Γιάννης Eυσταθιάδης
"...Μικρή σημασία έχει αν θα φάμε τους καλλιτέχνεςως κύριο φιλελεύθερο πιάτο ή ως σοσιαλιστικό επιδόρπιο..."
ΚΟΥΡΑΜΠΙΕΔΕΣ ΚΑΙ ΛΑΠΑΔΕΣ
AYTOΣ ο λιχούδης αναλυτής και σημειολόγος Θόδωρος Πάγκαλος ανατάραξε και πάλι το
γαστρονομικό σκηνικό της χώρας, σερβίροντας νέους όρους στο καθημερινό νεοελληνικό μας
λεξιλόγιο. Μαγειρεύοντας περίτεχνα, ως συνήθως, τις λέξεις του, φούρνισε συλλήβδην τους
Έλληνες καλλιτέχνες, τους πασπάλισε με άσπρη άχνη αποστροφής και δυο πρέζες ειρωνείας,
και τους προσέφερε ως απογευματινό φοντάν, μαζί με λικεράκι, στους πεινώντες για
αφορισμούς. Και δε θέλουν πολύ οι αδηφάγοι Έλληνες για να μπουν στο χορό της
απομυθοποίησης, όταν μάλιστα έχουν την επίσημη γραμμή και ευλογία των ταγών μας, που
χειρίζονται υπεύθυνα -υποτίθεται- τις τύχες μας. Όταν αυτονομείται η αποσπασματικότητα
μιας δήλωσης (κι αυτό είναι η δύναμη, αλλά και η αδυναμία, των αφορισμών), παράγει, όπως
κάθε εκρηκτικός μηχανισμός, μη ελεγχόμενα αποτελέσματα.
Και αρκεί ένα τοσοδά για να ευτελισθεί η έννοια «καλλιτέχνης», όπως η μεταπολίτευση
μετέτρεψε, ελαφρά τη καρδία, μιαν από τις περιεκτικότερες λέξεις του πολιτισμού μας, τη
λέξη «κουλτούρα», στη λαϊκίζουσα στάμπα «κουλτουριάρης». Αλλά -φευ!- και οι υψηλότερα
ιστάμενοι εθνικοί ηγέτες μας των τελευταίων δεκαετιών έδωσαν πρώτοι το παράδειγμα του
πολιτιστικού προσανατολισμού, με προτιμήσεις που κάλυπταν όλη την γκάμα: από τον Σώτο
Παναγόπουλο ώς τον Τάκη Μπινιάρη.
«Κι οι ποιητές τι χρειάζονται σ? ένα μικρόψυχο καιρό;» αναρωτιόταν πριν από δύο αιώνες ο
H_lderlin.
Ως φαίνεται, για τον πολιτικό κόσμο είναι χρήσιμοι μόνο αν μπορούν συνθηματολογικά να
διανθίσουν μηνύματα και διαγγέλματα, αν επικουρικά συμπλέουν με κομματικές επιδιώξεις ή
προσωπικές φιλοδοξίες.
?ντε κανένας αποσπασματικός Κάλβος: «?θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία», κανένας
διδακτικός Καβάφης: «?να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος», κανένας ξεπουπουλιασμένος
Παλαμάς ή «πατριωτικά» επιλεγμένος Σολωμός, φθάνοντας στα νεότερα ρεύματα με Ελυτικά
παραδείγματα: «?για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή».
Για τη σημερινή πολιτική οπτική του πολιτισμού, οι καλλιτέχνες έχουν πραγματική αξία μόνο
στα δύο εικοσιτετράωρα που μεσολαβούν από το θάνατό τους ώς την ταφή, όταν συνωστίζονται
δηλώσεις, ανακοινώσεις και ποικιλόμορφες εκφράσεις συλλυπητηρίων απ? όλες τις πλευρές.
?λλωστε, θα σκέφθηκε ο κύριος Πάγκαλος, τι πρόσφερε η κουλτούρα στην ευνομία και τη
δημοκρατία; Φανατικός λάτρης του Βάγκνερ ήταν ο Χίτλερ και ενθουσιώδης οπαδός της ρωσικής
όπερας (δεν έχανε πρεμιέρα) ο Στάλιν. Ε, και;
Ο τέως των εξωτερικών θα προσυπέγραφε το στίχο του Καλοκύρη: «Με ωδές δε βάφονται αβγά».
Το ότι, ενδεχομένως, ο κ. Πάγκαλος κάνει διάνα σε περιπτώσεις προσώπων, που είναι
λιγότερο καλλιτέχνες και περισσότερο «εμπορευματοποιοί» κοινωνικής ευαισθησίας ή
συστηματικοί «καθαριστές» τηλεοπτικών παραθύρων, δεν αναιρεί την ουσία του γεγονότος: ότι
η αφοριστική γενίκευσή του εισπράττεται ως ιδιότυπη εκφορά ύβρεως και παραμένει ένα
βαθύτατα αντιδραστικό ιδεολόγημα.
Υπεραπλουστεύοντας, πλαστογραφεί την Ιστορία, και σλογκανοποιώντας μια ιδιότητα, εθίζει
έναν ολόκληρο λαό σε μια νέα κλίμακα αξιών ή, μάλλον, απαξιών.
Ξαναθυμάμαι τον Eco, που γράφει -ευφυώς- για τους καλλιτέχνες:
«Aσκούν μια τεράστια επιρροή πάνω στο κοινό, υπό τον όρο να μένουν έξω από τη σφαίρα της
διαχείρισης των κοινών πραγμάτων. [?] Αυτό σημαίνει απλά ότι το είδωλο (είτε πρόκειται
για την τραγουδίστρια Mina είτε για τον Picasso), η αστική κοινωνία, που το πληρώνει και
το προσκαλεί να περάσει το Σαββατοκύριακο στη βίλα, το αντιμετωπίζει όπως αντιμετώπιζαν
κάποτε το γελωτοποιό. Ας μιλάμε στον ενικό, αλλά να είναι σαφές ποιοι είναι τ? αφεντικά
(που διαχειρίζονται τα οικονομικά, οπλίζουν συμμορίες και στρατούς και κηρύσσουν
πολέμους) και ποιοι είναι οι σαλτιμπάγκοι (που, εννοείται, δεν πρέπει να ταφούν σε
αγιασμένα χώματα»).
Το συναρπαστικό κείμενο τελειώνει με τη θαυμάσια, αλλά και προφητική (όπως αποδεικνύεται,
μια και γράφτηκε το 1973) αποστροφή:
«?θύμισε σε όλους εμάς ότι, σε μια καταναλωτική κοινωνία, η τέχνη είναι ένα γαστρονομικό
αγαθό».
Πράγματι, ο μνήμων αναγνώστης θα θυμάται καλά πως, πριν από λίγα χρόνια, σημαντικό
στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας, ο κ. Σωτήρης Κούβελας, χαρακτήρισε τους ποιητές «λαπάδες».
Συνεπείς, λοιπόν, προς τις επιταγές της σύγχρονης κουζίνας, οι Chefs (d?Etat) μας
προσφέρουν τις προσωπικές συνταγές τους, που ερμηνεύουν κατά το δοκούν, αλλά με αγαστή
συνέπεια, το σύγχρονο κόσμο. Δεν είναι τυχαίο πως η κοινή αυτή οπτική εκφράζεται από τα
δύο μεγάλα κόμματα, που ασκούν εναλλακτικά την εξουσία. ?ρα, μικρή σημασία έχει αν θα
φάμε τους καλλιτέχνες ως κύριο φιλελεύθερο πιάτο ή ως σοσιαλιστικό επιδόρπιο.
Καλή μας όρεξη!_Γ.E.