Νίκος Μάργαρης
O δρόμος είχε τη δική του ιστορία!
«Πόσο άλλαξαν οι καθημερινές μας μετακινήσεις» μέσα από μια προσωπική αφήγηση που ξεκινάει... μισό αιώνα πριν.
Kείμενο: Nίκος Mάργαρης
Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, η μητέρα μου με παρέδιδε, νωρίς το πρωί, στον οδηγό του λεωφορείου που εκτελούσε το δρομολόγιο Βόλος-Αθήνα. Στη συνέχεια, άρχιζε μια απίστευτη ταλαιπωρία -περίπου δέκα ωρών-, μέχρι να φθάσω στην Αθήνα, όπου με περίμενε υπομονετικά η γιαγιά μου. Η τελευταία -όταν της έλεγα ότι «το κεφάλι μου γυρίζει»- μου τόνιζε πόσο τυχερός ήμουν που πήγαινα σε χρόνο... ρεκόρ, αφού εκείνη προπολεμικά είτε πήγαινε με το τρένο και «άλλαζε» στη Λάρισα συρμό, είτε έπαιρνε πλοίο μέχρι τη Χαλκίδα και κατόπιν τρένο, ταξιδεύοντας ατέλειωτες ώρες.
Στις αρχές του ’60, όταν ήμουν φοιτητής, είχαμε στη διάθεσή μας την «εθνική οδό» από Λαμία μέχρι Αθήνα. Mε το πλοίο, τον ηρωικό «Κύκνο», έφθανα στον ¶γιο Κωνσταντίνο και από εκεί, με λεωφορείο, στην Αθήνα. Έτσι, η διαδρομή μειώθηκε στις πεντέμισι ώρες.
Το πρώτο αυτοκίνητο
Όταν -πρέπει να ήταν το 1968- απέκτησα το πρώτο μου αυτοκίνητο, η «εθνική οδός» έφθανε μέχρι το Βόλο. Έτσι, η διαδρομή περιορίστηκε στις τέσσερις ώρες. Αφού περάσαμε από το στάδιο να κάνουμε κάποιες ώρες να βγούμε ή να μπούμε στην Αθήνα -πρόσφατα, έκανα τέσσερις ώρες από τη Θήβα (!)-, συνδυάζοντας και την Αττική Οδό πέσαμε στις τρεις ώρες.
Το πρώτο μου αυτοκίνητο, ένα NSU Prinz 600 κυβικών, μόλις ξεπέρασε τα 50.000 χιλιόμετρα, «τα ’παιξε». Το δεύτερο το πήρα στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Ήταν ένα δίχρονο Wartburg κατασκευασμένο στην Ανατολική Γερμανία, με το οποίο έφθασα μέχρι το Λένινγκραντ. Απλό στην κατασκευή, έκαιγε τη... μάνα του και τον πατέρα του, και ρύπαινε απίστευτα, μια και έπρεπε να προσθέτω σε κάθε δέκα λίτρα βενζίνης μισό κιλό λάδι, το οποίο έφευγε σαν σύννεφο καπνού από την εξάτμιση.
Μετά το 1980
Όταν, στη δεκαετία του ’80, η σχέση μου με τους 4Τ πέρασε από τη φάση του αγοραστή και του αναγνώστη σ’ εκείνη του συνεργάτη, είχα ήδη γίνει καθηγητής της οικολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Και βέβαια, άρχισα να οδηγώ πολλά και διαφορετικά αυτοκίνητα, και να γράφω τις εντυπώσεις μου από αυτά.
Προφανώς, ήταν έγκλημα καθοσίωσης κάποιο άτομο που έχει σχέση με το περιβάλλον να δηλώνει ότι οδηγεί και απολαμβάνει το αυτοκίνητο. ¶σε που έφαγα άσχημο «κράξιμο», επειδή έγραψα εντυπώσεις από την ορεινή Πίνδο στην οποία πήγα μ’ ένα τετρακίνητο. Ενώ, σύμφωνα με την κρατούσα -ακόμη και σήμερα- άποψη, ένας διανοούμενος ούτε αυτοκίνητο οδηγεί ούτε τηλεόραση βλέπει ούτε κινητό διαθέτει ούτε γνωρίζει πώς να χειρίζεται υπολογιστή!
Από την άλλη, θυμάμαι, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, το νέφος των Αθηνών - εκείνοι που το δημιουργούσαν ήταν -τι ωραία!- τα διεθνή και ντόπια βιομηχανικά μονοπώλια. O πρώτος υπουργός Περιβάλλοντος του ΠΑΣΟΚ δήλωσε ότι «το νέφος είναι κοινωνικό». ¶ντε, λοιπόν, να καταπολεμήσεις την ατμοσφαιρική ρύπανση με σωστά μέτρα, όταν έχεις φαντασιώσεις για τα αίτια που τη δημιουργούν. Με την ευκαιρία, να αναφέρω ότι ο ίδιος υπουργός θεωρούσε πως η Αθήνα δε χρειάζεται Mετρό, που σημαίνει και κάποια χρόνια καθυστέρηση στη δημιουργία του.
Ευτυχώς, οι φαντασιώσεις και οι μονομανίες δεν μπορούν ν’ αντέξουν για πολύ, κάτι που ισχύει και με τις θέσεις καθηγητών-καιροσκόπων, που κοιμήθηκαν δικηγόροι και ξύπνησαν περιβαλλοντολόγοι. Έτσι -δύο εμπρός και μία πίσω-, το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Αθήνα, αλλά και στις υπόλοιπες πόλεις σε σχέση με τα αυτοκίνητα άρχισε να γίνεται γνωστό, γεγονός που βοήθησε σημαντικά στην αντιμετώπισή του με ουσιαστικές και σημαντικές δράσεις. Aυτές φυσικά και δεν είναι απλές, μια και εξαρτώνται από ένα σύμπλοκο πλέγμα που σχετίζεται από το πόσο εξελίσσονται τα αυτοκίνητα και κάθε πότε τα αντικαθιστούμε μέχρι το αν υπάρχουν μέσα μαζικής μεταφοράς και περιφερειακοί δρόμοι. Στο σημείο αυτό αξίζει τον κόπο να σχολιάσουμε και κάτι λιγότερο γνωστό, αλλά εξίσου επιβαρυντικό για τη ρύπανση, τις πορείες στο κέντρο της Αθήνας ή το μπλοκάρισμα στο Συμβούλιο Επικρατείας -πάντα στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος- δράσεων όπως η Περιφερειακή Υμηττού. Mάλιστα, θεωρήθηκαν «δάσος» κάποια ψωριασμένα φυτεμένα πεύκα, με αποτέλεσμα -έκανε και συναυλίες ο κ. Νταλάρας- να παρεμποδιστεί για χρόνια η διάνοιξη της οδού με παράλληλη επιβάρυνση της υγείας, του χρόνου και του πορτοφολιού όλων όσοι ήταν αναγκασμένοι να παραμένουν για ώρες στην κόλαση της Λ. Μεσογείων. Σε ό,τι αφορά τις πορείες, γίνομαι επίσης έξω φρενών, από τη μια, με το θράσος κάποιων «φορέων» και, από την άλλη, με την ανοχή των καταταλαιπωρημένων πολιτών. H τόσο ανεκτική συμπεριφορά των τελευταίων θα τους οδηγήσει να πραγματοποιήσουν... πορείες μέσα στα τούνελ του Mετρό, το μόνο μέσο με το οποίο καταφέρνουμε, επί του παρόντος, να ξεφεύγουμε από τους διαμαρτυρόμενους βασανιστές μας.
Η οδήγηση του υβριδικού
Πριν από ένα χρόνο, ήμουν συντονιστής μιας από τις συναντήσεις που έγιναν στο πλαίσιο του Συνεδρίου «Οικολογική Αυτοκίνηση». Στο τέλος της, έγραψα στα συμπεράσματα: «Κανένας από τους ομιλητές δεν έκανε την παρατήρηση -που ακούμε συνεχώς- ότι το αυτοκίνητο είναι αναγκαίο κακό. Η συνεισφορά του στην ελευθερία μας είναι η μετακίνηση [...] Όταν αναφερόμαστε στα προβλήματα του περιβάλλοντος, τα οποία προκαλούνται κατά κύριο λόγο από το αυτοκίνητο, εστιάζουμε την προσοχή μας στη ρύπανση του αέρα από τις εκπομπές καυσαερίων μιας μηχανής εσωτερικής καύσης. Για το λόγο αυτό, μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η εξέλιξη στο χώρο των εναλλακτικών καυσίμων, σε συνδυασμό με την υβριδική τεχνολογία».
Ήταν επομένως λογικό, όταν ξεκίνησε η εφαρμογή της ιδέας για μια έκδοση με θέμα το αυτοκίνητο και τη σχέση του με το περιβάλλον, να ζητήσω από τον ευγενέστατο κ. Παππά της Toyota το υβριδικό Prius για να το οδηγήσω.
Η περιπέτεια της Παρασκευής
Όπως συνήθως, ήμουν πνιγμένος σε δουλειές και υποχρεώσεις, γεγονός που με ανάγκασε να το παραλάβω αργά μια Παρασκευή, που είχαν απεργία τα ταξί. Έφθασα στο Νέο Ηράκλειο, αφού άλλαξα Mετρό, Hλεκτρικό και λεωφορεία, κατά τις δέκα το βράδυ. Στην είσοδο της Toyota ήταν μόνο ο νυχτερινός φύλακας ασφαλείας, ο οποίος μου έδωσε ένα φάκελο με τα κλειδιά και με οδήγησε στον υπόγειο χώρο στάθμευσης. Το Prius ήταν σταθμευμένο στο βάθος ενός μεγάλου χώρου με το μπροστινό μέρος του να «κοιτάζει» στον τοίχο. Ο φύλακας με ενημέρωσε: «Για να φύγετε, απλώς πλησιάστε με το αυτοκίνητο την έξοδο και η πόρτα θα ανοίξει».
¶νοιξα την πόρτα, κάθισα στη θέση του οδηγού, έβαλα το κλειδί στην κλειδαριά και προσπάθησα να βάλω μπρος, αλλά το αυτοκίνητο δε χαμπάριζε. Έπειτα από προσπάθεια τουλάχιστον ενός τετάρτου, τα κατάφερα. Αλλά το αυτοκίνητο δεν μπορούσε να κινηθεί, μια και δεν υπήρχε χειρόφρενο. Αλλά και γι’ αυτό βρέθηκε κάποια λύση, μόλις διαπίστωσα ότι το περίεργο πεντάλ στ’ αριστερά ήταν «ποδόφρενο». Έφαγα και γι’ αυτό περίπου ένα πεντάλεπτο, με το κινητό να μην έχει σήμα και εγώ να θεωρώ πιθανόν ότι θα με βρουν τη Δευτέρα το πρωί στο υπόγειο. Πέρασα, λοιπόν, στο τρίτο και χειρότερο σημείο απορίας. Το Prius δεν έχει ταχύτητες! Σκέφτηκα ότι θα ήταν αυτόματο, αλλά με τίποτα δεν μπορούσε να βρω την όπισθεν. Έτσι, όλο και πλησίαζα, μέχρις ότου ακούμπησα στον τοίχο και έμεινα εκεί. Σ’ αυτό το σημείο άρχισα να διαβάζω τις οδηγίες που υπήρχαν στην παραδοσιακή -πάλι καλά- θήκη.
Υπήρχε, που λέτε, στο εμπρός μέρος και δίπλα στο τιμόνι ένας περίεργος λεβιές που δεν έμοιαζε με κανέναν από όσους ήξερα. Οι διάφορες θέσεις του -το αυτοκίνητο είναι αυτόματο- καθορίζουν τις επιμέρους «καταστάσεις»: από το αν το αυτοκίνητο θα είναι απλώς σταθμευμένο ή θα έχει σταματήσει με σβηστή τη μηχανή. Kακώς χρησιμοποίησα αυτήν τη δεύτερη έκφραση, μια και όταν το Prius σταματά, ούτως ή άλλως σβήνει η μηχανή.
Με απλά λόγια
Αν κατάλαβα καλά, ο ηλεκτροκινητήρας και ο βενζινοκινητήρας έχουν ισότιμο ρόλο στην κίνηση του Prius. H ίση κατανομή των ρόλων, όμως, δεν είναι υποχρεωτική για ένα τέτοιο αυτοκίνητο, μια και στο αντίστοιχο υβριδικό του Honda ο ηλεκτροκινητήρας απλώς υποβοηθά το βενζινοκινητήρα. Όμως, για το περιβάλλον, «συμφέρει» ο συνδυασμός του Prius. Η οθόνη του υπολογιστή μάλιστα, η οποία υπάρχει στο καντράν, σε πληροφορεί για το ποια πηγή ενέργειας (ηλεκτρισμός, βενζίνη ή ο συνδυασμός αυτών) κινεί το αυτοκίνητο. Όταν φρενάρει, δε μετατρέπει τη δύναμη με την οποία επιβραδύνει στα τακάκια σε θερμότητα, αφού μια γεννήτρια τη μετατρέπει σε ηλεκτρικό ρεύμα, το οποίο αποθηκεύει στους συσσωρευτές, που με τη σειρά τους κινούν τον ηλεκτροκινητήρα.
Αν με ρωτούσαν τι ήταν το πρώτο που μου έκανε εντύπωση, θα έλεγα η ησυχία κατά την κίνηση με χαμηλή ταχύτητα. Εδώ το Prius πλεονεκτεί ακόμη και της Rolls-Royce, η οποία διαφήμιζε κάποτε ότι το μόνο που άκουγες μέσα στη λιμουζίνα της ήταν ο κτύπος του ρολογιού. Στο Prius, όμως, το ρολόι είναι ψηφιακό και δεν κάνει θόρυβο.
Και είναι λογικό να μην ακούς τίποτα, ιδιαίτερα όντας σταματημένος στα φανάρια, γιατί το αυτοκίνητο είναι σβηστό. ¶λλωστε, όταν χρειαστεί να ξεκινήσει, χρησιμοποιεί τον ηλεκτροκινητήρα. Κι εδώ να πούμε ότι ο συνδυασμός των δύο κινητήρων οδηγεί στη μείωση των καυσαερίων -ιδιαίτερα του διοξειδίου του άνθρακα που προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου- σε ποσοστό μέχρι και 70%.
Και η κυριακάτικη βόλτα
Η συνεργασία Καββαθά με Δήμου και Μάργαρη θα ήταν ελλιπέστατη, αν αφήναμε -με δική μας ευθύνη- απ’ έξω τον καλύτερο πρύτανη από καταβολής του ελληνικού κράτους, το Γιώργο Γραμματικάκη. H πρότασή μου να οδηγήσει το Prius, αντί να καθίσουμε σε κάποια ταβέρνα και να συνεχίσουμε τη χωρίς αρχή και τέλος συζήτησή μας για τα κακώς κείμενα στην παιδεία και την κοινωνία, τον βρήκε πρόθυμο. Έτσι, ένα κυριακάτικο πρωινό, με τις εφημερίδες να γεμίζουν το πίσω κάθισμα, κατέβηκα στην περιοχή του Λυκαβηττού όπου διαμένει στο μεσοδιάστημα των μετακινήσεών του μεταξύ Κέρκυρας και Κρήτης. Ο Γιώργος -όπως είναι φυσικό για ένα φυσικό- αποδείχθηκε πολύ καλύτερος από μένα στην «ενσωμάτωσή» του στη νέα τεχνολογία των υβριδικών. Αν πρόσεχε και λίγο περισσότερο στις διασταυρώσεις, θα ήταν τέλειος!
Συμπερασματικά, θα έλεγα ότι η εμπειρία μου με το Prius ήταν ιδιαίτερα θετική, μια και έχουμε να κάνουμε με ένα οικογενειακό αυτοκίνητο ιδιαίτερα οικονομικό σε κόστος οδήγησης και συντήρησης που ίσως βοηθά στη γρήγορη απόσβεση του υψηλού κόστους αγοράς. Ελπίζω, κάποτε, να οδηγήσω -αφού χάσω και κάποια κιλά- και ένα ηλιακό αυτοκίνητο.
Το τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας
Όσα περιέγραψα παραπάνω δείχνουν κάποιες πλευρές της σχέσης μου με το αυτοκίνητο, μια και με θέμα το περιβάλλον έχουν κατά καιρούς παρουσιαστεί σε πολύ μεγαλύτερα κείμενα και βιβλία. Επομένως, ένα ξεκαθάρισμα στο ευρύ κοινό των σχέσεων που καθορίζουν εκείνη του αυτοκινήτου με το περιβάλλον ήταν απαραίτητο, αλλά και χρήσιμο. Έτσι, με την παρούσα έκδοση -και με τη βοήθεια του ΥΠΕΧΩΔΕ- έγινε προσπάθεια έγκυρης παρουσίασης των σχέσεων αυτών με τρόπο που να ενημερώνει, χωρίς φαντασιώσεις και κλισέ. Βλέποντας τη γενικότερη δομή αυτής της προσπάθειας, θεωρώ ότι καταφέραμε να δημιουργήσουμε κάτι που συνδυάζει και τα δύο και συγχρόνως κάτι που θα μείνει στη βιβλιοθήκη μας._ N. M.