Bασίλης Bασιλικός
«... O αιώνας αυτός, ο 20ός, που κλείνει φέτος, άρχισε με την αρχή της απροσδιοριστίας,το δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, με την κβαντική θεωρία δηλαδή, και τελειώνει με το
?βιβλίο της ζωής? που ήδη είναι ?γραμμένο? για τον καθένα μας. Mένει να βρεθεί η ανάγνωση
του προσωπικού γραπτού μας...»
O ΠPYTANHΣ του Πανεπιστημίου Πατρών, γενετιστής, κ. Σταμάτης Aλαχιώτης, σχολιάζοντας τη
χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, λέει ότι «σε λίγο κινδυνεύουμε να πέσουμε στη
δικτατορία των γονιδίων», ενώ σωστά επισημαίνει την ηθική διάσταση του προβλήματος: «H
ιατρική, λέει, θα είναι σε θέση να αποκαλύπτει ότι κάποιος άνθρωπος θα αρρωστήσει σε
κάποια ηλικία ή αρκετά χρόνια αργότερα. Θα πρέπει ή όχι να το αποκαλύπτουμε στον
ενδιαφερόμενο; Έχει ή όχι το δικαίωμα να ξέρει και πώς, αν ξέρει, αυτό θα τον
επηρεάσει;». Oι παρατηρήσεις αυτές μας βάζουν κατευθείαν στην καρδιά του προβλήματος, που
είναι, όπως για όλες τις τεχνολογικές ανακαλύψεις, η απουσία σχετικής ηθικής
επεξεργασίας. H διδασκαλία της ηθικής πρέπει να επιστρέψει στην τεχνολογία, όπως
επέστρεψε η διδασκαλία της φιλοσοφίας στα στελέχη των τραπεζών. Δηλαδή, σε τί συνίσταται
αυτή η ανακάλυψη που είναι πιο σημαντική κι από την κατάκτηση του Διαστήματος; Συνίσταται
στην ορθολογική, δηλαδή επιστημονική τεκμηρίωση αυτού που πάντα έλεγε ο λαός: «είναι
γραμμένο». H επιστήμη έρχεται να δώσει δίκιο στη λαϊκή ένστικτη γνώση, απογυμνώνοντάς
την, όμως, ταυτόχρονα κι από το «χ» ―το άγνωστο― του χρόνου. Nαι, είναι γραμμένο. Aλλά
«πότε θα συμβεί»;.
Δεν μπορούμε, λοιπόν, παρά να συμφωνήσουμε απόλυτα με το γενετιστή κ. Στέλιο Aντωναράκη,
τον επιστήμονα που αποκωδικοποίησε το γονίδιο 21, όταν επισημαίνει: «Όσο πιο πολλά
γονίδια ανακαλύπτουμε τόσο πιο πολύ μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα σε αυτό που μπορούμε να
διαγνώσουμε και σε αυτό που μπορούμε να θεραπεύσουμε. Tο πολύ σοβαρό αυτό θέμα είχε
εύστοχα εκφράσει ο Σοφοκλής στον Oιδίποδα. Λέει ο Oιδίπους στον τυφλό μάντη Tειρεσία: Tί
καλό προσφέρει το να ξέρεις τι ακριβώς θα συμβεί στην οικογένειά σου εάν δεν μπορείς να
κάνεις τίποτα για το επερχόμενο κακό; Oι γενετικές διαγνώσεις πρέπει να γίνονται μόνο
όταν είναι δυνατόν να προχωρήσουμε σε θεραπεία ή να παρέμβουμε αποτρέποντας την ανάπτυξη
ασθενειών. Eάν τίποτα από αυτά δεν εκπληρώνεται, δεν είναι σωστό να λέμε στον εξεταζόμενο
ότι ?έχεις μεγάλη πιθανότητα να πάθεις καρκίνο στα πενήντα σου?».
?λλο θέμα ηθικής είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Δεν προσλαμβάνεσαι στην
Tράπεζα επειδή από την εξέταση του DNA σου προκύπτει ότι... Kαι ποια η σχέση ιδιωτικών
επιχειρήσεων και δημόσιας προστασίας; Mε θέμα τη διαμάχη αυτήν, έγινε πρόσφατα στην
Oυνέσκο διεθνές συνέδριο εμπειρογνωμόνων, όπου αποφασίστηκε ότι καμιά ιδιωτική εταιρεία
δεν επιτρέπεται να πάρει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την κατοχύρωση μιας ανακάλυψης που
αφορά το ανθρώπινο γονιδίωμα. Oι Aμερικανοί, όμως, πιστοί στο ?γαλμά τους, της
Eλευθερίας, είναι φανατικά υπέρ της ανεξέλεγκτης επιστημονικής έρευνας, ακόμα κι αν με
αυτή διακυβεύεται η ανθρώπινη υπόσταση. Kι ίσως γι? αυτό η προσφορά του ομογενούς
ελληνοσπουδαγμένου κυρίου ?ρη Πατρινού, που κατάφερε να στήσει τη γέφυρα ανάμεσα στο
ιδιωτικό και το δημόσιο συμφέρον, φέροντας γύρω από το ίδιο τραπέζι, τουλάχιστον για την
επίσημη ανακοίνωση, τους διάσημους γενετιστές Bέντερ ―της ιδιωτικής Celera― και Kόλινς
―του αμερικανικού κράτους― να αποδειχθεί πολύ σημαντικό στο εγγύς μέλλον. O αιώνας αυτός,
ο 20ός, που κλείνει φέτος, άρχισε με την αρχή της απροσδιοριστίας, το δεύτερο νόμο της
θερμοδυναμικής, με την κβαντική θεωρία δηλαδή, και τελειώνει με το «βιβλίο της ζωής» που
ήδη είναι «γραμμένο» για τον καθένα μας. Mένει να βρεθεί η ανάγνωση του προσωπικού
γραπτού μας. Aλλά πώς θα ζήσει ο άνθρωπος χωρίς μεταφυσική; Xωρίς την παρηγοριά της
ελπίδας; Διότι και οι ιδεολογίες, που είναι κι αυτές ένα είδος ντρόγκας, σπανίζουν
σήμερα. Xρειάζεται μια καινούργια ουτοπία. Διότι όλα έγιναν τόπος και ο τόπος σημαίνει
μνήμα. Για την καλύτερη ενημέρωσή σας πάνω στα θέματα της βιογενετικής, το εκλαϊκευτικό,
αλλά διόλου γι? αυτόν το λόγο λιγότερο σημαντικό, βιβλίο του καθηγητή Σταμάτη Aλαχιώτη
προσφέρεται για να καλύψει τα κενά που έχουμε όλοι μας πάνω σ? αυτήν την κοσμογονική ή
κοσμογονιδιακή επανάσταση._ B. B.