Iστορίες Γνώσης και Πάθους
Tο αληθινό νόημα της αγάπηςΟ L.J.K. Setright μάχεται την ειδωλολατρία.
ΠPOΣΦATA δώρισα στον εαυτό μου ένα αυτοκίνητο. Είναι ένα Honda Prelude, ένα μοντέλο η
παραγωγή του οποίου έχει σταματήσει εδώ και περίπου δύο χρόνια, επομένως ήμουν
υποχρεωμένος να το αγοράσω δεύτερο χέρι. Ήταν, όμως, το αυτοκίνητο που πάντα ήθελα. Για
την ακρίβεια, αυτό που πραγματικά μου άρεσε ανέκαθεν είναι το καταπληκτικό σύστημα
τετραδιεύθυνσης της Honda, για το οποίο πιστεύω ότι δεν υπάρχει κανένα υποκατάστατο. Το
τιμόνι, άλλωστε, είναι και το μόνο από τα χειριστήρια ενός αυτοκινήτου που ο οδηγός δεν
παύει ούτε στιγμή να χρησιμοποιεί κατά τη διαδικασία της οδήγησης ― επομένως, το
απολαμβάνει συνεχώς. Υπάρχουν και άλλα πράγματα που εκτιμώ σε αυτό το αυτοκίνητο, όπως η
κλασικών διαστάσεων coupe φιγούρα του, το κράτημα και η «ζωηρή» οδική συμπεριφορά
―αποτέλεσμα του χαμηλού κέντρου βάρους―, το εσωτερικό και η θέση οδήγησης που μου
ταιριάζουν απόλυτα, ο κινητήρας τεχνολογίας V-TEC και το πολύ καλό αυτόματο κιβώτιο. Το
μοναδικό σύστημα διεύθυνσης, ωστόσο, παραμένει κατά την κρίση μου το τεχνολογικό
highlight του αυτοκινήτου.
Το προηγούμενό μου Prelude, το τρίτο, δε διέθετε το συγκεκριμένο σύστημα διεύθυνσης, αλλά
αντί αυτού είχα πείσει τον εαυτό μου ότι προτιμούσα το επίσης πολύ «έξυπνο» ελεγχόμενο
διαφορικό με το οποίο η Honda εφοδίαζε το αυτοκίνητο. Ομολογώ ότι ήταν λάθος μου. Το
ενεργό μπλοκέ διαφορικό που η Honda αποκαλούσε ATTS λειτουργούσε πολύ καλά στις κλειστές
στροφές, επιτρέποντας στον οδηγό να περνά γρήγορα από το φρένο στο γκάζι και να το
βυθίζει στο δάπεδο χωρίς περιττό σπινάρισμα και ανεπιθύμητες παρενέργειες. Όλες τις
υπόλοιπες στιγμές όμως είναι απλώς «σαβούρα» που την κουβαλάς αναγκαστικά, χωρίς να σου
προσφέρει κάτι. Το ιδανικό θα ήταν να μπορούσες να απολαμβάνεις και το σύστημα
τετραδιεύθυνσης και το ελεγχόμενο διαφορικό ταυτόχρονα. Τέτοιο Prelude, όμως, δεν υπήρξε
ποτέ και τα δύο συστήματα είναι κατά κάποιο τρόπο ανταγωνιστικά μεταξύ τους, καθώς το
ένα? εκτοπίζει το άλλο. Έτσι, απαρνήθηκα το μπλοκέ διαφορικό και βρέθηκα να κρατώ ξανά
στα χέρια μου ένα τιμόνι που ελέγχει και τους τέσσερις τροχούς, όπως ακριβώς στο πρώτο
μου Prelude, του 1988, και το δεύτερο, του 1993. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τα
λατρεύω αυτά τα αυτοκίνητα, αλλά εγώ μάλλον θα εκφραζόμουν διαφορετικά. Τα απολαμβάνω,
σίγουρα, και τα θαυμάζω. Αλλά όχι, δε θα έλεγα ότι τα αγαπώ.
Στο παρελθόν, είχα και αυτοκίνητα για τα οποία δεν είχα καταφέρει να κρύψω την αγάπη μου.
Θυμάμαι ακόμη πόσο είχα στενοχωρηθεί όταν έμαθα για την καταστροφή ενός από αυτά ―ενός
Bristol 406 του ?60 με αμάξωμα σχεδιασμένο από το Zagato―, όταν ένας μεθυσμένος οδηγός
έριξε το αυτοκίνητό του στο πίσω μέρος του. Το συγκεκριμένο Bristol το λάτρεψα σαν θετός
του πατέρας τα ωραία χρόνια της δεκαετίας του ?70, πριν οι συνθήκες της ζωής και η ανάγκη
της επιβίωσης με υποχρεώσουν να το αποχωριστώ.
Εκείνο, ωστόσο, επέζησε. Mάλιστα, έχει ανακατασκευαστεί πλήρως από τον επόμενο από εμένα
κάτοχό του και πραγματικά δείχνει ακόμη σε άριστη κατάσταση. Η αλήθεια είναι πως το ίδιο
ενδιαφέρον διατηρώ για όλα τα αυτοκίνητα ή τις μοτοσικλέτες που κατά καιρούς πέρασαν από
τα χέρια μου. Θέλω να μαθαίνω για την τύχη τους, για τη σημερινή τους κατάσταση στα χέρια
των ανθρώπων που τα αγόρασαν από εμένα. Συχνά συνήθιζα να ρωτώ για την «υγεία» τους και
τη «διάθεσή» τους, σαν να επρόκειτο για κάποια γυναίκα που αγαπούσα, αλλά μας χώρισε η
μοίρα. Ωστόσο, γνωρίζω πολύ καλά ότι όπως κανένας άνθρωπος δεν είναι τέλειος, έτσι δεν
είναι και καμία μηχανή. Και υπάρχει σαφής και ευδιάκριτη διαχωριστική γραμμή μεταξύ
αγάπης και ειδωλολατρίας.
Βρίσκω ιδιαίτερα ανησυχητικό το πόσο εύκολα και αβίαστα οι άνθρωποι «θεοποιούν» τα
αυτοκίνητά τους. Τα γκαράζ σε κάθε προάστιο, οι αυλές στις πόλεις, οι στάβλοι στην εξοχή,
όλα λειτουργούν σαν χώροι τελετουργιών αυτής της περίεργης «θεότητας». Όλη η τυφλή
προπαγάνδα των εν αφθονία εκτυφλωτικών περιοδικών, η αυταρέσκεια και η κομπορρημοσύνη των
μελών των διάφορων λεσχών αυτοκινήτου συγκεκριμένης φίρμας ή μοντέλου, η πρεμούρα να
«χτυπήσουν» μια δημοπρασία ενός όσο γίνεται ακριβού και σπάνιου αυτοκινήτου είναι
αδιάψευστοι μάρτυρες της αποπροσανατολισμένης κρίσης και των απατηλών αξιών με τις οποίες
ανησυχητικά μεγάλος αριθμός ανθρώπων διάγει το βίο του.
Τι στο καλό είναι στο κάτω κάτω ένα αυτοκίνητο, εκτός από ένα συνονθύλευμα ατσαλιού,
αλουμινίου, συνθετικών και άλλων υλικών, που η ανθρώπινη κατεργασία τα μετατρέπει σε ένα
προϊόν που χρησιμοποιούμε μέχρι τη στιγμή που θα κρίνουμε ότι δεν καλύπτει τις ανάγκες
για τις οποίες το αγοράσαμε ή ότι η χρήση του δεν είναι οικονομικά συμφέρουσα; Και αφού
το πετάξουμε, διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθη, ώστε όποιο από τα υλικά του είναι
αξιοποιήσιμο να χρησιμοποιηθεί ξανά από τη βιομηχανία και τα υπόλοιπα να καταστραφούν. Με
την ίδια λογική που «θεοποιούμε» τα αυτοκίνητά μας, κάποιος θα μπορούσε να κάνει το ίδιο
και για το ψυγείο του ή το φούρνο μικροκυμάτων. Δεν είναι ανόητο; Κι όμως, εγώ είμαι ο
πρώτος που παραδέχτηκα ότι δεν μπόρεσα να συγκρατήσω τα συναισθήματά μου για το Bristol,
και όσο και αν κατηγορώ τη συνείδησή μου, δεν μπορώ να μου κρατήσω κακία που δεν κατάφερα
να είμαι απόλυτα υλιστής, ή καλύτερα ρεαλιστής, σχετικά με το αυτό αυτοκίνητο.
Το παραδέχομαι, αγαπούσα τη Zagato, όπως και τα άλλα Bristol που είχα, αλλά και τις δύο
μοτοσικλέτες μου, μια Douglas και μια Dresda. Ήταν τόσο σημαντικές για μένα, που συχνά
παραλογιζόμουν όταν κάτι είχε να κάνει με αυτές. Αλλά όσο εγώ ανησυχώ για την τύχη τους,
ποιος ξέρει άραγε τι πρόκειται να συμβεί σε εμένα?
Ένας από τους ψαλμούς καταδικάζει την ειδωλολατρία, αναφέροντας ότι όποιος φτιάχνει και
λατρεύει είδωλα θα γίνει σαν και αυτά, δηλαδή ένα άψυχο αντικείμενο. Στο εβραϊκό δόγμα, η
ερμηνεία της λέξης «είδωλο» συνδέεται με τις λέξεις άλγος, καταστροφή, δυστυχία. Με αυτό
επιχειρείται να γίνει κατανοητό τι συνεπάγεται η λατρεία των ειδώλων, τα οποία και
περιφρονούν ακόμη και αν είναι χρυσά ή ασημένια, θεωρώντας τα ασήμαντα ανθρώπινα
δημιουργήματα. Αυτό που υποσυνείδητα μου έρχεται στο μυαλό είναι μήπως τελικά το κάνουν
για οικονομικούς λόγους, εξαιτίας της γνωστής μανίας τους για αποταμίευση και της
διάσημης τσιγκουνιάς τους?
Συνειδητοποίησα ορισμένα πράγματα για μένα γράφοντας τις παραπάνω γραμμές. Είχα ερωτευτεί
την Douglas και την Dresda, αλλά όχι την Ariel Arrow, παρότι θα μπορούσε κανείς να τη
χαρακτηρίσει πιο εντυπωσιακή. Το ίδιο ισχύει και για την επίσης εντυπωσιακή Scirocco
Storm, την οποία είχα στην κατοχή μου αρκετά χρόνια. Την εκτιμούσα, αλλά δεν μπορώ να πω
ότι είχε κερδίσει την αγάπη μου. Tα χειροποίητα Bristol, η Dresda και η Douglas ήταν το
αποτέλεσμα της επιδέξιας δουλειάς κάποιων τεχνιτών, μερικούς από τους οποίους μάλιστα
τους γνώριζα προσωπικά. Οι Ariel και τα Volkswagen ήταν τα απρόσωπα προϊόντα της γραμμής
μαζικής παραγωγής μιας βιομηχανίας. Ο μοναδικός λόγος που ένιωσα σημαντικός ως ιδιοκτήτης
της? Setright Storm ήταν επειδή είχα στη διάθεσή μου τους μηχανικούς ενός οίκου που
ειδικεύονταν στην εξέλιξή της και φρόντιζαν να τη συντηρούν σαν καινούργια και να την
εξελίσσουν.
Ακόμη και έτσι, το αυτοκίνητο δεν μπορούσε να διαφοροποιηθεί σημαντικά από τα υπόλοιπα
προϊόντα μαζικής παραγωγής. Τα ανθρώπινα χέρια αντικαθίστανται από τις μηχανές στους
περισσότερους επιμέρους τομείς της παραγωγικής διαδικασίας, όχι όμως σε όλους. Ακόμη και
αν ένα αυτοκίνητο παράγεται από ρομπότ, αφού έχει σχεδιαστεί από ηλεκτρονικούς
υπολογιστές, η δημιουργική διαδικασία έχει πάντα ως αφετηρία τον άνθρωπο. Η
συναισθηματική φόρτιση που νιώθουμε για ένα αυτοκίνητο ή μια μοτοσικλέτα δε διαφέρει από
αυτήν που αφορά το παλιό «αγαπημένο» μας κοστούμι. Και αν, τέλος πάντων, μπορεί κάποιος
να αιτιολογήσει το συναισθηματικό δέσιμο με ένα κοστούμι, που αυτό είναι συνήθως
χειροποίητο, ραμμένο από έναν επιδέξιο τεχνίτη στα μέτρα αυτού που το φορά, δεν ντρέπομαι
να παραδεχτώ ότι έχω δεθεί συναισθηματικά ακόμη και με κάποια ταπεινά ζευγάρια παπούτσια
προερχόμενα από το σωρό της μαζικής παραγωγής ενός εργοστασίου.
Όπως και με τα αντικείμενα, έτσι και με τους ανθρώπους, δεν είναι λογικό να παρασυρόμαστε
από το θαυμασμό μας για το έργο τους και να τους θεοποιούμε, είτε πρόκειται για το ράφτη
που φτιάχνει το κοστούμι είτε για το σχεδιαστή του αυτοκινήτου είτε για τον τεχνίτη που
δίνει μορφή στο μέταλλο είτε για το μηχανικό. Ο Hawes και ο Curtis στη βιομηχανία ένδυσης
και οι Hobbs, Dennis, Zagato, Zerbi, Porsche και Plancton στη βιομηχανία αυτοκινήτων και
μοτοσικλετών μπορούν να θεωρηθούν «προφήτες» του είδους τους. Ούτε και η δουλειά αυτών
των ανθρώπων πρέπει να συνιστά αντικείμενο λατρείας. Ωστόσο, αν αποτελεί κατάθεση ψυχής
του δημιουργού, αν εκφράζει τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες, αν είναι μια καλλιτεχνική
δημιουργία ή πρακτική εφαρμογή μιας ευφυούς μηχανολογικής και τεχνολογικής καινοτομίας,
τότε σίγουρα αξίζει τον απεριόριστο σεβασμό μας.
Σε αυτήν ακριβώς την κατηγορία κατατάσσω το Honda μου. Όσο όμως και αν εκτιμώ τη
σχολαστική εμμονή στην τελειότητα των ανθρώπων εκεί, στο ιαπωνικό εργοστάσιο, δυστυχώς δε
γνωρίζω κάποιον από αυτούς ώστε να έχω προσωπική άποψη. Απλώς ξέρω ότι αγαπούν την
πρόκληση του ανταγωνισμού και ότι είναι πνευματικά αεικίνητοι. Για το μόνο που μπορώ να
μιλήσω επί προσωπικού είναι ο Nobuhiko Kawamoto, μέχρι πρόσφατα διευθυντής της εταιρείας
που τώρα είναι σε φάση συνταξιοδότησης. Μπορώ με σιγουριά να πω ότι ο Nobuhiko είναι ένας
άνθρωπος με ανήσυχο πνεύμα, που συνδυάζει τον ενθουσιασμό και την περιέργεια για νέες
ανακαλύψεις με τον επαγγελματισμό και την υπευθυνότητα, αρετές που τον καθιστούν πρότυπο
μεταξύ των συνεργατών του και όλων των ανθρώπων που εργάζονται για την εταιρεία. Δεν
παύει, ωστόσο, να είναι και αυτός ένας άνθρωπος σαν όλους εμάς. Θα ήταν αναίδεια να
φτάναμε στο σημείο να λατρεύουμε έναν άνθρωπο γι? αυτούς τους λόγους, αλλά θα ήταν και
ανοησία να μη δείξουμε το σεβασμό και την εκτίμησή μας στο πρόσωπό τους και στο έργο που
επιτέλεσαν και επιτελούν.
Μήπως, τελικά, είναι αυτή ακριβώς η διάθεση έκφρασης σεβασμού και επιβράβευσης της
σκληρής προσπάθειας που κρύβεται κάτω από τον ενθουσιασμό των σκεπτόμενων ανθρώπων; Όταν
σκέπτομαι τον άνθρωπο που με τα μικρόμετρα και τα παχύμετρα ανά χείρας, με περισσή
επιδεξιότητα και τέχνη, συναρμολόγησε τον κινητήρα του Bristol που μου είχε προσφέρει
τόση απόλαυση, τολμώ να πω πως το ότι αφιέρωσα ατέλειωτες ώρες στο να γυαλίζω και το
παραμικρό σωληνάκι λαδιού και να καθαρίζω τα καρμπιρατέρ, αφού πρώτα τα διέλυα για να
φροντίσω το κάθε εξάρτημά τους ξεχωριστά, ήταν κάτι πολύ περισσότερο από φόρος τιμής στις
ικανότητες αυτού του ανθρώπου ή σεβασμός προς την ίδια μου την περιουσία. Έχοντας στο
μυαλό μου τους ανθρώπους που με ένα σφυρί στο χέρι και ένα φύλλο αλουμινίου μπροστά τους
«έχτισαν» το σασί Νο 406/5300, ένιωσα εγώ τον πόνο για λογαριασμό τους όταν καταστράφηκε
το «παιδί» που γεννήθηκε στα χέρια τους. Και όταν αναλογίζομαι την ευφυΐα των εγκεφάλων
που κατάφεραν να κάνουν το Prelude μου ένα ευχάριστο αυτοκίνητο που μου προσφέρει τόση
διασκέδαση χωρίς το παραμικρό πρόβλημα, με εκπλήσσει το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι που
δε συμμερίζονται το θαυμασμό μου.
Γιατί, άραγε, δε δείχνουμε στα αυτοκίνητά μας την ίδια περιφρόνηση που δείχνουμε στους
ψυγειοκαταψύκτες μας; Γιατί κανένα ψυγείο δε «γεννήθηκε» μέσα από την ίδια πνευματική και
συναισθηματική διεργασία που έφερε στον κόσμο τις Bugatti ή τις Ferrari. Όπως οι
άνθρωποι, έτσι και τα αυτοκίνητα αποκτούν άλλη διάσταση όταν τύχουν της απαραίτητης
προσοχής, και το «δέσιμο» χρήστη και μηχανής μπορεί να είναι το ίδιο δυνατό είτε
πρόκειται για μια Ferrari 250 GTO είτε για ένα 2CV.
Γι? αυτό, όταν στενοχωριέμαι για την καταστροφή ενός αγαπημένου αυτοκινήτου,
στενοχωριέμαι και για τους ανθρώπους που το έφτιαξαν, ακόμη και για το μέταλλο που
χρησιμοποιήθηκε και τελικά κατέληξε άμορφη μάζα. Όταν σε μια δύσκολη στιγμή τύχει να
θρηνούμε ένα παιδί, εκτός από το ίδιο, λυπούμαστε και για τους γονείς του, από σεβασμό
για την προσπάθειά τους να το φέρουν στον κόσμο. Ομοίως, από σεβασμό στο δημιουργό, δε θα
πρέπει να κακομεταχειριζόμαστε τα αυτοκίνητά μας, ενώ η θλίψη για ό,τι άσχημο πάθουν έχει
να κάνει όχι μόνο με αυτά, αλλά και με τους ανθρώπους που κόπιασαν για να τα
δημιουργήσουν. ¶λλωστε, εμείς είμαστε υπεύθυνοι για την τύχη των «παιδιών» μας._ L.J.K.S.