Nίκος Mάργαρης

«... Ο Σεφέρης συχνά μιλάει για τον ασφόδελο, που κι αυτός κυριαρχεί στη χώρα μας. Ο
Ελύτης το ίδιο, με τη μυρσίνη. Έψαξα αρκετά να βρω στην ελληνική ποίηση και λογοτεχνία
κάποιον που να περιέγραψε τα δάση μας. Το αποτέλεσμα ήταν μάλλον απογοητευτικό...»

Νεοδενδρώσεις

TO πουρνάρι είναι το πιο κοινό φυτό της Ελλάδας. Αν, όμως, κάποιος ξεφυλλίσει τα σχολικά
βιβλία ―ιδίως εκείνα που γράφουν απέξω «φυτά και ζώα της πατρίδας μας»― θ? απογοητευθεί.
Κανένα δεν το αναφέρει. Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και για τη δάφνη, το σχίνο, τη μυρτιά, το
σπάρτο, τη χαρουπιά, την πικροδάφνη και πολλά άλλα. Αν, όμως, διαβάσει ένα από τ?
αναγνωστικά του Δημοτικού, θα δει τα κορίτσια να έχουν τα ονόματα Δάφνη, Μυρσίνη, Μυρτιά.
Ο Τσαρούχης είχε κάποτε γράψει «ελληνικός δρυμός είναι τα ελληνικά βράχια» και δέχτηκε
καταιγισμό επικρίσεων. Ο ίδιος είπε: «Aυτό το απαράδεκτο φύτεμα κυπαρισσιών, που γίνεται
στην Καισαριανή, εμποδίζει τη θέα στη θάλασσα». Ο Ρίτσος, στη «Ρωμιοσύνη», αναφέρει
χαρακτηριστικά φυτά της πατρίδας μας, που τα περισσότερα είναι θάμνοι. Ο Σεφέρης συχνά
μιλάει για τον ασφόδελο, που κι αυτός κυριαρχεί στη χώρα μας. Ο Ελύτης το ίδιο, με τη
μυρσίνη. Έψαξα αρκετά να βρω στην ελληνική ποίηση και λογοτεχνία κάποιον που να
περιέγραψε τα δάση μας. Το αποτέλεσμα ήταν μάλλον απογοητευτικό, τουλάχιστον σε ό,τι
αφορά στην ποιότητα των ποιητών και λογοτεχνών. Υπάρχει, βεβαίως, ο Δροσίνης και η
Γκόλφω. Συχνά ακούμε εκφράσεις που έχουν σχέση με την πλούσια ελληνική πανίδα και
χλωρίδα. Είναι γνωστό ότι στην Ελλάδα έχουμε περίπου 6.000 είδη φυτών, ενώ η Βρετανία και
η Γερμανία με πολλαπλάσια έκταση από τη χώρα μας έχουν πολύ λιγότερα. Ακόμη, με εξαίρεση
ίσως το φοίνικα του Θεόφραστου στο Βάι, κανένα δέντρο της χώρας μας δεν κινδυνεύει μ?
εξαφάνιση. Αντίθετα, κινδυνεύουν θάμνοι, γεώφυτα και ετήσια φυτά. Αν δει κάποιος τον
κατάλογο των φυτών που απειλούνται, το διαπιστώνει εύκολα. Ελάχιστα από αυτά είναι
χαρακτηριστικά των δασών. Είναι πασίγνωστο στην οικολογική θεωρία ότι η υποβάθμιση των
οικοσυστημάτων πάει παράλληλα με τη μείωση των ειδών φυτών και ζώων. Πώς μπορεί να
ερμηνευθεί η πλουσιότατη χλωρίδα και πανίδα, αν δεχτούμε την τρομερή υποβάθμιση των
οικοσυστημάτων μας; Αν δεχτούμε ότι στην Ελλάδα του παρελθόντος υπήρχαν μόνο δάση; Ας
κάνουμε την παραδοχή, για λίγο, ότι τα δάση είναι οι φυσικοί μας συνοδοί. Όμως, δάσος για
τη μη ορεινή Ελλάδα σημαίνει έναν τύπο οικοσυστήματος με αφθονία φυτών και ζώων.
Συγχρόνως βλέπουμε δέντρα διάφορων ηλικιών, τα οποία δημιουργούν ένα πλήρες φάσμα, που
επιτρέπει τη φυσική αναγέννηση. Ας κάνουμε μια βόλτα στους πευκώνες που δημιουργήσαμε με
φύτεμα. Υπάρχει αφθονία τέτοιων στην Ελλάδα. Παρατηρούμε ότι όλα τα δέντρα είναι της
ίδιας ηλικίας, δηλαδή δεν υπάρχει φυσική αναγέννηση. Κάτω από αυτά υπάρχει απλώς μια
πυκνή στιβάδα βελονών κι ελάχιστα άλλα φυτά. Συνήθως, είναι γεμάτα κάμπιες. Μετρώντας τον
αριθμό των φυτών και ζώων που υπάρχουν σ? αυτά, βλέπουμε ότι είναι λιγότερος από τη
διπλανή περιοχή. Με την επέμβασή μας εξαφανίσαμε πολλά είδη. Είναι αυτό αναδάσωση ή θα
ήταν περισσότερο κυριολεκτικός ο όρος νεοδένδρωση; Είναι αυτό προστασία ή καταστροφή;
Πολλοί, όταν αναφέρομαι στην καταστροφή του περιβάλλοντος που συχνά προκαλούν οι
αναδασώσεις, με θεωρούν είτε παραδοξολόγο είτε, απλώς, ακατάρτιστο. Ένα από τα κυριότερα
επιχειρήματά τους είναι ότι αγνοώ την προστασία των εδαφών από τη διάβρωση. Η απάντησή
μου, μονότονη στο σημείο αυτό, είναι: απ? ό,τι γνωρίζω τα εδάφη τα συγκρατούν οι ρίζες
και όχι το υπέργειο μέρος. Όσοι κάνουν βόλτα τις Κυριακές, ας κοιτάξουν κάτω από ένα
σχίνο και κάτω από ένα κυπαρίσσι. Θα διαπιστώσουν ότι ο σχίνος, όχι μόνο συγκρατεί το
έδαφος, αλλά δημιουργεί και καινούργιο. Κάτι, βέβαια, που δεν γίνεται με το κυπαρίσσι. Το
ίδιο και άλλοι θάμνοι, όπως η μυρτιά, η δάφνη, το πουρνάρι, η χαρουπιά. Ποτέ, όμως, δεν
άρχισε προσπάθεια αποκατάστασης βλάβης με τέτοια είδη φυτών. Δεν γνωρίζουμε ακόμη πώς
φυτρώνει ο σχίνος. Το ελάττωμά του είναι ότι είναι θάμνος. Πώς να προσεχτεί από
δενδρολάγνους; Βεβαίως, δεν έχω αντίρρηση για τη χρησιμοποίηση των κυπαρισσιών εκεί που
ταιριάζουν. Για παράδειγμα, η χρησιμοποίησή τους στους εθνικούς μας δρόμους ταιριάζει
απόλυτα, μια και είναι χαρακτηριστικά δένδρα νεκροταφείων! Πρέπει, στο σημείο αυτό, να
παρατηρήσω ότι απαραίτητη προϋπόθεση σωστής διαχείρισης είναι η κατανόηση του
προβλήματος. Δεν αμφιβάλλω, λοιπόν, ότι σε πολλές περιοχές της χώρας μας έχει προξενηθεί
σοβαρότατη βλάβη και υποβάθμιση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η καταστροφή που έγινε, έφτασε
στο σημείο δημιουργίας ερήμων. Μόνο στη Θεσσαλία οι υποβαθμισμένες εκτάσεις φθάνουν τα
100.000 στρέμματα. Το ίδιο συμβαίνει και σε πολλές άλλες περιοχές. Όμως, πιστεύω ότι το
φύτεμα δένδρων στην τύχη είναι ανόητο γεγονός, το οποίο κοστίζει πολύ και συγχρόνως
προκαλεί βλάβες άλλου είδους. Θα έβλεπα εφικτή την αποκατάσταση με χρησιμοποίηση
ποικιλίας ειδών, κυρίως θάμνων, σε πρώτη τουλάχιστον φάση. Τέτοιου είδους προσπάθεια
έγινε από τον Πικιώνη τριγύρω από την Ακρόπολη. Όσοι μένουν στην Αθήνα, ας κάνουν μια
βόλτα από το Ηρώδειο προς τα πάνω χρησιμοποιώντας το μονοπάτι. Θα διαπιστώσουν την ύπαρξη
ενός γοητευτικού συνδυασμού διάφορων ελληνικών φυτών όπως η χαρουπιά, η αγριελιά, η
δενδρώδης μηδική, η δάφνη. Η ευαισθησία και «επάρκεια» του Πικιώνη δημιούργησαν ένα
πραγματικά ελληνικό περιβάλλον. Αυτό είναι πράγματι αποκατάσταση!_N. M.