Nίκος Mάργαρης

«...Φαίνεται ότι στη εποχή μας ο όρος ?λαογραφία? έχει τελείως παρεξηγηθεί από τον κάθε
πικραμένο μεσόκοπο, μια και δεν είδα 25άρηδες να νοσταλγούν το νηπιαγωγείο πέρα από
κάποιους ?οικολόγους? που χρειάζονται τις συμφορές για άλλους λόγους!...»

Λαο-«γραφικά»

APXIΣA να ξεφυλλίζω με προσοχή το βιβλίο με τις λαογραφικές πληροφορίες για γνωστό χωριό
της επαρχίας. Έχει, χωρίς αμφιβολία, μεγάλο ενδιαφέρον να συγκεντρώνεις πληροφορίες από
το παρελθόν. Ιδιαίτερα, αν κάποιος λάβει υπόψη του τη σημαντική εξάρτηση του αγροτικού
πληθυσμού εκείνης της εποχής από τις τοπικές πηγές και προϊόντα. Ο περιορισμός, όπως
είναι γνωστό, στις μετακινήσεις και τις μεταφορές τούς υποχρέωνε να προσέχουν τη
«συνέχεια» χωρίς την εξάντληση των εδαφών και των άλλων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Δεν
υπήρχε τότε η δυνατότητα να έρθει το ελικόπτερο με τις κτηνοτροφές! Στο βιβλίο που έχω
στα χέρια μου, λοιπόν, διαβάζω ότι «το (σπιτικό) σαπούνι από λάδι ελιάς είναι πιο αγνό
για το δέρμα και τα μαλλιά (?), καθαρίζει τα ρούχα χωρίς να τα φθείρει, δεν κάνει πολύ
αφρό και η μπουγάδα ξεβγάζεται πιο εύκολα». Συγχωρήστε μου την αυθάδεια αλλά όλα τα
παραπάνω, για να χρησιμοποιήσω ευπρεπή όρο, είναι τελείως λαθεμένα. Πολύ θα ήθελα να
γνωρίζω το είδος του σαπουνιού, που χρησιμοποιεί στο λουτρό της η καλή κυρία, που γράφει
τα παραπάνω. Αντιλαμβάνομαι τη λατρεία προς το παρελθόν. Ο εξωραϊσμός του, όμως, οδηγεί
σε πλήρη παραποίηση και διαστρέβλωση τόσο της αλήθειας όσο και της ιστορίας. Το σπιτικό
σαπούνι εκείνης της εποχής δεν είχε ως πρώτη ύλη το «αγνό λάδι της ελιάς» αλλά τη μούργα,
που απέμενε στα κιούπια, όπου αποθηκεύαμε το λάδι. Γι? αυτό το λόγο η παρασκευή σαπουνιού
ήταν μια διαδικασία, η οποία συνέπιπτε με την τοποθέτηση του νέου λαδιού στα κιούπια και
το πλύσιμό τους.
Εκτός από τη μούργα, η νοικοκυρά εκείνης της εποχής χρησιμοποιούσε και το χρησιμοποιημένο
λάδι ύστερα από τηγάνισμα ψαριών. Σε μια εποχή, που οι πηγές ήταν περιορισμένες, έπρεπε
να γίνει οικονομία στα πάντα. Έτσι χρησιμοποιούσαν το λάδι για τηγάνισμα της πατάτας ή
του κεφτέ και των άλλων τροφών που δε μυρίζουν. Στη συνέχεια το έβαζαν για το τηγάνισμα
των ψαριών. Ύστερα από αυτή τη χρήση, τελείως βρομερό και μαύρο, το κρατούσαν για να
κάνουν σαπούνι. Αντιγράφω από το ίδιο βιβλίο τη διαδικασία παρασκευής σαπουνιού: «Μαζεύω
ό,τι έχει μείνει στον πάτο, αγοράζω και σπίρτο, καυστική ποτάσα από τον μπακάλη?». Αυτό
ήταν, αγαπητοί μου, το παραδοσιακό σπιτικό αγνό σαπούνι, με το οποίο όποιος πάει να
λουστεί κινδυνεύει να του πέσουν τα μαλλιά! (Ευτυχώς τότε δεν πολυπλένονταν?). Πάει,
λοιπόν, πολύ να γράφουμε κάποιες χονδρές ανακρίβειες, όταν η σύγχρονη παραγωγή
απορρυπαντικών και ειδών καθαρισμού έχει κάνει τεράστιες προόδους. Δεν επιμένω, φυσικά,
ότι όλα τα σύγχρονα προϊόντα είναι καλύτερα από εκείνα του παρελθόντος. Όμως, είτε
θέλουμε να το κατανοήσουμε είτε όχι, η συνεχής αναζήτηση του «καθαρού» παρελθόντος είναι
ένας μύθος. Τον οποίο, δυστυχώς, συντηρεί κυρίως η υποσυνείδητη αναζήτηση των νιάτων μας
που πέρασαν. Αλλά δε θα ξαναγίνουμε νέοι, αν μεταφέρουμε την τουαλέτα μακριά και
σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε το καζανάκι και την οδοντόκρεμα. Στο κάτω της γραφής,
ποιος μας υποχρεώνει να πηγαίνουμε με το αυτοκίνητο και όχι με μουλάρι. Συνεχίζει, όμως,
η καλή συγγραφέας στο βιβλίο της να επιμένει ότι «ο σπιτικός πελτές μοσχοβολάει, όταν τον
μαγειρεύεις, και δίνει άλλη νοστιμιά στο φαγητό». Πάει πολύ, όμως, όταν στο σούπερ μάρκετ
βρίσκεις παστεριωμένο και καθαρό φυσικό χυμό τομάτας χωρίς συντηρητικά, να χρησιμοποιείς
πελτέ. Η χρήση του οποίου συρρικνώνεται όσο έρχονται τα ψυγεία και οι νέες μέθοδοι
συντήρησης.
Ευτυχώς, λίγο παρακάτω στο ίδιο βιβλίο, η νοικοκυρά που νοσταλγεί (καταλλήλως?
δασκαλεμένη) τον πελτέ, ξεφεύγει από τη «νόρμα» -δεν το προσέχει και η συγγραφέας- και
προσθέτει ότι «παλιά είχα ένα τρυπητό που ήθελε κάθε τόσο γάνωμα, τώρα πήρα πλαστικό και
γλύτωσα από τον μπελά». Φαίνεται ότι στην εποχή μας ο όρος «λαογραφία» έχει τελείως
παρεξηγηθεί από τον κάθε πικραμένο μεσόκοπο, μια και δεν είδα 25άρηδες να νοσταλγούν το
νηπιαγωγείο πέρα από κάποιους «οικολόγους» που χρειάζονται τις συμφορές γι? άλλους
λόγους! Έτσι θεωρούν τον όρο «λαογραφία» ως περίπου συνώνυμο με την περιγραφή οτιδήποτε
γραφικού ή παλιού, λες και πρόκειται για παλιατζήδικο. Τούτο σημαίνει ότι πρέπει ν?
αφήσουμε κατά μέρος την γκρίνια και να δούμε το νέο έτος με αισιοδοξία. ?ντε και καλή
χρονιά!