Κινητά και άνθρωπος-Υγεία και ασύρματες επικοινωνίες
Πόσο ακίνδυνα είναι τα κινητά τηλέφωνα;Σύμφωνα με το διεθνή οργανισμό υγείας (WHO), οι χρήστες κινητών τηλεφώνων, μέχρι τα τέλη του 2000, θα ανέλθουν, παγκοσμίως, στα 200 εκατομμύρια. Στην Ελλάδα, ο αριθμός των χρηστών έχει ξεπεράσει τα πέντε εκατομμύρια καταγράφοντας ιδιαίτερα ανοδικούς ρυθμούς. Η έντονη χρήση των κυψελωτών τηλεφώνων (cellular phones), αλλά και τόσων άλλων συσκευών, που εκπέμπουν στις λεγόμενες ραδιοσυχνότητες και μικροκύματα (για παράδειγμα, ασύρματη επικοινωνία, φούρνοι μικροκυμάτων) έχει εγείρει, διεθνώς, το ενδιαφέρον για τις πιθανές επιπτώσεις όλων αυτών των συσκευών στον άνθρωπο και στη δημόσια υγεία, γενικότερα. Το ενδιαφέρον ορισμένων χωρών είναι ιδιαίτερα μεγάλο και είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Αμερικής, όπου ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες στο χώρο της έρευνας για τις πιθανές επιπτώσεις των κινητών τηλεφώνων στον άνθρωπο, ο καθηγητής J. Moulder, εμφανίστηκε πρόσφατα στη διασημότερη εκπομπή, στην Αμερική, του γνωστότερου, ίσως, δημοσιογράφου όλου του κόσμου, του Larry King. Βέβαια, το όλο ζήτημα είχε αποκτήσει μεγάλη δημοσιότητα αρχικά, όταν ένα ζευγάρι στην Αμερική υπέβαλαν, το 1993, αγωγή κατά εταιρείας κινητής τηλεφωνίας και εμφανίστηκαν στην τηλεόραση, ισχυριζόμενοι ότι ο καρκίνος που έμφανίστηκε στον εγκέφαλο της γυναίκας οφείλεται στην εκτεταμένη χρήση του κινητού της τηλεφώνου. Βέβαια, το 1995, το Δικαστήριο απέρριψε την αίτηση για αποζημίωση λόγω έλλειψης επιστημονικών και ιατρικών στοιχείων που να στηρίζουν τον ισχυρισμό του ζευγαριού.
ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ;
Ας δούμε, όμως, πρώτα το όλο θέμα από την καθαρά φυσική του πλευρά. Τα δίκτυα της κινητής τηλεφωνίας, παγκοσμίως ―όπως είχε αναφερθεί και πιο αναλυτικά σε προηγούμενό μου άρθρο― χρησιμοποιούν την περιοχή του φάσματος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (ΗΜΑ), που καλείται ραδιοσυχνότητες, και συγκεκριμένα το GSM 900, την περιοχή συχνοτήτων από 890 έως 960 MHz και το GSM 1800 της Cosmote από 1710 έως 1880 MHz. Το δύο αυτά δίκτυα χρησιμοποιούνται και στον ελλαδικό χώρο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, ενώ σε Αμερική και Ιαπωνία χρησιμοποιούνται και άλλα συστήματα ψηφιακής κινητής τηλεφωνίας. Η ενέργεια που εκπέμπει κάθε συσκευή ή σταθμός βάσης (κεραίες), που χρησιμοποιείται από τις εταιρείες για τη δημιουργία του πεδίου (σχήμα κυψέλης) μέσα στο οποίο λειτουργεί κάθε κινητό, μετριέται με μία μονάδα που λέγεται πυκνότητα ισχύος (power density), σε W/m2 ή mW/cm2. Για τον άνθρωπο έχουν θεσπιστεί ανώτατα όρια έκθεσης, που φθάνουν τα 2 mW/cm2, σύμφωνα με το διεθνή οργανισμό ANSI/IEEE, αλλά και τον ICNIRP. Επειδή, όμως, μας ενδιαφέρει όχι μόνο η ενέργεια που φθάνει σε έναν ιστό (για παράδειγμα, εγκεφαλικό) αλλά, ουσιαστικά, η ενέργεια που απορροφάται, έχει θεσπιστεί και μία ακόμα μονάδα ―για την οποία θα μιλάμε έντονα τα επόμενα χρόνια―, η SAR (Specific Absorption Rate) ή, αλλιώς, ποσότητα απορροφώμενης θερμικής ενέργειας/μονάδα μάζας (Watt/kgr). Σύμφωνα με τους παραπάνω διεθνείς οργανισμούς, τα ανώτατα όρια για τον άνθρωπο είναι 0,08 W/kgr ―σε περίπτωση ολόσωμης έκθεσης― και 1.3-1.6 W/kgr για ένα 1 gr. ιστού. Αν υποθέσουμε ότι χρησιμοποιούμε κινητό τηλέφωνο, μία τυπική τιμή ισχύος που εκπέμπει είναι 600 mW. Kάνοντας κανείς τους αντίστοιχους θεωρητικούς υπολογισμούς για μία μικρή περιοχή εγκεφαλικού ιστού, θα διαπιστώσει ότι ξεπερνάει μερικές φορές το όριο των 1.6 Watt/kgr., ενώ μπορεί να υποθέσει πόσο ψηλότερα φθάνουμε με μερικές συσκευές που φθάνουν σε ισχύ εκπομπής και τα 2 W! Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το παραπάνω γεγονός ―δηλαδή. της μεγάλης απορρόφησης ενέργειας από τον ανθρώπινο εγκέφαλο― έχει προβληματίσει και ορισμένες εταιρείες κατασκευής κινητών.
Ο προβληματισμός δεν εστιάζεται τόσο στις πιθανές βιολογικές επιπτώσεις όσο στο γεγονός της μείωσης ζωής της μπαταρίας του κινητού, λόγω μεγάλης απορρόφησης ενέργειας από τον εγκέφαλο! Έτσι, μέσα στο 2001-2002, θα παρουσιαστούν νέες κατασκευές, σύμφωνα με τις οποίες, η εκπομπή ενέργειας από το κινητό θα γίνεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μειώνεται μέχρι και δέκα φορές η απορρόφηση ενέργειας από τον εγκέφαλο μέσω της λεγόμενης «έξυπνης κεραίας» (intelligent antenna). Η πρωτοποριακή αυτή κεραία παρουσιάστηκε πρόσφατα από μία ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου του Surrey και θα κατευθύνει την εκπομπή ενέργειας μακριά από τον εγκέφαλο.
ΑΝΘΡΩΠΟ... ΚΕΝΤΡΙΚΑ
Ας δούμε, όμως, και από βιολογικής πλευράς το όλο θέμα. Mέχρι τώρα δεν έχει διαπιστωθεί ότι η ακτινοβολία, στην οποία εκτιθέμεθα κατά τη χρήση του κινητού μας, μπορεί να δράσει ως καρκινογόνα. Με άλλα λόγια, δεν έχει τη δυνατότητα, μέσω της ενέργειας που «κουβαλάει», να προκαλέσει βλάβη στο DNA των θηλαστικών. Έτσι, η μόνη βλάβη που θεωρητικά μπορεί να προκαλέσει είναι μέσω θέρμανσης του ιστού στον οποίο προσπίπτει. Βέβαια, στην περίπτωση των κινητών δεν τίθεται τέτοιο θέμα, λόγω της σχετικά χαμηλής ενέργειας που εκπέμπεται. Τί συμβαίνει, όμως, και με τους σταθμούς βάσης; Δηλαδή, τις κεραίες που βρίσκονται εγκατεστημένες σε διάφορα σημεία, όπως σε κατοικίες και άλλα κτίρια; Σε αυτή την περίπτωση, ενώ η ισχύς μπορεί να φθάσει και τα 2.000 Watt, λόγω κατασκευής της κεραίας, η πυκνότητα ισχύος δεν ξεπερνά τα 0.6 mW/cm2 για άμεση γειτνίαση, ενώ υποδεκαπλασιάζεται σε απόσταση περίπου δέκα μέτρων.
Κάνοντας μία αναδρομή στη διεθνή βιβλιογραφία της τελευταίας δεκαετίας, μπορεί κάποιος να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα μέχρι τώρα αποτελέσματα συγκλίνουν στο ότι δεν είναι δυνατό να θεωρήσουμε την έκθεση του ανθρώπου στην ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων και μικροκυμάτων ικανή να οδηγήσει στη γένεση οποιασδήποτε μορφής καρκίνου. Τα παραπάνω αποτελέσματα αναφέρονται σε δεκάδες πειράματα τόσο σε ποντίκια όσο και σε ανθρώπινα κύτταρα (κυρίως λεμφοκύτταρα), αλλά και σε δεκάδες επιδημιολογικές μελέτες. Παρ' όλα αυτά, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε και το γεγονός ότι υπάρχει ένας μικρός αριθμός «θετικών» εργασιών, που αναφέρουν ότι η χρήση των κινητών τηλεφώνων, για χρονικά διαστήματα από 6-30 λεπτά και για διάστημα τουλάχιστον 18 μηνών, είναι ικανή να επιφέρει βλάβες στο DNA, αλλαγές στις διάφορες λειτουργίες των κυττάρων, αυξημένα ποσοστά υδραργύρου στο αίμα, μείωση της ικανότητας αντίδρασης σε κάποιο ερέθισμα ―αλλά και προσανατολισμού―, πονοκεφάλους, δράση με διάφορα άλλα καρκινογόνα. Βέβαια, η διεθνής επιστημονική κοινότητα αμφισβητεί την πειραματική αξιοπιστία των περισσοτέρων από τις παραπάνω «θετικές» εργασίες.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να αναφέρω ότι, δυστυχώς, στην Ελλάδα το όλο θέμα δεν έχει λάβει μία ανάλογη προβολή και η ενημέρωση των καταναλωτών είναι ελλιπής έως ανύπαρκτη. Είναι καιρός να ευαισθητοποιηθούμε με το όλο θέμα και ειδικά στην περίπτωση των μικρών παιδιών-χρηστών, ο αριθμός των οποίων αυξάνει επικίνδυνα. Από την πλευρά ενός ραδιοβιολόγου, μόνο η μηδενική έκθεση ―και όχι η θέσπιση ανώτατων ορίων έκθεσης― εξασφαλίζει μηδαμινό κίνδυνο. Και το ερώτημα δεν είναι αν η εκτεταμένη χρήση του κινητού τηλεφώνου μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία, για παράδειγμα, καρκίνου του εγκεφάλου, αλλά αν υπάρχουν τα πειραματικά στοιχεία για να στοιχειοθετήσουμε μια τέτοια συσχέτιση. Τα μέχρι τώρα στοιχεία δεν συγκλίνουν σε κάτι τέτοιο.
ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΜΕΛΕΤΗ
1. Repacholi M.H. 1998, Low-Level Exposure to Radiofrequency Electromagnetic Fields: Health Effects and Research Needs. Bioelectromagnetics 19, p.1-19.
2. Moulder J.E., Erdreich L.S., Malyapa R.S., Merritt J., Pickard W.F. and Vijayalaxmi V. 1999, Cell Phones and Cancer: What is the Evidence for a Connection? Radiat. Res. 151, p. 513-531.
3. International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection: Health issues related to the use of hand-held radiotelephones and base transmitters. Health Physics 70, p. 587-593, 1996.
4. IEEE Standards Coordinating Committee 28 on Non-Ionizing Radiation Hazards: Standard for safety levels with respect to human exposure to radio frequency electromagnetic fields, 3 kHz to 300 GHz (ANSI/IEEE C95.1-1991), The Institute of Electrical and Electronics Engineers, New York, 1992.