Στην εποχή των ρομπότ
ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΧΕΡΙΟΥ...Την παραπάνω φράση χρησιμοποιούν όλο και πιο συχνά τα τμήματα μάρκετινγκ όλων των
εταιριών αυτοκινήτων, όταν θέλουν να τονίσουν ότι τα προϊόντα τους κατασκευάζονται με τις
πιο σύγχρονες μεθόδους αυτοματοποίησης της παραγωγής. Ο υπαινιγμός που κρύβεται πίσω από
αυτήν τη δήλωση είναι ότι αφού η παραγωγή είναι πλήρως αυτοματοποιημένη, η κάθε
παραγόμενη μονάδα -το κάθε αυτοκίνητο δηλαδή- έχει την ίδια ποιότητα με την προηγούμενη
και την επόμενη, μια ποιότητα υψηλή, που εξασφαλίζεται από την ψυχρή λογική των ρομπότ
και των ηλεκτρονικών υπολογιστών που τα ελέγχουν. Οι υπολογιστές δεν κάνουν λάθη, άρα τα
ρομπότ δεν κάνουν λάθη και ξαφνικά από εκεί που όλοι ξέραμε ότι το χειροποίητο (μια Ρολς
Ρόις για παράδειγμα) είναι καλύτερο από το μαζικά παραγόμενο, οι όροι αντιστράφηκαν.
H θυελλώδης ανάπτυξη της μικροηλεκτρονικής τεχνολογίας έφερε τη δεύτερη βιομηχανική
επανάσταση. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, κυριολεκτούμε. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές
και τα ρομπότ απελευθέρωσαν τον εργάτη της αυτοκινητοβιομηχανίας. Από ένα εξάρτημα, ένα
γρανάζι, σε έναν γιγάντιο παραγωγικό μηχανισμό, τον μετέτρεψαν σε χειριστή-παρατηρητή των
μηχανών, οι οποίες, τώρα, σηκώνουν το μεγάλο βάρος της δουλειάς.
Ο χειριστής απλώς επεμβαίνει διορθωτικά, αν κάτι πάει στραβά, αν κάποιο ρομπότ «ρετάρει»,
για να το επαναφέρει στην τάξη και να μη διακοπεί η ομαλή ροή της παραγωγής, όπως, στα
πρώτα χρόνια του αιώνα που πέρασε, οι επιστάτες επενέβαιναν σε περιπτώσεις απειθαρχίας
κάποιου εργάτη ή κάποιας ομάδας εργατών.
Έμειναν, λοιπόν, οι επιστάτες και χάθηκαν οι εργάτες; Δεν είναι ακριβώς έτσι. Βέβαια,
αναλογικά με τους ρυθμούς παραγωγής έχουν μειωθεί οι θέσεις εργασίας, αλλά η αύξηση της
παραγωγικότητας και η συνεπαγόμενη μείωση του κόστους αύξησε τη ζήτηση και συνεπώς το
μέγεθος των νέων αυτοματοποιημένων εγκαταστάσεων, δημιουργώντας εκ νέου θέσεις εργασίας
για ειδικευμένους χειριστές όλων των νέων αυτοματισμών. Και για όσους έμειναν εκτός,
δημιουργήθηκαν νέες θέσεις στο χώρο του after sales, αφού τα αυτοκίνητα στους δρόμους
έγιναν περισσότερα και αυξήθηκε η ζήτηση για τέτοιου είδους υπηρεσίες.
Πώς λειτουργεί όμως ένα σύγχρονο εργοστάσιο αυτοκινήτων; Η αυτοματοποίηση κάνει έντονη
την παρουσία της σε όλα τα στάδια, δε γίνονται όμως τα πάντα με αυτή. Yπάρχουν ακόμα
συγκεκριμένες εργασίες που χρειάζονται τις λεπτές κινήσεις και την ευαισθησία του
ανθρώπινου χεριού, και κυρίως του μυαλού, για να γίνουν.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται ένα εργοστάσιο για να
λειτουργήσει είναι πρώτες ύλες, είτε ακατέργαστες (π.χ. φύλλα χάλυβα) είτε επεξεργασμένες
(δηλαδή τελικά προϊόντα κατασκευασμένα από τρίτους, όπως ηλεκτρικά εξαρτήματα, καθίσματα,
μοκέτες, έτοιμες καλωδιώσεις κ.λπ.).
Σε ένα σύγχρονο εργοστάσιο αυτοκινήτων, για κάθε αυτοκίνητο που παράγεται ο κάθε
προμηθευτής ενημερώνεται άμεσα για τα κομμάτια που χρησιμοποιήθηκαν και πρέπει να
αναπληρωθούν. Ο προμηθευτής τα στέλνει αμέσως. Έτσι επιτυγχάνεται μια συνεχής ροή
εξαρτημάτων «just in time», που μειώνει την απαίτηση διατήρησης μεγάλων αποθεμάτων πρώτων
υλών και το χρηματοοικονομικό κόστος που ένα τέτοιο απόθεμα θα συνεπαγόταν.
Αυτή η διαδικασία ακούγεται αυτόματη, αλλά στην πραγματικότητα εξαρτάται από τον
ανθρώπινο παράγοντα. Κάποιος πρέπει συνεχώς να εισάγει σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή τα
δεδομένα (υπό τη μορφή κωδικών) των υλικών που αφαιρούνται από την αποθήκη. Ο υπολογιστής
επεξεργάζεται και ταξινομεί τους κωδικούς κατά προμηθευτή (ο προμηθευτής δηλαδή είναι
μέρος του κωδικού), ετοιμάζοντας έτσι τις παραγγελίες για τους διάφορους προμηθευτές σε
πραγματικό χρόνο. Αν τα αντίστοιχα υπολογιστικά συστήματα των προμηθευτών βρίσκονται σε
απευθείας σύνδεση με τον κατασκευαστή, τότε οι παραγγελίες μπορεί να μεταβιβάζονται ακόμα
και αυτόματα, αν και συνήθως κάποιος τις ελέγχει πριν δώσει την εντολή αποστολής στο
κομπιούτερ. Στην πλευρά του προμηθευτή, τώρα, πρέπει να υπάρχουν αντίστοιχοι χειριστές
που θα πάρουν την παραγγελία και θα την εκτελέσουν.
Βλέπουμε, δηλαδή, ότι η ταχύτητα των ηλεκτρονικών υπολογιστών βοηθάει να εκτελείται πιο
γρήγορα μια διαδικασία, που ανέκαθεν γινόταν, περιορίζοντας την πιθανότητα λαθών και
μειώνοντας τα κόστη που είναι περιττά. Τα πάντα όμως εξαρτώνται από τον ανθρώπινο
παράγοντα. Αν η αρχική εισαγωγή των δεδομένων γίνει λάθος, τότε όλα καταρρέουν.
Ας προχωρήσουμε, όμως, στην ίδια τη διαδικασία της παραγωγής. Ο σχεδιασμός των
αυτοκινήτων σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και η διαστασολόγησή τους στο τελευταίο στάδιο
αυτού του σχεδιασμού επέτρεψε την εξέλιξη αυτοματοποιημένων διαδικασιών συναρμολόγησης.
Αφού το διαστασολογημένο σχέδιο του αυτοκινήτου και κάθε μεγάλου υποσυνόλου (κινητήρας,
κιβώτιο ταχυτήτων κ.λπ.) είναι διαθέσιμο σε ψηφιακή μορφή, είναι εύκολο να
προγραμματιστούν τα ρομπότ να ακολουθούν τις διαστάσεις και να κάνουν τη συναρμολόγηση με
μεγάλη ακρίβεια. Αυτό όμως δε σημαίνει 100% αυτοματοποίηση. Υπάρχουν ορισμένες
διαδικασίες, οι οποίες δεν μπορύν να γίνουν παρά μόνο με το ανθρώπινο χέρι.
Ξεκινώντας από την κατασκευή των κινητήρων, η χύτευση των διαφόρων τμημάτων μπορεί να
γίνει εντελώς αυτόματα. Το ίδιο και η κατεργασία των διαφόρων επιφανειών, όπως το
εσωτερικό των κυλίνδρων, οι επιφάνειες επαφής μπλοκ και κυλινδροκεφαλής κ.λπ. Το ίδιο
γίνεται και με τη συναρμολόγηση του στροφαλοφόρου και των εμβόλων στο μπλοκ, καθώς και τη
συναρμολόγηση των βαλβίδων και των εκκεντροφόρων στην κεφαλή. Τέλος, αυτόματα βιδώνονται
στο μπλοκ το κάρτερ και η κεφαλή.
Στη συνέχεια όμως, το σχήμα του κινητήρα είναι αρκετά περίπλοκο για να μπορέσουν τα
ρομπότ να συνεχίσουν τη συναρμολόγηση. Η πολλαπλή εισαγωγής και η πολλαπλή εξαγωγής, ο
συλλέκτης των μπεκ, η καλωδίωση του ηλεκτρονικού συστήματος ελέγχου του κινητήρα, οι
ιμάντες και τα εξωτερικά πλαστικά καλύμματα τοποθετούνται μερικά ή ολικά με το χέρι.
Το ίδιο συμβαίνει και με τις αναρτήσεις. Τα τμήματα του συστήματος ανάρτησης μπαίνουν στη
θέση τους με το χέρι. Στη συνέχεια το ρομπότ συμπιέζει τα ελατήρια και κάνει τις
συσφίγξεις. Η διαδικασία παρακολουθείται συνεχώς από το χειριστή, ο οποίος κάθε τόσο
ελέγχει με δυναμόκλειδο αν οι συσφίγξεις γίνονται σωστά.
Η παραγωγή των τμημάτων του αμαξώματος στις πρέσες είναι 100% αυτοματοποιημένη. Σχεδόν το
ίδιο αυτοματοποιημένη είναι και η διαδικασία συναρμολόγησής τους στη συνέχεια. Πρόκειται
για την πιο εντυπωσιακή φάση της συναρμολόγησης ενός αυτοκινήτου και αυτήν που πράγματι
δημιουργεί την εντύπωση ότι τα σύγχρονα αυτοκίνητα δεν τα αγγίζει ανθρώπινο χέρι στη φάση
της συναρμολόγησης. Όλες οι επιφάνειες, από τις πιο μεγάλες (δάπεδο, πλευρικά πλαίσια,
σκεπή κ.λπ.) έως τις πιο μικρές (όπως ενισχύσεις στις κολόνες, τα διαμήκη ράμφη μπροστά
κ.λπ.), τοποθετούνται η μια δίπλα στην άλλη, καθώς το αυτοκίνητο προχωράει στη γραμμή
παραγωγής. Οι χειριστές της γραμμής προσέχουν (δηλαδή απλώς παρακολουθούν) μήπως η
διαδικασία «σκοντάψει» κάπου και κάτι δεν μπει σωστά στη θέση του. Γιγάντια ρομπότ κάνουν
αυτόματα τη συγκόλληση μέσα σε μια βροχή από σπίθες και η γραμμή παραγωγής μεταφέρει το
μισοτελειωμένο πλαίσιο στο επόμενο στάδιο συναρμολόγησης.
Η συναρμολόγηση του υπόλοιπου αυτοκινήτου γίνεται σε πολλές μικρότερες γραμμές παραγωγής,
όπως ήδη περιγράψαμε για τους κινητήρες και τις αναρτήσεις. Το ίδιο γίνεται για τον
πίνακα οργάνων, για τη διακόσμηση του εσωτερικού , για τα φρένα, για το σύστημα
τροφοδοσίας, για την εξάτμιση κ.λπ. Ο έλεγχος ποιότητας του καθενός από αυτά τα τμήματα
γίνεται στο τέλος της καθεμιάς από αυτές τις μικρές γραμμές παραγωγής. Οι γραμμές
παραγωγής είναι τόσο αυτοματοποιημένες, όσο επιτρέπει η ιδιαιτερότητα του κάθε τμήματος
που συναρμολογείται. Εδώ, η εργασία με τα χέρια παίζει σημαντικότερο ρόλο.
Όλα τα υποσύνολα που παράγονται με τον παραπάνω τρόπο συναρμολογούνται στο αυτοκίνητο
στην κύρια γραμμή συναρμολόγησης. Αυτό μπορεί να γίνεται με ρομπότ (π.χ. εξάτμιση,
τροχοί), με τα χέρια και με το ρομπότ (π.χ. αναρτήσεις και φρένα) ή μόνο με τα χέρια,
όπως για παράδειγμα η τοποθέτηση του πίνακα οργάνων, η στεγανοποίηση των αρμών
συγκόλλησης, οι περισσότερες εργασίες στο εσωτερικό του αυτοκινήτου και η συναρμολόγηση
των διάφορων καλωδιώσεων.
Σίγουρα, από την παραπάνω περιγραφή λείπουν πολλά στάδια της συναρμολόγησης ενός
αυτοκινήτου, εξάλλου πρόκειται για μια πάρα πολύ σύνθετη κατασκευή. Όμως το μήνυμα είναι
σαφές. Η αυτοματοποίηση της παραγωγής που συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια δεν
αντικατέστησε τον άνθρωπο, ούτε έθεσε σε αμφισβήτηση τον κυρίαρχο ρόλο του σε μια τέτοια
διαδικασία.
Η αυτοματοποίηση, όμως, απαλλάσσει τον άνθρωπο από τις πιο βαριές εργασίες της
συναρμολόγησης ενός αυτοκινήτου, επιταχύνοντας τους ρυθμούς παραγωγής και δίνοντας στον
παλιό πρωταγωνιστή της παραγωγικής διαδικασίας ένα ρόλο που πλησιάζει περισσότερο σε
συντονιστή παρά σε κομπάρσο. Παράλληλα, ολόκληρα κομμάτια της διαδικασίας συναρμολόγησης
έχουν μείνει ανέπαφα, γιατί δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Όμως ακόμα και αυτές οι
επιμέρους διαδικασίες έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να είναι συμβατές με τον αναγκαστικά
άκαμπτο τρόπο λειτουργίας των ρομπότ, έτσι ώστε άνθρωποι και μηχανές να συνεργάζονται
αρμονικά και να αλληλοσυμπληρώνονται.
Είναι δε τόσο αρμονική αυτή η συνεργασία, που έχει ως αποτέλεσμα το παραγόμενο προϊόν να
είναι ομοιογενές σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο τελικός καταναλωτής να μην μπορεί να πει με
σιγουριά ποιο κομμάτι έχουν κατασκευάσει τα ρομπότ και ποιο τα ανθρώπινα χέρια.
Έτσι στέκεται σαν αληθινό ψέμα ο τίτλος στην αρχή αυτού του άρθρου, ένα ψέμα που ακόμα
και εμείς οι δημοσιογράφοι του ειδικού Tύπου συντηρούμε, για να τονίσουμε τη μεγάλη
ομοιογένεια των σύγχρονων αυτοκινήτων και το πόσο πολύ μοιάζουν και μεταξύ τους. Τελικά
είναι ένα ψέμα που λίγο απέχει από την αλήθεια, αφού οι εργασίες που γίνονται με το χέρι
στη φάση της συναρμολόγησης ενός αυτοκινήτου φτάνουν μόλις το 20% του συνόλου των
εργασιών (εκφρασμένων είτε σε χρόνο είτε σε χρήμα)._4Τ
\