Nίκος Mάργαρης

«... Ας συζητήσουμε μερικά σημεία που αφορούν στην οικονομία του νερού ή, για να
χρησιμοποιήσουμε περισσότερο επιστημονική ορολογία, στην υδατική οικονομία των ζώων της
χέρσου και ιδιαίτερα των θηλαστικών...»

Τα γαϊδουράκια του Αιγαίου

Οι περισσότεροι έχουν διαπιστώσει ότι τα ζώα που ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε για τις
αγροτικές εργασίες και τις μεταφορές στα νησιά του Αιγαίου ήταν τα γαϊδούρια. Ιδιαίτερα
σε νησιά όπως οι Κυκλάδες, που υπάρχει σοβαρότατη έλλειψη νερού κάθε καλοκαίρι, τα άλογα
ήταν ελάχιστα. Στις Κυκλάδες, τα χρησιμοποιούσαν γιατί επιβιώνουν με μικρότερες ποσότητες
νερού σε σχέση με τα άλογα. Ακόμη, όπως έχει διαπιστωθεί στην Πάρο, σε περιπτώσεις
έλλειψης κτηνοτροφών ―κάτι κοινό σε τέτοιες περιοχές― τρέφονται και με θάμνους, όπως τα
θυμάρια που εκεί αφθονούν, κάτι που δεν ισχύει με τα άλογα. Ας συζητήσουμε μερικά σημεία
που αφορούν στην οικονομία του νερού ή, για να χρησιμοποιήσουμε περισσότερο επιστημονική
ορολογία, στην υδατική οικονομία των ζώων της χέρσου και ιδιαίτερα των θηλαστικών. Όπως
είναι γνωστό, τα θηλαστικά είναι ομοιόθερμα ζώα, δηλαδή διατηρούν τη θερμοκρασία του
σώματός τους σταθερή. Ο άνθρωπος, για παράδειγμα, έχει ―εφόσον δεν είναι άρρωστος―
θερμοκρασία 36,6 βαθμών Κελσίου. Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος ξεπεράσει τη
θερμοκρασία του σώματός του, ιδρώνει και με την εξάτμιση του ιδρώτα από το δέρμα
καταφέρνει και «διώχνει» την παραπάνω θερμότητα διατηρώντας τη θερμοκρασία του σταθερή.
Βεβαίως, για να μπορεί να ιδρώνει, πρέπει να πίνει αρκετό νερό. Ορισμένα θηλαστικά, όπως
ο σκύλος, δεν ιδρώνουν, αλλά αποβάλλουν θερμότητα με έκλυση υδρατμών απευθείας από τους
πνεύμονες, διαμέσου του στόματος με το χαρακτηριστικό «λαχάνιασμα». Τα σκυλιά δεν είναι
προσαρμοσμένα σε θερμά και ξερά κλίματα, γι? αυτό και ήταν πολύ μικρός ο αριθμός τους στα
νησιά του Αιγαίου, στο παρελθόν. Αντίθετα, τα βλέπουμε σε κρύα κλίματα, όπου έπαιζαν
σοβαρότατο ρόλο στις μεταφορές. Σύμφωνα με τα παραπάνω, τις ζεστές μέρες υπάρχει ανάγκη
εφίδρωσης. Συγχρόνως, όμως, το νερό είναι απαραίτητο και για την αποβολή από τον
οργανισμό των ζώων των αλάτων, που συνεχώς παίρνουν με τις τροφές τους. Η αποβολή μπορεί
να γίνει με τα ούρα ή τον ιδρώτα. Ο γάιδαρος μπορεί και αποβάλλει με τον ιδρώτα μεγάλες
ποσότητες αλάτων, περισσότερες απ? ό,τι το άλογο, κι έτσι μπορεί και κάνει οικονομία στο
νερό. Τα άλατα, που αναγκαστικά προσλαμβάνονται με τις τροφές μας, πρέπει οπωσδήποτε ν?
αποβληθούν από τον οργανισμό. Το ρόλο του καθαρισμού παίζουν τα νεφρά, μόνο που
χρειάζονται για να λειτουργήσουν μεγάλες ποσότητες νερού. Είναι, λοιπόν, φυσικό όταν
τρώμε τροφές πλούσιες σε άλατα ―όπως ο μπακαλιάρος και οι παστές σαρδέλες― να πίνουμε
πολύ νερό. Ο γάιδαρος καταφέρνει και πραγματοποιεί μεγάλες συγκεντρώσεις αλάτων στα ούρα
κι έτσι για να «καθαρίσει» το αίμα του χρειάζεται λιγότερες ποσότητες νερού, κάτι
ιδιαίτερα σημαντικό για περιοχές, στις οποίες απουσιάζει. Εκτός, όμως, από άλατα, όπως το
χλωριούχο νάτριο (το κοινό αλάτι), πρέπει ν? αποβληθούν από τον οργανισμό και ουσίες
προερχόμενες από την αποικοδόμηση των πρωτεϊνών, οι οποίες, αν παραμείνουν, είναι
βλαβερές. Πρόκειται για μία ομάδα αζωτούχων ενώσεων, που τα θηλαστικά αποβάλλουν με μορφή
ουρίας. Ο γάιδαρος πλεονεκτεί και στο σημείο αυτό, γιατί αποβάλλει μεγάλες ποσότητες
ουρίας, που σημαίνει, ξανά, σοβαρή οικονομία νερού. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στα
κατσίκια, που στην ίδια ποσότητα ούρων βγάζουν περισσότερα άλατα απ? ό,τι τα πρόβατα.
Εκτός, όμως, από τις παραπάνω προσαρμογές ―που αφορούν σε φυσιολογικές λειτουργίες των
οργανισμών― υπάρχει και η συμπεριφορά των ζώων που τα κάνει να επιβιώνουν σε δυσμενή
περιβάλλοντα. Οι αρουραίοι ―που αφθονούν στα νησιά μας― παραμένουν όλη την ημέρα
κλεισμένοι στην υγρή και ψυχρή φωλιά τους και βγαίνουν για να βοσκήσουν τη νύχτα._ N. M