Iστορίες Γνώσης και Πάθους
Oι αεροναυπηγοίΟ L.J.K. Setright αναρωτιέται αν τα καλύτερα αυτοκίνητα προέρχονται από την αεροπορική
βιομηχανία.
ΤO Concorde πετάει ξανά. Ήμουν παρών στην πρόσφατη πτήση του δοκιμαστικού αεροπλάνου, που
χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση όλων των αλλαγών που έγιναν μετά το «φλογερό» ατύχημα,
το οποίο οδήγησε στην καθήλωση όλων των Concorde στο έδαφος. Ο μόνος λόγος αναφοράς αυτού
του υπερηχητικού θαύματος σε ένα περιοδικό αυτοκινήτου είναι ότι οι «ρίζες» αυτού του
αεροπλάνου είναι κατά κάποιον τρόπο ίδιες με αυτές ενός από τα αγαπημένα μου αυτοκίνητα.
Οι Γάλλοι δεν είχαν καμία σχέση με το βασικό σχεδιασμό του Concorde. Αυτό που πράγματι
συνέβη είναι ότι ο Βρετανός πρωθυπουργός έδωσε στον πρόεδρο Nτε Γκολ ένα μερίδιο στο
αρχικό σχέδιο, προκειμένου να γλυκάνει την αρχική αντίδρασή του και να κάμψει τους
δισταγμούς της Γαλλίας να δεχτεί την είσοδο της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το αεροπλάνο έχει στην ουσία σχεδιαστεί από την Bristol Aerospace Company, που εδρεύει
στη δυτική Αγγλία, όπως και μερικά από τα εξαιρετικά αυτοκίνητα που κόσμησαν κατά καιρούς
τους δρόμους.
Είναι τάχα διαφορετικό ένα αυτοκίνητο που είναι αποτέλεσμα της δουλειάς ενός κατασκευαστή
αεροπλάνων ή ακόμα και αεροπορικών κινητήρων; Όταν, κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο του
αεροπλάνου, βλέπετε το σήμα της Rolls-Royce στην τουρμπίνα, αυτό θα πρέπει να σας κάνει
να χαίρεστε για την πτήση σας ή για τα αυτοκίνητα της Rolls-Royce; Η απάντηση διαφέρει
από εταιρεία σε εταιρεία. Το τεράστο «χταπόδι» που λέγεται General Motors έχει απλώσει τα
πλοκάμια του σε διάφορα πεδία, αλλά δεν υπάρχει ούτε ένας υπάλληλος σε ολόκληρη την
αυτοκρατορία που να παραδέχεται πως οτιδήποτε προέρχεται από την αεροναυπηγική μπορεί να
βρει εφαρμογή στην αυτοκινητοβιομηχανία ή και το αντίστροφο. Σήμερα η Saab ανήκει στην
General Motors και βγάζει ακόμα διαφημίσεις, στις οποίες ισχυρίζεται ότι τα αυτοκίνητά
της έχουν τα ίδια? γονίδια με τα πολεμικά αεροπλάνα της σουηδικής αεροπορίας. Είναι ένας
μάταιος ισχυρισμός, που κάποτε έκρυβε κάποια αλήθεια. Είναι πιθανό να μην έχει υπάρξει
άλλο αυτοκίνητο παραγωγής με σχήμα και τρόπο συναρμολόγησης τόσο πολύ επηρεασμένα από τα
αεροπορικά ήθη όσο το Saab 9-2 του 1950, το οποίο παρουσιάστηκε όταν ακόμα το όνομα της
εταιρείας ήταν Svenska Aeroplan AktieBolaget. Μολονότι κατασκεύαζε αεροπορικά πλαίσια, η
Saab ποτέ δεν είχε δικούς της αεροπορικούς κινητήρες και οι μικροί δίχρονοι κινητήρες των
«9-2» ήταν παραλλαγή ενός σχεδίου της DKW.
Aπό την άλλη, υπήρξαν πολλές εταιρείες που δεν κατασκεύαζαν αεροπορικά πλαίσια, αλλά
είχαν φτιάξει πλήθος αεροπορικών κινητήρων. Η Νapier, η Rolls-Royce, η Daimler-Benz, η
Armstrong-Siddeley και η Hispano-Suiza ξεχωρίζουν, αλλά δεν πρέπει να ξεχάσουμε τη
Renault ή ακόμα και την Bugatti. Όσο για την BMW, ξεκίνησε ως κατασκευαστής αεροπορικών
κινητήρων και, αν η Γερμανία δεν έχανε τον Πόλεμο, δε θα είχε ποτέ πρόθυμα ξεκινήσει
κάποια άλλη δραστηριότητα.
Η πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι αυτή της Hispano-Suiza, της οποίας η ανώτερη ποιότητα
ποτέ δεν είχε αμφισβητηθεί. Kατά τη διάρκεια του Α? Παγκόσμιου Πολέμου η εταιρεία, υπό
την καθοδήγηση του λαμπρού μηχανικού Μαρκ Μπίρκιγκτ, κατασκεύασε έναν πρωτοποριακό
αεροπορικό κινητήρα V8 με πολλά αξιοσημείωτα για την εποχή εκείνη χαρακτηριστικά. Ο
κινητήρας γρήγορα εκτιμήθηκε, και δόθηκε σε πολλές άλλες εταιρείες η άδεια να τον
κατασκευάζουν, προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση την περίοδο του Πολέμου. Οι άδειες αυτές
σε άλλες εταιρείες (κυρίως αυτοκινητοβιομηχανίες) έφτασαν στις 23, κάτι που έγινε
αντικείμενο σχολιασμού, καθώς κανένας από αυτούς τους κινητήρες «φασόν» δεν έφτασε σε
απόδοση και διάρκεια ζωής τους αυθεντικούς που κατασκεύαζε η ίδια η Hispano-Suiza στο
εργοστάσιό της, στο Παρίσι.
Έως ένα σημείο έχει βάση ο ισχυρισμός ότι οι κινητήρες κατασκευάζονται για να αντέχουν
κυρίως τα φορτία που παράγουν οι ίδιοι κατά τη λειτουργία τους, τα οποία είναι υψηλότερα
από οποιοδήποτε φορτίο μπορεί να τους επιβληθεί εξωτερικά. Τα αεροπορικά πλαίσια, όμως,
είναι διαφορετικά. Ενώ πρέπει να μεταφέρουν σημαντικά εσωτερικά φορτία, εντούτοις οι πιο
μεγάλες δυνάμεις, στις οποίες υποβάλλονται, είναι αποτέλεσμα εξωτερικών παραγόντων. Είναι
πολύ πιο δύσκολο να σχεδιαστεί ένα καλό αεροπορικό πλαίσιο από ό,τι ένα καλό αμάξωμα
αυτοκινήτου. Γι? αυτό πρέπει να επισημάνουμε το παράδειγμα της Μatra, της γαλλικής
αεροναυπηγικής εταιρείας που ασχολήθηκε με τους αγώνες αυτοκινήτων τη δεκαετία του ?60
κατασκευάζοντας τα πιο έξοχα μονοθέσια Formula 2. Το κοινό ακόμα θυμάται τον Τζάκι Ιξ να
μπαίνει με ένα από αυτά επικεφαλής στο Νίρμπoυργκρινγκ το 1967 και να μένει μπροστά από
διάφορους αστέρες της Formula 1 για μεγάλο διάστημα του αγώνα. Δεν είναι δύσκολο να
καταλάβει κανείς γιατί ο σχεδιασμός και η κατασκευή αεροπλάνων απαιτούν την τήρηση τόσο
υψηλών προδιαγραφών. Αν κάτι χαλάσει σε ένα αυτοκίνητο, τότε συνήθως το χειρότερο που
μπορεί να συμβεί είναι να σταματήσει. Αν κάτι χαλάσει σε ένα αεροπλάνο, τότε στην
κυριολεξία μπορεί να πέσει από τα σύννεφα! Ο εχθρός του αεροπλάνου κατά την πτήση είναι
το βάρος. Γι? αυτό, τα πάντα σ? αυτό πρέπει να είναι φτιαγμένα έτσι, ώστε να λειτουργούν
με το μέγιστο βαθμό απόδοσης σε σχέση με το βάρος.
Στη μηχανολογία τα πράγματα συνήθως σχεδιάζονται με συντελεστή ασφαλείας 3. Αυτό σημαίνει
ότι, αν κάτι πρέπει να αντέχει ένα φορτίο 90 κιλών, για σιγουριά σχεδιάζεται ώστε να
αντέχει 270 κιλά. Στην οικοδομική μάλιστα, όπου το βάρος δεν πειράζει κανέναν, ο
συντελεστής ασφαλείας είναι πολύ μεγαλύτερος. Με αυτό τον τρόπο οι μηχανικοί προσπαθούν
να λάβουν υπόψη τους πιθανά απρόβλεπτα σφάλματα. Τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά στην
αεροπορική βιομηχανία, όπου το παραπάνω υλικό κατασκευής είναι ταμπού και ο συντελεστής
ασφαλείας μόλις 1,7. Αυτό σημαίνει ότι τα πάντα πρέπει να γίνονται με πολύ μεγαλύτερη
προσοχή, ακρίβεια, ποιότητα υλικών και εργαλείων και ποιότητα εργασίας. Αυτοί είναι οι
παράγοντες που κάνουν τη διαφορά ανάμεσα στην επιτυχία και την καταστροφή. Κάνουν,
επίσης, τη διαφορά ανάμεσα στα υψηλά πρότυπα ποιότητας και σ? αυτά που είναι μόλις
αποδεκτά στην αγορά των αυτοκινήτων.
Θα ήταν αφελές να υποθέσουμε ότι κάθε βιομηχανία που έχει και αεροναυπηγικές
δραστηριότητες εφαρμόζει αυτόματα τα ίδια πρότυπα και σε άλλα προϊόντα της, όπως
αυτοκίνητα, πλοία ή μηχανές έλξης σιδηροδρόμου. Όσο μεγαλύτερη μάλιστα είναι η εταιρεία
τόσο μειώνεται αυτή η πιθανότητα, και η General Motors δεν αποτελεί τη μοναδική
περίπτωση. Η Μitsubishi είναι, για παράδειγμα, ένας από τους λίγους κατασκευαστές
αυτοκινήτων που έχει εμπλακεί ενεργά και στην κατασκευή αεροπορικών πλαισίων και στην
κατασκευή αεροπορικών κινητήρων. Η προσωπική μου εμπειρία από τα αυτοκίνητα της
Μitsubishi, που ποτέ δε μου δημιούργησαν προβλήματα, μπορεί κάτι να σημαίνει, δύσκολα
όμως θα πιστέψω ότι τα αυτοκίνητά της αποτελούν προϊόντα των ίδιων ανθρώπων, μηχανών και
μεθόδων που συμμετείχαν στην κατασκευή ιπτάμενων μηχανών. Ούτε με τη Fiat πιστεύω ότι
συμβαίνει το ίδιο. Μπορεί να κατασκευάζει εξαρτήματα του Εurofighter και προωθητικούς
κινητήρες για την εκτόξευση δορυφόρων, αλλά είναι απίθανο κάποιο από τα αντίστοιχα
τμήματα της εταιρείας να έχει λόγο στην παραγωγή του Punto. Δεν ήταν, όμως, πάντα έτσι.
Στα μέσα της δεκαετίας του ?30 ο μηχανικός Τζιακόζα αποσπάστηκε από το τμήμα αεροπορικών
κινητήρων για να δημιουργήσει το διάσημο Τopolino, ο κινητήρας του οποίου, όπως δήλωσε,
είχε το ίδιο μέγεθος με το καρμπιρατέρ ενός από τους άλλους κινητήρες που σχεδίαζε.
Η παραγωγή για τη μίζερη αγορά των μαζών δεν μπορεί να ανεχτεί την πολύπλοκη και
χρονοβόρα? τελειολατρεία που είναι απαραίτητη σε ένα εργοστάσιο αεροπλάνων. Η
περιορισμένη παραγωγή σε μια κλίμακα τόσο μικρή, που μόνο στην αγορά πολυτελείας μπορεί
να φέρει οικονομικό αποτέλεσμα, είναι διαφορετική υπόθεση. Και εδώ είναι που αναγκαστικά
θα επιστρέψουμε στο παράδειγμα της Bristol. Γύρω στα 1960 η βρετανική αεροπορική
βιομηχανία κρατικοποιήθηκε, και έτσι το τμήμα κατασκευής αυτοκινήτων της Bristol
Αerospace Company έπρεπε να ανεξαρτητοποιηθεί ως ιδιωτική εταιρεία. Όμως, διατήρησε το
ίδιο προσωπικό και την ίδια μεθοδολογία, την οποία εξακολουθεί να διατηρεί, όσο το
επιτρέπουν οι συνθήκες, μέχρι και σήμερα. Η πολιτική της και σήμερα είναι να μην
κατασκευάζει περισσότερα από τρία αυτοκίνητα την εβδομάδα. Επιτρέπεται ακόμα στους
εργαζομένους της εταιρείας να διαθέτουν όσο χρόνο χρειάζονται, προκειμένου να κάνουν
σωστά τη δουλειά τους. Θεωρείται ακόμα απαραίτητο η δουλειά κάθε εργάτη να επιθεωρείται
από κάποιον ελεγκτή ποιότητας που δουλεύει με βάση τα πρότυπα της αεροπορικής
βιομηχανίας. Οι μαζικοί κατασκευαστές, που είναι ικανοποιημένοι με τη δειγματοληψία ενός
αυτοκινήτου ανά 100 ή και ανά 1.000 για να κάνουν εξονυχιστικό έλεγχο ποιότητας, δε θα
μπορούσαν ποτέ να ανεχτούν την ιδέα ότι ένας άνθρωπος στους τρεις δεν παράγει αλλά
παρακολουθεί τι κάνουν οι άλλοι, απορρίπτοντας χωρίς φόβο και πάθος κάθε αμφισβητήσιμο
προϊόν εργασίας. Έτσι δούλευαν πάντα οι αεροναυπηγοί και έτσι δουλεύουν μέχρι σήμερα στην
Bristol.
Η τέχνη της κατεργασίας ελαφρών κραμάτων είναι κάτι που επίσης αξιοποιείται στην Bristol.
Τα αμαξώματα των αυτοκινήτων ήταν ανέκαθεν κατασκευασμένα από αλουμίνιο, αλλά με μια
τελειότητα που δε θα συναντήσει κανείς σε προϊόντα άλλης αυτοκινητοβιομηχανίας. Oι
γνώσεις που επιτρέπουν σε ένα αεροπλάνο να είναι όσο το δυνατόν πιο ελαφρύ
χρησιμοποιούνται στα αυτοκίνητα, για να μειωθεί το βάρος όλων των στοιχείων του
αμαξώματος, ιδιαίτερα δε αυτών που είναι τοποθετημένα ψηλά ― η σχολαστικότητα φτάνει
μέχρι το σκελετό των αλεξηλίων. Έτσι, το αρκετά ογκώδες Bristol με το βαρύ χαλύβδινο σασί
και το μεγάλο και χορταστικό V8 καταφέρνει να έχει χαμηλότερο κέντρο βάρους από πολλά
σπορ αυτοκίνητα με τον κινητήρα στο μέσο. ¶λλωστε, γι? αυτό είναι τόσο σταθερό και τόσο
ευέλικτο, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για αυτοκίνητο πολυτελείας.
Πρέπει όμως να παραδεχτούμε ότι οι περισσότερο τελειοποιημένες σύγχρονες μέθοδοι
σχεδιασμού και κατασκευής επιτρέπουν σήμερα στους μαζικούς κατασκευαστές αυτοκινήτων να
προσεγγίσουν τα πρότυπα ποιότητας που διαφύλαξε η αεροπορική βιομηχανία. Δεν πρέπει,
τέλος, να ξεχάσουμε μια εταιρεία που ξεχωρίζει από όλες τις υπόλοιπες, η οποία χάρη στην
έξυπνη και ανεξάρτητη σκέψη των ανθρώπων της καταφέρνει να κατασκευάζει αυτοκίνητα
άριστης ποιότητας. Πρόκειται για τη Honda, που σε μία ή δύο περιπτώσεις ήταν ασύγκριτη
στον τομέα της ποιότητας ― το NSX δεν έχει βρει, από αυτή την άποψη, ακόμη αντίπαλο.
Πρόσφατα, σε πειραματικό στάδιο, κατασκεύασε και πέταξε με τους δικούς της αεροπορικούς
κινητήρες και τα δικά της φτερά. Δεν υπάρχει ζήτημα εισόδου της εταιρείας στην αεροπορική
αγορά. Η Hοnda απλώς ήθελε να επιβεβαιώσει ότι ο τρόπος δουλειάς της είναι αρκετά καλός
για κάτι τέτοιο._ L.J.K.S.