Γιάννης Eυσταθιάδης
«? Δια του αενάως επαναλαμβανόμενου replay όχι μόνο εμπεδώνεται η θεαματικότητα τηςφρίκης, αλλά, παράλληλα, οξύνεται η αδηφάγος διάθεση του κοινού?»
«Replay it again, Sam»
AΣΦAΛΩΣ και στην αγγλική, η έκφραση του τίτλου περιέχει τα ίδια λεκτικά σφάλματα ―του
πλεονασμού― τα οποία περιλαμβάνονται στην κοινόχρηστη ελληνική προσταγή: «Επανάλαβε
ξανά?» Όμως, με δεδομένο ότι η αγροίκα τηλεοπτική κάμερα δε γνωρίζει συντακτικό κι
ορθογραφία, επιτρέπεται, θαρρώ, μια λανθασμένη ματιά και διατύπωση για να περιγράψει
κανείς το φαινόμενο του replay (που συχνά, εσχάτως, γίνεται ατέρμων μανιέρα). Το
τελευταίο αυτό αποτελεί μια σοφή επινόηση της τηλεοπτικής γλώσσας, η οποία ορθότατα
αξιοποιεί τις τεχνικές της δυνατότητες, προκειμένου να ικανοποιήσει τον οκνηρό θεατή ―
άλλωστε, κάθε τηλεθέαση εν οίκω (και μάλιστα, σε αναπαυτικό σοφά) συνιστά μια μορφή
οκνηρίας. Η καταγωγή του κρατά από τις αθλητικές αναμεταδόσεις ―στίβου ή ποδοσφαίρου,
κυρίως―, όταν η επίμαχη φάση, που πάντα εξελίσσεται ταχύτατα, έπρεπε να δοθεί και πάλι
(και μάλιστα σε αργή κίνηση), ενώ ένα μικρό «R» σε κύκλο συνόδευε την επανάληψη, για να
είναι απολύτως σαφής η διάκριση. Το στοιχείο της εντυπωσιακής επανάληψης συνιστά, ασφαλώς
―από τη φύση του―, θέαμα, κάτι που είναι σύμφυτο με την ιδιότητα κάθε αθλητικής
εκδήλωσης. Το ενδιαφέρον, εν προκειμένω, είναι ότι η τεχνική αυτή σιγά σιγά μετακινείται
από τη θεαματική (άρα ψυχαγωγική) πλευρά της εικόνας στην ενημερωτική και αποτελεί, εδώ
και λίγα χρόνια, αναπόσπαστο μέρος της τηλεοπτικής πληροφορίας.
Περιστατικά, χειρονομίες, δηλώσεις, βιαιοπραγίες, μικρές ή μεγαλύτερες στιγμές του
δημόσιου βίου επαναλαμβάνονται όχι μόνο την ημέρα του συμβάντος ―ως είδηση― αλλά και πολύ
καιρό μετά, κάθε φορά που γίνεται αναφορά σ? αυτό, σαν ιδιότυπος σχολιασμός και κέντρισμα
της μνήμης.
Κι εδώ αρχίζουν τα ζόρικα?
Είχα γράψει κάποτε και μπορώ να το επαναλάβω (δικαιούται και ο γράφων να καταφεύγει στο
ιδιωτικό του replay):
«Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η είδηση, η πληροφορία, η ενημερωτική παρέμβαση, μπορούν να
ενταχθούν σε μια ανάλογη οπτική, ιδίως όταν περιλαμβάνουν αρνητικές εκφάνσεις ζωής,
σκηνές βίας, ατυχήματα, καταστροφές ή θανάτους. Με έκπληξη διαπιστώνουμε πλέον, μετά την
πολλοστή επανάληψη, πως η εικόνα δε λειτουργεί ως κομμάτι πληροφορίας, δεν αποτελεί
είδηση αλλά σχόλιο πάνω στο γεγονός.
Χάρη στον ιδιότυπο αυτό σχολιασμό, το συμβάν μετατρέπεται σε θέαμα και, εντέλει,
αυτονομείται».
Η πλειοδοσία της ηδονής του replay οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε μια υπερθετική χρήση
της βίαιης εικόνας, λες και το εφέ είναι ένα μυθικό τέρας, που θέλει όλο και περισσότερο
αίμα για να διατηρηθεί ζωντανό. Η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου στους δίδυμους πύργους ―με
το συγκλονιστικό πλάνο του διεμβολισμού του αεροπλάνου― αποτελεί το χαρακτηριστικότερο
παράδειγμα του είδους, μια συγκλονιστική εικόνα που προβλήθηκε και προβάλλεται (αναίτια,
πλέον) χιλιάδες φορές, και τώρα πια (μετά το πρώτο σοκ, που έχει παρέλθει) καταναλώνεται
σχεδόν ψυχαγωγικά. Έχει τα ίδια περίπου στοιχεία με την ασφάλεια της κινηματογραφικής
αίθουσας, μέσα στην οποία ο θεατής μπορεί να απολαμβάνει σε μια ταινία την καταστροφική
έκρηξη του ηφαιστείου, τη συντριβή του αεροσκάφους ή την εγκλωβισμένη αγωνία των θυμάτων
του σεισμού, γιατί παραδίνεται αμέριμνος σε μια μυθοπλασία, που σε καμιά περίπτωση δεν
τον αφορά.
Είχα γράψει και πάλι (νέο replay):
«Κατά την ίδια αναλογία, η πολλαπλή επανάληψη της είδησης ενισχύει το λανθάνοντα
?κανιβαλισμό? του θεατή που, αποστασιοποιημένος απ? το γεγονός, την καταναλώνει ως θέαμα.
Δυσάρεστο, απορριπτέο αλλά όχι ανεξήγητο: ο διαχωρισμός πληροφορίας και θεάματος οδηγεί
συχνά στο φαινόμενο μια ανθρώπινη τραγωδία, απεκδυόμενη του αρχικού μηνύματος που
μεταφέρει, ν? αποκτά ψυχαγωγικό χαρακτήρα».
Σ? αυτό ακριβώς το πνεύμα, το επεισόδιο με την επίθεση στον Αρχιεπίσκοπο και την
αντίδραση των φρουρών του, κι ακόμα περισσότερο η σύλληψη Πάσσαρη ―με την πάλη του
αιμοσταγούς δολοφόνου που αντιδρά σαν πληγωμένο ζώο―, προχωρούν ένα βήμα περισσότερο: το
συλλογικό καταστροφικό τεχνικολόρ δίνει τη θέση του στην εσωστρέφεια της ατομικής
τραγωδίας. Δια του αενάως επαναλαμβανόμενου replay όχι μόνο εμπεδώνεται η θεαματικότητα
της φρίκης (εκ του θεάματος και, γιατί όχι, και της τηλεθέασης), αλλά και, παράλληλα,
οξύνεται η αδηφάγος διάθεση του κοινού, που ζητά περαιτέρω επαναλήψεις, όπως οι ακροατές
του δεξιοτέχνη πιανίστα απαιτούν περισσότερα bis. Α, πόσο πληκτική φαίνεται πια μια
τηλεόραση χωρίς replay? Λες και τα γεγονότα λαμβάνουν χώρα μόνο και μόνο για να μπορούν
να επαναλαμβάνονται.
Κάτι ξέρει, φαίνεται, ο μπαρμπα-Σαμ, που στο κάτω κάτω είναι και ο θεμελιωτής της
τηλεοπτικής τέχνης, και μεγαλόκαρδα ανταποκρίνεται στα απελπισμένα βλέμματα των
τηλεθεατών που, εκόντες-άκοντες, τον επαναφέρουν στη χίμαιρα της τεχνητής φαντασίωσης.
«Replay it again»._ Γ. E.