Nίκος Mάργαρης
«... Για να εκφραστεί, όμως, συνολικά τόσο το φυσικό όσο και το ανθρωπογενές περιβάλλον,καθώς και οι δραστηριότητες που συμβαίνουν σ? αυτό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η
εξεύρεση ενός κοινού παρονομαστή, ο οποίος να περιγράφει, εξίσου ικανοποιητικά, όλες τις
παραμέτρους και τις δραστηριότητες που συμμετέχουν...»
Νησιά και η τουριστική τους εξάρτηση
Η ΣYNOΛIKH περιγραφή των δραστηριοτήτων ενός νησιού είναι σχεδόν αδύνατη. Ο οικονομολόγος
προσπαθεί να ερμηνεύσει οικονομικά μεγέθη και προτείνει λύσεις για οικονομική αναβάθμιση,
συχνά αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ο οικολόγος θα εστιάσει την προσοχή
του σε περιβαλλοντικές παραμέτρους, στο όνομα της προστασίας των οποίων μπορεί να
προτείνει ακόμη και σοβαρότατες απαγορεύσεις των οικονομικών δραστηριοτήτων. Τα τελευταία
χρόνια, αρκετοί διαπίστωσαν ότι αυτή η μονομέρεια συχνά καταλήγει σε καταστροφικές
επιπτώσεις, τόσο στην οικονομία όσο και στο περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Η συνολική
αντιμετώπιση φαίνεται να προσφέρει μια νέα οπτική, πιθανότατα τη μοναδική, με την οποία
μπορούμε να ελπίζουμε σε κάτι καλύτερο. Για να εκφραστεί, όμως, συνολικά τόσο το φυσικό
όσο και το ανθρωπογενές περιβάλλον, καθώς και οι δραστηριότητες που συμβαίνουν σ? αυτό,
απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εξεύρεση ενός κοινού παρονομαστή, ο οποίος να περιγράφει,
εξίσου ικανοποιητικά, όλες τις παραμέτρους και τις δραστηριότητες που συμμετέχουν.
Φαίνεται ότι η ενέργεια, εκφρασμένη σε θερμίδες, προσφέρει σε κάποιο ικανοποιητικό βαθμό
αυτήν την κοινή μονάδα. Είτε πρόκειται για την ηλιακή και την αιολική ενέργεια, είτε
πρόκειται για ηλεκτρικό ρεύμα και καύσιμα, είτε πρόκειται για τρόφιμα και
γεωργοκτηνοτροφικές ασχολίες, όλα αυτά μπορούν να μετατραπούν, με σχετικά απλές μεθόδους,
σε θερμίδες. Η ροή της ενέργειας, επομένως, μπορεί να συνδέσει επιμέρους συστήματα και να
περιγράψει ικανοποιητικά ένα οικοσύστημα. Σύμφωνα με δύο Σουηδούς επιστήμονες, τη Γιάνσον
και τον Ζουτσέρο, «με την ενέργεια σαν τον ακρογωνιαίο λίθο είναι δυνατό να
κατασκευαστούν μοντέλα που να περιγράφουν επιμέρους περιοχές, όπου οι ροές της ενέργειας,
των υλικών, της εργασίας και του χρήματος να συνδεθούν». Οι Γιάνσον και Ζουτσέρο
προχώρησαν περισσότερο κι έτσι, το 1978, δημοσίευσαν στο επιστημονικό περιοδικό ΑΜΒΙΟ της
Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών ένα τέτοιο μοντέλο, που αφορά στο οικοσύστημα της
Γοτλάνδης, που είναι ένα νησί της Βαλτικής. Στα μέσα της δεκαετίας του ?70, η UNESCO
προχώρησε στη δημιουργία ενός προγράμματος μελέτης που αφορά στα μικρά μεσογειακά νησιά.
Στο πρόγραμμα αυτό η Ελλάδα συμμετείχε με τη Σκιάθο, και τη Σκόπελο, και τη Χάλκη. Το
1981, σε μια συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο νησί της Τυνησίας Κερκενά, όπου έγινε
αξιολόγηση του προγράμματος, οι συμμετέχοντες ενέκριναν ομόφωνα πρόταση για τη μελέτη των
νησιών με χρησιμοποίηση της ενεργειακής ροής. Έχοντας υπόψη και το πρόσθετο γεγονός ότι
τα νησιά της Μεσογείου δέχονται ισχυρότατες πιέσεις, σ? ό,τι αφορά στη δομή και τη
λειτουργία τους, από τον τουρισμό, η πρόταση προχώρησε περισσότερο στη σύγκριση δύο
τέτοιων νησιών στα οποία να υπάρχει σοβαρή διαφορά στην τουριστική τους δραστηριότητα,
προκειμένου να ξεκαθαριστεί σε κάποιο βαθμό το μέγεθος της εξάρτησης που ο τουρισμός
προκαλεί. Μετά από αρκετές συζητήσεις, τελική επιλογή γι? αυτήν τη μελέτη ήταν η Σκιάθος
και η Σκόπελος. Η Σκιάθος, σε σύγκριση με τη γειτονική Σκόπελο στις Β. Σποράδες, είναι
ιδιαίτερα ανεπτυγμένη σ? ό,τι αφορά στα τουριστικά μεγέθη. Έχει έκταση 48 τετραγωνικά
χιλιόμετρα και πληθυσμό περίπου 4.000 κατοίκους, ενώ η δεύτερη, διπλάσια έκταση και
πληθυσμό 4.500 κατοίκους. Η Σκιάθος, όμως, δέχεται τρεις φορές περισσότερους τουρίστες
από τη Σκόπελο. Η ηλεκτρική ενέργεια που εισέρχεται στη Σκιάθο, με υποβρύχιο καλώδιο από
το Πήλιο, είναι μόνο 30% παραπάνω από τη Σκόπελο. Όμως, τα καύσιμα που εισέρχονται σ?
αυτήν είναι δεκαπλάσια απ? ό,τι στη Σκόπελο. Αν κάποιος συγκρίνει τις εισαγωγές προς τις
εξαγωγές, με κοινή μονάδα μέτρησης την ενέργεια, διαπιστώνει ότι για κάθε μονάδα
ενέργειας που η Σκιάθος εξάγει κάνει εισαγωγή 150 μονάδων, ενώ η Σκόπελος μόνο 40. Το
γεγονός αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι η Σκιάθος είναι δυνατό να χαρακτηριστεί ως ένα
ιδιαίτερα εύθραυστο σύστημα, στο οποίο σχεδόν όλες οι δραστηριότητες έχουν εξάρτηση από
τον τουρισμό. Σε περίπτωση κρίσης, τα πάντα κινδυνεύουν με συνολική κατάρρευση, επειδή η
ντόπια παραγωγή και η αυτάρκεια του νησιού έχουν ελαχιστοποιηθεί σε σύγκριση με τη
Σκόπελο. Για να γίνει περισσότερο αντιληπτή αυτή η κατάσταση, όπου τα πάντα εξαρτώνται
από τον τουρισμό, αρκεί ν? αναφερθεί ότι το σύνολο της κτηνοτροφικής παραγωγής στη Σκιάθο
ισοδυναμεί μόλις με το ένα όγδοο της ενέργειας που αντιπροσωπεύουν οι εισαγωγές
αναψυκτικών. Χωρίς αμφιβολία, αυτή η κατάσταση δεν δείχνει σύστημα υγιές. Ιδιαίτερα
προβληματικό είναι και το γεγονός ότι ο τουρισμός διαρκεί μόνο τέσσερις μήνες το χρόνο,
οπότε οι κάτοικοι υποαπασχολούνται τους υπόλοιπους οκτώ._ N. M.