Γιάννης Eυσταθιάδης
«? Εξόριστοι και κοινωνικά κατατρεγμένοι καπνιστές, γκέτο με λάτρεις της ?αμαρτωλής?ζάχαρης, ?υπόδικοι? πότες αλκοολούχων παρασκευασμάτων, θα είναι μερικές από τις εικόνες
της Αποκαλύψεως που ο Ιερώνυμος Μπος του μέλλοντος θα αποτυπώσει στην ηλεκτρονική του
οθόνη?»
Ηλεκτρονικός Kαιάδας
ΔEN είμαι καπνιστής. Το τελευταίο μου ερασιτεχνικό τσιγάρο το κάπνισα πριν από τριάντα
ακριβώς χρόνια. Έκτοτε καπνίζω, σποραδικά, πίπα (ο ευαίσθητος λαιμός μου το επιτρέπει όλο
και πιο σπάνια) και, πιο συστηματικά, πούρα. Μπορώ, άρα, να προσεγγίσω το κυριολεκτικώς
φλέγον θέμα της εποχής με συναισθηματική νηφαλιότητα, και η μόνη μου αισθαντική ένσταση
περιορίζεται στην απουσία του τσιγάρου ως στοιχείου-φετίχ των κινηματογραφικών ταινιών.
(Κάποτε οι ήρωες και οι δυνατοί ―βλέπε Humphrey Bogart― κάπνιζαν αρειμανίως. Σήμερα, αν
κάποιος καπνίζει σε ταινία, δεν υπάρχει αμφιβολία πως είναι ο «κακός».)
Δεν το κρύβω πως συχνά με ενοχλούν οι ψυχοσωματικές υστερίες κάποιων καπνιστών που
παρουσιάζουν αντικοινωνικά συμπτώματα (μέσα σε αυτοκίνητα ή στο δικό σου τραπέζι, την ώρα
που εσύ ακόμα απολαμβάνεις ένα ωραίο φαγητό) και ομολογώ ότι με κάνει έξω φρενών η
παρουσία συνομιλητών στην τηλεόραση που καπνίζουν (όταν βεβαίως το καλοσκεφτώ,
συνειδητοποιώ πως ενοχλούν περισσότερο τα συγκεκριμένα πρόσωπα που καπνίζουν, και όχι το
ίδιο το κάπνισμα).
Δε θα σχολιάσω την απαγόρευση της εμπορικής επικοινωνίας των τσιγάρων (μολονότι έχει
αποδειχθεί ελάχιστα αποδοτική), γιατί δεν στρέφεται ευθέως κατά του καταναλωτή (ή, μήπως,
στρέφεται, αφού του αφαιρεί το δικαίωμα να πληροφορείται στο μέλλον τις διαβαθμίσεις των
προϊόντων, άρα να επιλέγει ελαφρά, βαριά κτλ.;).
Όμως, είναι τουλάχιστον παρανοϊκό και συνάμα φαρισαϊκό να δημιουργούμε, μέσα από κρατικές
―και, κυρίως, διακρατικές― παρεμβάσεις, συνθήκες κάτω από τις οποίες οι μισοί πολίτες να
«διώκονται» από το κράτος αλλά και από τους άλλους μισούς, καλλιεργώντας το πρότυπο του
κοινωνικά αποκρουστέου είδους. Μιλάμε για έναν «εμφύλιο σπαραγμό», πολύ πιο σοβαρό από
τις κομματικές αντιπαραθέσεις ή τις συλλογικές προτιμήσεις. Κι όλα αυτά, για ένα προϊόν
που καλλιεργείται ελεύθερα, διανέμεται ελεύθερα και πωλείται ελεύθερα (η δε Ευρωπαϊκή
Ένωση, που εκδίδει κατά δεκάδες τις απαγορευτικές οδηγίες της, το επιδοτεί!)
Όμως, το θέμα είναι πολύ πιο σύμπλοκο: φαίνεται πως, σε λίγο, ένα τεράστιο WARNING θα
πλανάται πάνω από τη χρήση, την κατανάλωση και (γιατί όχι;) την απόλαυση κάθε προϊόντος.
Μέσα σ? ένα λαβύρινθο πληροφόρησης, ο αυριανός καταναλωτής θα καλείται σε εξομολόγηση και
κάθαρση πριν υποκύψει στους ενδεχόμενους πειρασμούς του. Εξόριστοι και κοινωνικά
κατατρεγμένοι καπνιστές, γκέτο με λάτρεις της «αμαρτωλής» ζάχαρης, «υπόδικοι» πότες
αλκοολούχων παρασκευασμάτων, θα είναι μερικές από τις εικόνες της Αποκαλύψεως που ο
Ιερώνυμος Μπος του μέλλοντος θα αποτυπώσει στην ηλεκτρονική του οθόνη.
Σε μια εποχή όπου η πτώση των ιδεολογικών τειχών επιφέρει σαρωτικές αλλαγές, το άτομο και
η προσωπική του ζωή (άρα και οι προσωπικές του επιλογές και οι καταναλωτικές του
συνήθειες) μπορούν εύκολα να βρεθούν στο στόχαστρο ενός ισοπεδωτικού διακρατικού
συστήματος. Υπερβάλλω; Τα παραδείγματα που ακολουθούν υποθέτω πως διαψεύδουν τους
βιαστικούς: Η Meter Box στην Ιντιάνα απέλυσε υπάλληλο, επειδή σε αναλύσεις ούρων βρέθηκαν
ίχνη νικοτίνης! Η Texas Instruments κρατάει δέκα δολάρια από το μηνιάτικο των εργατών που
καπνίζουν! Η εταιρεία U-Haul (κατά τη «Wall Street Journal») επιβάλλει πρόστιμο «σε όσους
υπαλλήλους δεν έχουν κανονικό βάρος»! Η εταιρεία Butler Properties στην Τζόρτζια
απαγορεύει στο προσωπικό της να ασχολείται με «επικίνδυνα αθλήματα και δραστηριότητες».
Το «μαστίγιο» πέφτει αμείλικτο, αλλά και μη μετρούμενο, στις χιλιάδες των εργαζομένων που
δεν προσλαμβάνονται επειδή είναι καπνιστές και το «καρότο» παίρνει στις ΗΠΑ την αφελή
θετική εκδοχή των πριμ προς άτομα που καταφέρνουν να διατηρήσουν την αρτηριακή τους πίεση
σε φυσιολογικά όρια, τη δε χοληστερόλη και το σάκχαρο σε επίπεδα ικανοποιητικά!
Και οι άσχημοι; Οι φαλακροί; Οι κοντοί; Οι μύωπες; Οι απαισιόδοξοι μπορούν να
οραματίζονται τον Καιάδα του μέλλοντος ηλεκτρονικό. Και οι «ώρες κοινής ησυχίας» μπορεί
να μετατραπούν σε μια ζωή απόλυτης σιωπής και ακινησίας, όπου με προληπτικούς και
κατασταλτικούς μηχανισμούς ελέγχονται οι παρορμήσεις, οι επιθυμίες και οι επιλογές των
ατόμων.
Νεοπουριτανισμός μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας που επιπλήττει ή τιμωρεί την
κατανάλωση και τον ευδαιμονισμό; Ολοκληρωτικός παραλογισμός ενός συστήματος που παράγει
και διαφημίζει όλο και περισσότερα προϊόντα, ενώ, παράλληλα, καλλιεργεί τάσεις και μέτρα
που αποθαρρύνουν την απόλαυσή τους; Ή, μήπως, απλώς ένα εντέχνως καλυπτόμενο ηλεκτρονικό
φακέλωμα, μέσα από τις σύγχρονες καλλιεργούμενες «φυλετικές» διακρίσεις; Το θέμα σηκώνει
τσιγάρο._ Γ. E.