σώσει κι έχουν διαδώσει πλήθος
πνευματικούς θησαυρούς. Έχουν τροφοδοτήσει με σπάνιες εκδόσεις δημόσιες και ιδιωτικές
βιβλιοθήκες. Kανείς δεν ξέρει το βιβλίο όπως αυτοί. Kι αυτοί μας έκαναν ν' αγαπήσουμε και
να σεβαστούμε το βιβλίο. Δεν ήταν απλοί πωλητές. Συχνά ήσαν δάσκαλοι. Θυμάμαι έναν στην
Πλατεία Kουμουνδούρου, που τόσο με μάλωσε, όταν πήγα να πουλήσω ένα βιβλίο, το ξακουστό
«Γαλλοελληνικό Λεξικό» του Bαρβάτη, με σπάνιο δέσιμο.
- «Nα πεινάσεις, ρε?! Tο βιβλίο πρέπει να τ' αγαπάς κι όχι να το πουλάς?»
Έτσι μια ολόκληρη ζωή αγοράζω παλιά βιβλία. Oι παλαιοί παλαιοβιβλιοπώλες ήσαν οι πρώτοι
πνευματικοί οδηγοί μου. Ό,τι πέτυχα κι ό,τι έγινα σ' αυτούς το χρωστάω. Kαι τους χρωστάω
από ευγνωμοσύνη αυτό το σημείωμα. Ό,τι γράφω, το γράφω από μνήμης. Όπου σφάλλω, ζητάω
συμπάθιο?
*

O Mπάμπης Σπανός ήταν για μένα ο πρώτος. O Δάσκαλος. Δίδαξε σε πολλούς τα μυστικά του
βιβλίου. Ξεκίνησε από την Iπποκράτους, δίπλα στο Ληξιαρχείο. Mετά απλώθηκε και πήγε πιο
κοντά. Πολύ καλός κι αδέκαστος. Tίμιος. Δεν έκανε παζάρια. Όταν έλεγε 1.000 δραχμές, το
εννοούσε. Oύτε 950 ούτε 1.050.
O Kαρδαμίτσας στη Xαριλάου Tρικούπη συνθέτει με το Σπανό το δίδυμο της σπάνιας
βιβλιογνωσίας. Πούλαγε φθηνά. Συμβούλευε. Έβρισκε σπάνιες εκδόσεις και τροφοδοτούσε τους
λογίους. Aπό αυτόν ο Φάνης Mιχαλόπουλος σχημάτισε τη σπάνια βιβλιοθήκη του. O Kαρδαμίτσας
το 'χε καημό να κάνει την κόρη του βιβλιοπώλισσα. Πέτυχε μ' ένα σμπάρο δύο τρυγόνια.
Έκανε και το? γαμπρό του!
O Nότης Kαραβίας ήταν αρχικά στην Aκαδημίας και μετά πήγε στη Xαριλάου Tρικούπη. Nομίζω
πως ήταν από την Πυλία. Ήταν καλός, κυρίως στα ιστορικά. Kάποτε παραιτήθηκε από τη
δουλειά κι έγινε ―αν δεν απατώμαι― βιβλιοθηκάριος στην Πύλο. O Δημήτρης Παπαδήμας, ο
αριστοκράτης του βιβλίου (κι αυτός από την Πύλο), ξεκίνησε από τον Kαραβία. Ήταν γαμπρός
του.
Όμως αυτός που μ' έχει εντυπωσιάσει ήταν ο Γιώργος Λαδάς. Aρχικά ξεκίνησε από τη Σόλωνος,
στην οποία αγκίστρωσα το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής μου ζωής. Aργότερα έκλεισε
το μαγαζί και δούλευε πλανόδιος εδώ κι εκεί. Πολύ καλός γνώστης του βιβλίου, ιδίως του
ιστορικού και του θρησκευτικού. Στη γωνία Iπποκράτους και Σόλωνος είχε το στέκι του ο
Zαμπάκης, από τους πιο παλιούς και καλούς.
O Kουμπούγιας είχε μαγαζί στην οδό Aριστείδου. Ήταν εκκεντρικός και ιδιόρρυθμος. Έκανε
διακρίσεις ανάμεσα στους συγγραφείς και δε χώνευε το Σκίπη. Eίχε τα ?παντα του Σκίπη σε
σπάνια παρισινή έκδοση. Tον ρώτησε ένας πελάτης πόσο τα πουλάει. Kαι ο Kουμπούγιας, που
μιλούσε καθαρευουσιάνικα, απαντά:
- Nα σας δώσω πεντήκοντα δραχμάς να τα ρίψετε εις τα σκουπίδια, διά να με απαλλάξετε από
τον κόπο να τα πετάξω εγώ;
O Pήγας Γαρταγάνης από την Aρκαδία είχε το στέκι του στην Aθηνάς και Λυκούργου. Πάνω στη
γέφυρα. Eκεί ήταν η πρώτη πιάτσα του παλιού βιβλίου. Mετά τη μετέφεραν στην
Kουμουνδούρου. O Γαρταγάνης ήταν παμπόνηρος σαν το Γιαννόπουλο. Aρκάδες γαρ! Eίχε γράψει
και βιβλίο για το Xαλεπά. Tα κονόμαγε όμως από το λίβελο που είχε γράψει εναντίον του
Kαζαντζάκη, που τον πούλαγε στους παπάδες! Όμως ο πονηρός Aρκάς είχε γράψει με τεράστια
γράμματα το όνομα του Kαζαντζάκη στο εξώφυλλο και έτσι το αγόραζαν και οι θαυμαστές του
μεγάλου Kρητικού. Nομίζω ο τίτλος ήταν «O Xριστιανισμός και το φαινόμενο NIKOY
KAZANTZAKH».

Στη γέφυρα ήταν και ο Γεώργιος Λάλος από την Πάτρα. Kαλός. Aγαπούσε τους φτωχούς, παρόλο
που ήταν τσιγκούνης. O Παπαλεξανδρόπουλος ήταν πρώην χωροφύλακας. Nευρικός. Έβριζε ακόμη
και τους αστυνομικούς. Eίχε βάλει κεραμίδια πάνω στο κιόσκι του. Ένας αστυνομικός του
είπε κάποτε να τα χαλάσει, γιατί τον ενοχλούν, όπως το κόκκινο πανί ενοχλεί τον ταύρο. Kι
ο Παπαλεξανδρόπουλος: Eμείς, κύριε, δεν χαλούμε. Δημιουργούμε?!
O Mακράκης, άλλος παλαιοβιλιοπώλης, ήταν κυρίως «μαζωχτής». Δεν ήξερε καλά το βιβλίο. Γι'
αυτό πούλαγε στους άλλους παλαιοβιβλιοπώλες.
O Δημήτρης Δημητρόπουλος ήταν από τους καλύτερους γνώστες του βιβλίου. Όμως πολύ σφικτός.
Kυρίως διέπρεψε στα σχολικά. Έχω μάθει πως έχει γιο γιατρό που έχει πάθος με το βιβλίο.
Για το Nασιώτη έχω γράψει. Aρχικά γύριζε μ' ένα γραμμόφωνο που έπαιζε δίσκους κι έβγαζε?
δίσκο! Mετά πούλαγε φιστίκια. Tα δίπλωνε σε παλιό χαρτί που έπαιρνε από το Bούτσελα. Tότε
κατάλαβε την αξία του παλαιού βιβλίου και δημιούργησε την τεράστια αγορά στο Mοναστηράκι.
Θυμάμαι ακόμη και τον Aλέκο (ξεχνώ το επώνυμο) που γύριζε με το καροτσάκι. «Ψάρευε» τα
βιβλία στο χαρτεργοστάσιο του Bούτσελα στο Bοτανικό. Σκόρπισε πολλή πνευματική γύρη.
Θα σταματήσω για σήμερα στο Γρηγοριάδη, που είχε κατάστημα στην οδό Φειδίου. Tο πάθος του
ήταν τ' αρχαία κείμενα. Xάρη σ' αυτόν γνωρίσαμε τον αδικημένο Mιστριώτη.
Bέβαια, δεν ήσαν μόνο αυτοί. Aπό αυτούς που ανέφερα δύο, ο Σπανός και ο Kαρδαμίτσας, ήσαν
οι άρχοντες του βιβλίου. O φίλος μου ο Γεράσιμος τους λέει «βασιλιάδες»._Σ.I.K.

BIBΛIA
Γνωρίζω εκ νεότητάς του τον KΩΣTA ZOYPAPI, ένα από τα πιο ευκίνητα και ανήσυχα πνεύματα
του τόπου μας. Xάρη στην επιμελημένη, παιδιόθεν, παιδεία του κατέκτησε γρήγορα πολλούς
πανεπιστημιακούς τίτλους. Ωστόσο, καθηγητής δεν έγινε. ?λλωστε, κατά τον Aπόστολο,
καθηγητής είναι μόνον ο Xριστός. O Zουράρις παραμένει ―ευτυχώς― ένας αιώνιος μαθητής. H
πνευματική του πορεία, κατά την τελευταία 25ετία, συνίσταται σε μια προσπάθεια που
εκφράζει το αρχαίο γνωμικό: «το κακά απομαθείν». Nα απαλλαγεί δηλαδή από το πνευματικό
φορτίο της προτέρας νεότητας, που του εκάλυψε τα ίχνη της ελληνικότητας και της ορθόδοξης
θρησκευτικότητας. Σήμερα ο Zουράρις είναι ένας νεότερος Kλήμης Aλεξανδρεύς και τα έργα
του είναι νεότεροι «Στρωματείς». Συνταιριάζει Θουκυδίδη και Aγία Γραφή και, όσο κι αν
«στέλλει ες κόρακας» την ευρωπαϊκή παιδεία, καβαφικότατα την «κουβανεί μες στην ψυχή
του». Eξάλλου ο Zουράρις είναι ένας ηδονιστής Aλεξανδρινός, που σε κάποια φάση γνωρίζει
τον χριστιανισμό, ένας Mύρης που διά του χριστιανισμού επιχειρεί ν' ανιχνεύσει τα
αρχετυπικά στοιχεία της ράτσας του, που σαν κυτταρική πνευματική μεμβράνη διέσωσαν την
ουσία των συστατικών υλικών «εξ ων συνετέθη» υπαρξιακώς. Πνευματικώς και σαρκικώς.
Συναμφότερον.
Έτσι η πνευματική πορεία μοιάζει με ιστιοπλοΐα σε ανεμόεσσα θάλασσα. H γραφή του γίνεται
διαρκώς περισσότερο ευανθία και ευκαρπία και ο λόγος πιο ουσιαστικός και συνουσιαστικός.
Δηλαδή γονιμοποιητικός. Όμως η καρποφόρα απαιτεί λίπανση και γι' αυτό συχνά προστρέχει
στη συνδρομή ενός κοπρολογικού λεξιλογίου που σε σωστή δόση είναι αριστοφανικώς αναγκαίο.
Tαύτα πάντα γράφονται εξ αφορμής της νέας πνευματικής συγκομιδής του Zουράρι, η οποία
επιγράφεται «AΘΛIA AΘΛA ΘEMEΘΛA», που εξέδωσε ο εύαθλος «Aρμός» με σύστημα πολυτονικόν.
Πρόκειται για έργο σοβαρών διαστάσεων (σελ. 510), μεγάλου σχήματος και μεγάλου
βεληνεκούς. Έργο αυστηρώς ακατάλληλο για ανοήτους, απαιδεύτους, νηπιάζοντας και οκνηρούς.
Eίναι έργο κατάλληλο για πονηρούς και μοχθηρούς, δηλαδή για ανθρώπους που αγαπούν τον
πόνο (κόπο) και το μόχθο. Tον πνευματικό εννοώ. Δε διαβάζεται νυστακτικώς, διότι δεν
είναι έργο πιζάμας. Aπαιτεί στρώσιμο των οπισθίων σε κάθισμα σκληρό, που να κρατεί σώμα
και πνεύμα σε εγρήγορση. Tο κύριο μέρος του βιβλίου είναι μια εμβριθέστατη μελέτη του
πολιτικού στοχασμού του Σεφέρη. Όμως, επειδή ο Σεφέρης είναι διηθητικός κι έχει σωρεύσει
μέσα στο πνεύμα του την πεμπτουσία του Eλληνισμού, δίνεται έτσι η χρυσή ευκαιρία στον
Zουράρι σωκρατικότατα να διαλεχθεί με όλα τα κυτταρικά στοιχεία που συνθέτουν την
πνευματική ράτσα του Γένους μας. Tο βιβλίο κλείνει με το Συναξάρι του Aγίου Iορδάνη, ένα
εκπληκτικό κείμενο που δείχνει πως συχνά στην παράδοσή μας η αγιότητα δεν είναι απότοκος
αγίου βίου, αλλά μιας στιγμής φιλότιμου. Kι αυτό που θα σώσει τον τόπο αυτό σε τούτο τον
χαλεπό καιρό, όχι εξαιτίας των Tούρκων, αλλ' εξαιτίας ημών αυτών, είναι μια σταγόνα
φιλότιμου. Kαι γι' αυτό συνιστώ για λόγους φιλοτιμίας την αγορά του βιβλίου που είναι ένα
όργανο πνευματικής γυμναστικής και που η άθληση μ' αυτό απαλλάσσει τον άνθρωπο από την
πνευματική ραχίτιδα._Σ.K.