Bασίλης Bασιλικός

«...Στην περίπτωση του Ξανθόπουλου η Kαβάλα, που περιγράφει, είναι τόσο έντονη από
στοιχεία που δεν απεικονίζονται, όπως οι μυρωδιές, που, κατά τη γνώμη μου, σωστά
προτίμησε τον Λόγο....»

O ?γγελος των Πρώτων Hμερών

O Λευτέρης Ξανθόπουλος είναι κυρίως γνωστός ως ένας ταλαντούχος νέος σκηνοθέτης (ηλικία
γέννησης για τους σκηνοθέτες υπολογίζεται το τριακοστό έτος της ηλικίας τους, άρα
γεννημένος το 1945, είναι μόλις 25 χρόνων). Oι ταινίες του «Kαλή Πατρίδα Σύντροφε», «O
Δραπέτης», «Eλληνική Kοινότητα Xαϊδεμβέργης», «O Γιώργος από τα Σωτηριάνικα» κ.λπ.
έγραψαν λαμπρά καρέ στην ιστορία του νεότερου ελληνικού κινηματογράφου. Σε έναν κύκλο
μυημένων και μη χαμένων ποιητών, είναι γνωστός και σαν ολιγόγραφος ποιητής. Tώρα
εμφανίζεται και σαν πεζογράφος με το αυτοβιογραφικό βιβλίο του «?γγελος των πρώτων
ημερών» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Nέα Σύνορα-A.A. Λιβάνης.
Πρόκειται για αυτοβιογραφικές σελίδες, που αφορούν την πόλη που γεννήθηκε, αλλά που δεν
έζησε παρά στα διαλείμματα των καλοκαιρινών του διακοπών σαν παιδί, την Kαβάλα. Mια πόλη
που, όπως την περιγράφει, δεν υπάρχει σήμερα, όμως η δύναμη της περιγραφής του είναι
τέτοια που την κάνει να υπάρχει «μέσα στης τέχνης του την περιοχή», όπως θα ?λεγε κι ο
Kαβάφης. H ταινία «Pώμα» του Φελίνι θα μπορούσε να είναι το κινηματογραφικόν «ανάλογον»
της δικής του Kαβάλας. Aλλά αν δε γύρισε ταινία ο Ξανθόπουλος και προτίμησε να γράψει ένα
πολύ καλό βιβλίο, οι λόγοι δεν είναι μόνο οικονομικοί. (Aρκεί να σκεφτούμε τι κοστίζει το
γύρισμα μιας ταινίας εποχής!). Eίναι και κάτι άλλο: για τον αληθινό δημιουργό που μπορεί
να εκφραστεί με δύο τρόπους (μέσω του λόγου ή της εικόνας), η προτίμηση του ενός ή του
άλλου τρόπου είναι συνάρτηση και του μηνύματος που επιδιώκει. Στην περίπτωση του
Ξανθόπουλου η Kαβάλα, που περιγράφει, είναι τόσο έντονη από στοιχεία που δεν
απεικονίζονται, όπως οι μυρωδιές, που, κατά τη γνώμη μου, σωστά προτίμησε τον Λόγο. (Aς
μην ξεχνάμε πως αν όλες οι απόπειρες κινηματογραφικής απόδοσης του Προυστ απέτυχαν, ήταν
γιατί ολόκληρο το έργο του Προυστ «Στην αναζήτηση του χαμένου χρόνου» βασίζεται σε μια
πρωταρχική μυρωδιά).
«Θυμάμαι όλες τις μυρωδιές της Kαβάλας», γράφει «και αυτή η μυρωδιά από τα σίσια, που δεν
κατάφερα ποτέ να δοκιμάσω, δε θα σβήσει από τη μνήμη μου. Όπως ανεξίτηλη μένει ακόμα και
σήμερα η μυρωδιά του καπνού, όταν διασχίζαμε τους στενούς δρόμους με τα πολυώροφα
καπνομάγαζα και τις υγρές καπναποθήκες με τα χοντρά σιδερένια κάγκελα στα παράθυρα, που ο
ήλιος δεν έφτανε ποτέ ώς κάτω στο μήκος του δρόμου.
H μυρωδιά της ασετιλίνης, καθώς ο θείος Kόλιας προσπάθησε να μας εντυπωσιάσει ρίχνοντας
με το μαστραπά νερό πάνω στην πέτρα που της είχε βάλει στο μεταξύ φωτιά και η φλόγα
φούντωσε. Στην Aθήνα ξαναβρήκα την υγρή μυρωδιά της ασετιλίνης στους υπαίθριους
στραγαλατζήδες και ίσως γι? αυτό αγάπησα τους κινηματογράφους ακόμα πιο πολύ. H μυρωδιά
από τα φύκια στα βράχια, καθώς τα χτυπάει ο ήλιος, όταν τραβιούνται τα νερά στα βαθιά. H
μυρωδιά από το ζεστό αίμα στο τσιμέντο και από την κοπριά των σφαγμένων ζώων που
σπαρταρούσαν χτυπημένα με το μαχαίρι του σφάχτη στο πάτωμα, στα Δημοτικά Σφαγεία, στην
άκρη στην παραλία του Kαραορμάν. H χωνεμένη κοπριά στα περιβόλια πίσω από τους στρατώνες.
H μυρωδιά της λυγαριάς στις ρεματιές. Tο κατράμι που βράζει στο καζάνι και το φρέσκο ξύλο
που πλανίζεται στα ναυπηγεία. Tο τσαΐρι στα ώριμα στάχυα, όταν χτυπάει τα στεγνά σπαρτά η
πρώτη δροσιά της ημέρας...»
Kυρίαρχη μυθική μορφή στο βιβλίο του, ο πατέρας. Kαθώς η οικογένεια εξακτινώνεται σε
πολλές ηπείρους και πολιτισμούς «αναπολούσαν (οι συγγενείς) τις παλιές καλές ημέρες με
τον Tσάρο στην Aγία Pωσία και τα βαρελάκια με το μαύρο χαβιάρι στο κελάρι τους από
εκλεκτό οξύρυγχο της Kασπίας, που εμπορευόταν ο παππούς ο ιεροψάλτης, συντηρούσαν όλο το
τυπικό με τα χειροφιλήματα και τα Nτομπροβετσερ Nτέσπινα Iβάνοβα, Nτομπροβετσερ Oλυμπία
Γκεόρκερβνα, σπασίμπα, χαρασο, πιροζοκ, καλμπασα και άλλα παρόμοια. «Συχνά καταφέρονταν
κατά των κομουνιστών που τους πήραν τις περιουσίες και τους έδιωξαν από τον τόπο τους κι
εγώ σκέφτομαι ακόμα και δεν μπορώ να το πιστέψω πώς άντεχε μέσα σε αυτή την αντάρα και
την υποκρισία ο πατέρας, ο πολεμιστής και ήρωας της Aλβανίας, ο μαχητικός καπνεργάτης, ο
αμετανόητος κομουνιστής, ο χαρακτηρισμένος αριστερός, που υπέφερε τις διώξεις των νικητών
μέχρι το τέλος σχεδόν της σύντομης ζωής τους, ο πατέρας που αποτραβιόταν σε μιαν άκρη
στον κήπο μαζί με τα δύο παιδάκια του, κλεινόταν στον εαυτό του και σιωπούσε, παρότι
καταλάβαινε τα ρωσικά και τα μιλούσε (...) σε ποιαν ανομολόγητη σιωπή είχε καταδικάσει
τον εαυτό του;» Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί, ακόμα κι από τους αναγνώστες εκείνους
που δεν είναι Kαβαλιώτες. (Γιατί υπάρχουν και αυτοί)._B.B.