Χρονικό
Δεκαετία ’60¶νθρωπος στο φεγγάρι
Το τέλος της αποικιοκρατίας σημαδεύει την αρχή της δεκαετίας, αφού δεκάδες χώρες, κυρίως αφρικανικές, διεκδικούν και κατακτούν την ανεξαρτησία τους. Ανάμεσά τους και η Κύπρος που απαλλάσσεται από τους Βρετανούς και ανακηρύσσεται ανεξάρτητη δημοκρατία το καλοκαίρι του 1960.
Ένα χρόνο αργότερα, ο «Ψυχρός Πόλεμος» οδηγεί στη διχοτόμηση του Βερολίνου με το συρματόπλεγμα που στη συνέχεια έδωσε τη θέση του στο Τείχος του Αίσχους. Στη συνέχεια, η αντεπανάσταση αποτυγχάνει στην Κούβα και η περίφημη απόβαση στον κόλπο των Χοίρων καταλήγει σε φιάσκο, το οποίο χρεώνεται στον πρόεδρο των Η.Π.Α., Τζον Κένεντι, αν και η επιχείρηση είχε σχεδιαστεί από την εποχή του Αϊζενχάουερ. Το Νοέμβρη του ’63 ο Κένεντι δολοφονείται στο Ντάλας, ενώ οι Αμερικανοί έχουν ξεκινήσει τη μετέπειτα καταστροφική εμπλοκή τους στον πόλεμο του Βιετνάμ. Η κλιμάκωση ξεκινά από τα μέσα του 1965, όταν οι Η.Π.Α. αποφασίζουν να αυξήσουν τη δύναμή τους στην περιοχή στους 125.000 άνδρες. Λίγο πριν, ο Χουρτσόφ, ο πρώτος πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης που αποποιείται στην πράξη το Σταλινισμό, φεύγει αιφνιδιαστικά από το προσκήνιο και τη θέση του καταλαμβάνει ο Μπρέσνιεφ. Την ίδια εποχή, ένας από τους μεγαλύτερους πολιτικούς του αιώνα, ο πρωθυπουργός της Νίκης, Ουΐστον Τσόρτσιλ, αποσύρεται από την πολιτική σκηνή.
Το 1966 σχεδόν 6.000 αμερικανοί στρατιώτες χάνουν τη ζωή τους στο Βιετνάμ και η κοινή γνώμη στις Η.Π.Α. στρέφεται σαφώς κατά του πολέμου και του προέδρου Τζόνσον που τον συνεχίζει, ενώ η αμερικανική στρατιά στην Ινδοκίνα αριθμεί πλέον πάνω από 400.000 άνδρες.
Λίγο αργότερα ο στρατός του Ισραήλ ισοπεδώνει το συνασπισμό των Αράβων στον «πόλεμο των έξι ημερών» ανακηρύσσοντας το Εβραϊκό κράτος σε αναμφισβήτητη υπερδύναμη της Μέσης Ανατολής. Τα σοβιετικά τανκ εισέρχονται στην Τσεχοσλοβακία καταπατώντας συνειδήσεις, μετατρέποντας σε χειμώνα την «¶νοιξη» της Πράγας. Μέσα σ’ αυτό το ψυχροπολεμικό κλίμα η φοιτητική εξέγερση στο Παρίσι, το Μάη του ’68, αποτελεί όαση φέρνοντας στο προσκήνιο πλήθος νέων ιδεών, που επηρέασαν χρόνια ολόκληρα τη δυτική Ευρώπη.
Και ενώ ολόκληρος ο πλανήτης χορεύει στο ρυθμό των Μπιτλς, ο Μπομπ Ντίλαν και οι Ρόλινγκ Στόυνς γράφουν τα καλύτερα τραγούδια τους, στην Ελλάδα η ασταθής πολιτική κατάσταση, οι επιμέρους διαφωνίες και αποστασίες οδηγούν στη δικτατορία. Το κύρος της χώρας στο εξωτερικό πνέει τα λοίσθια και η πορεία της ως υποψήφιο μέλος της ΕΟΚ αναστέλλεται. Η χούντα καταπάτησε τις ατομικές ελευθερίες των πολιτών, ξαναγέμισε τα νησιά με πολιτικούς εξόριστους, μετέτρεψε τα στρατόπεδα της ΕΑΤ/ΕΣΑ σε τόπους βασανιστηρίων.
Όμως, το σημαντικότερο γεγονός της δεκαετίας (και ίσως του αιώνα) είναι η προσεδάφιση της ακάτου του Απόλλωνα 11 στη Σελήνη και τα πρώτα βήματα του Νιλ ¶ρμστρονγκ σε άλλο πλανήτη. Η αποστολή αυτή, που με κομμένη την ανάσα παρακολούθησε ολόκληρη η ανθρωπότητα, τον Ιούλιο του 1969, είναι το αποκορύφωμα της τρομερής κούρσας του διαστήματος μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Στην αρχή της δεκαετίας οι Σοβιετικοί φαίνεται πως είχαν το πάνω χέρι, εκτοξεύοντας στο διάστημα τον πρώτο αστροναύτη του κόσμου, το Γιούρι Γκαγκάριν, όμως στο τέλος οι Αμερικανοί ήταν αυτοί που ολοκλήρωσαν αυτή τη θαυμαστή προσπάθεια.
Δεκαετία ’70
Πόλεμοι και σκάνδαλα
Τα φέρετρα συνεχίζουν να επιστρέφουν κατά χιλιάδες στις Η.Π.Α. από το Βιετνάμ και οι αμερικανοί πολίτες αρχίζουν να αντιστέκονται σθεναρά στη συνέχιση ενός αναίτιου και μάταιου πολέμου. Οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις και συναυλίες στο έδαφος των Η.Π.Α. πυκνώνουν. Η κατάσταση εκτραχύνεται, όταν τέσσερις φοιτητές σκοτώνονται από πυρά εθνοφρουρών σε αντιπολεμική διαδήλωση στο Πανεπιστήμιο Κεντ του Οχάιο. Ο Νίξον περιορίζει τις δυνάμεις των Η.Π.Α. στις 335.000 και γίνεται ο πρώτος αμερικανός πρόεδρος που επισκέπτεται την Κίνα. Έως το 1975 οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις θα αποχωρήσουν σταδιακά από το Βιετνάμ με απώλειες 55.000 νεκρούς και 300.000 τραυματίες συνολικά.
Παράλληλα, η «κούρσα των εξοπλισμών» συνεχίζεται στον κόσμο, όπου Η.Π.Α. και Σοβιετική Ένωση, με τις συστοιχίες των πυρηνικών όπλων τους, έχουν τη δυνατότητα να καταστρέψουν δεκάδες φορές η μία την άλλη. Όμως, στα τέλη του ’72, λίγο μετά τη σφαγή των Ισραηλινών αθλητών στην Ολυμπιάδα του Μονάχου από Παλαιστίνιους τρομοκράτες, οι Νίξον και Γκρομίκο υπέγραψαν την πρώτη συμφωνία για τον περιορισμό των πυρηνικών πυραύλων. Εν μέσω όλων αυτών των εξελίξεων ο Νίξον αναγκάζεται να παραιτηθεί μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου «Γουότεργκέιτ».
Στην Ευρώπη, οι ταραχές και οι διαδηλώσεις στην Ιρλανδία μετατρέπονται σε πόλεμο και οδομαχίες μεταξύ των ανταρτών του ΙRA και των βρετανών ειδικών δυνάμεων ασφαλείας, ενώ οι βομβιστικές επιθέσεις σε διάφορες πόλεις, με θύματα πολλές φορές αθώους πολίτες, διαδέχονται η μία την άλλη.
Η διεθνής τρομοκρατία με αεροπειρατείες και δολοφονίες αθώων παίρνει διαστάσεις μάστιγας. Στην Ιταλία το φαινόμενο κορυφώνεται το ’78, με τη δολοφονία του πρώην πρωθυπουργού ¶λντο Μόρο.
Στην Ισπανία και την Πορτογαλία η δημοκρατία αποκαθίσταται, στη Χιλή όμως συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο πρόεδρος Αλιέντε δολοφονείται και ο στρατηγός Πινοσέτ, με τις πλάτες των αμερικανών της CIA, καταλαμβάνει την εξουσία ύστερα από αιματηρό πραξικόπημα. Στο λυκόφως της δεκαετίας, στο Ιράν, μια ομάδα φανατικών ισλαμιστών ανατρέπει το Σάχη, αναστατώνοντας και πάλι την περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Στην Ελλάδα οι αντιδράσεις κατά της χούντας πληθαίνουν. Μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου η εξουσία αλλάζει χέρια, χωρίς όμως να αποκατασταθεί η δημοκρατία. Αντίθετα, με την επέμβαση της Ελλάδας, η δημοκρατία καταλύεται και στην Κύπρο, ενώ ακολουθεί η εισβολή της Τουρκίας και η διχοτόμηση της μαρτυρικής Μεγαλονήσου. Ύστερα από αυτή τη δυσμενή για τον ελληνισμό εξέλιξη, επιτέλους η δικτατορία πέφτει. Το επερχόμενο δημοψήφισμα θέτει και τη βασιλεία στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, ενώ ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι ο πρώτος νόμιμα εκλεγμένος έλληνας πρωθυπουργός της μεταπολίτευσης.
Δεκαετία ’80
Τέλος εποχής
Οι Σαντινίστας διαλύουν τις δυνάμεις του δικτάτορα Σομόζα, ο οποίος έχει ήδη αποχωρήσει από τη χώρα, και καταλαμβάνουν την εξουσία στη Νικαράγουα. Ένας ακόμη εμφύλιος με αντίτιμο 50.000 νεκρούς… Εν τω μεταξύ, πρόεδρος στις Η.Π.Α. εκλέγεται ο πρώην ηθοποιός του Χόλιγουντ Ρόναλντ Ρίγκαν.
Η Σοβιετική Ένωση εισβάλει στο Αφγανιστάν προσπαθώντας να διατηρήσει στην εξουσία το δημοφιλές κομουνιστικό καθεστώς του Μπαρμπράκ Κεμάλ, προκαλώντας έτσι την αντίδραση των Μουζαχεντίν. Τα σοβιετικά στρατεύματα θα αποχωρήσουν από τη χώρα το 1989 ζώντας το δικό τους Βιετνάμ.
Στην Πολωνία, η ανέχεια οδηγεί στην απεργία χιλιάδες εργάτες και αναγκάζει την κυβέρνηση της χώρας να νομιμοποιήσει το σωματείο «Αλληλεγγύη» και τον εκλεγμένο πρόεδρό του, Λεχ Βαλέσα. Η κίνηση αυτή έμελλε να είναι ο προάγγελος των σαρωτικών αλλαγών που σύντομα θα επέλθουν στις χώρες του λεγόμενου ανατολικού μπλοκ. Από τα μέσα της δεκαετίας ο ισχυρός άνδρας στο Κρεμλίνο, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, κηρύσσει την Περεστρόικα προσπαθώντας να συμμαζέψει τα ασυμμάζευτα. Σύντομα, το τείχος του Βερολίνου γκρεμίζεται και μαζί του το ανατολικό μπλοκ καταρρέει.
Στη Μέση Ανατολή ο Σαντάτ υπογράφει προσύμφωνο ειρήνης με τον πρωθυπουργό Μπεγκίν, τερματίζοντας την εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ της Αιγύπτου και του Ισραήλ. Λίγους μήνες αργότερα ο Σαντάτ δολοφονείται από φανατικούς ισλαμιστές στο Κάιρο και τον διαδέχεται ο Μουμπάρακ, που συνεχίζει πάντως την ίδια πολιτική.
Το διαστημικό λεωφορείο Κολούμπια πραγματοποιεί την πρώτη του επιτυχημένη αποστολή, τη στιγμή που στην Ευρώπη ο Φρανσουά Μιτεράν, έπειτα από τρεις αναμετρήσεις με το Ζισκάρ Ντεστέν, γίνεται ο πρώτος σοσιαλιστής πρόεδρος της Γαλλικής δημοκρατίας.
Ο IRA συνεχίζει την αιματηρή του δράση στη Β. Ιρλανδία. Πέραν τούτου, η πρωθυπουργός της χώρας κα Μάργκαρετ Θάτσερ αποφασίζει την επέμβαση της χώρας και την εμπλοκή της σε περιορισμένης κλίμακας πόλεμο με την Αργεντινή για τον έλεγχο των απομακρυσμένων νήσων Φόκλαντ. Με κάποιες απώλειες, το Ηνωμένο Βασίλειο επικρατεί.
Στη Μέση Ανατολή τα αιματηρά επεισόδια μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων συνεχίζονται με θύματα τους αμάχους, ενώ ολόκληρη η ανθρωπότητα σοκάρεται με τη λιμοκτονία του λαού της Αιθιοπίας.
Το Ιράκ τού τότε αμερικανόφιλου Σαντάμ Χουσεΐν εισβάλει στο Ιράν, όπου η βίαιη ισλαμική επανάσταση συνεχίζεται.
Τον Ιανουάριο του 1986 το διαστημικό λεωφορείο Τσάλεντζερ, στην 25η αποστολή της ΝASA στο διάστημα, διαλύεται λίγα λεπτά μετά την απογείωσή του, και το επταμελές πλήρωμά του χάνεται. Λίγους μήνες αργότερα, στην άλλη άκρη του πλανήτη, ο αντιδραστήρας 4 του πυρηνικού εργοστασίου του Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας εκρήγνυται. Επιτόπου σκοτώνονται 32 εργάτες και πυροσβέστες και όλη η ανθρωπότητα τρομοκρατείται.
Η εξάπλωση μιας νέας ανίατης ασθένειας, του ΑΙDS, με άγνωστη ως τις μέρες μας αφετηρία, ήταν το πρόβλημα που άρχιζε να απασχολεί σοβαρά την παγκόσμια ιατρική κοινότητα.
Στην Ελλάδα, τον Οκτώβριο του ’81, με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή πρόεδρο της δημοκρατίας πλέον, το ΠΑ.ΣΟ.Κ και ο πρόεδρός του, Ανδρέας Παπανδρέου, άνθρωπος δημοφιλής και με χαρισματική προσωπικότητα, κυριαρχούν στην πολιτική σκηνή. Με τη δική του καθοδήγηση δρομολογήθηκαν αρκετές αλλαγές σε συστήματα και υπηρεσίες, χωρίς να διαταραχθεί η εξωτερική πολιτική της χώρας και ο ευρωπαϊκός της προσανατολισμός.
Δεκαετία ’90
Ο νέος χάρτης της Ευρώπης
Ο κόσμος δεν είναι πια ο ίδιος. Τα κομουνιστικά καθεστώτα στην Ευρώπη –σχεδόν δύο χρόνια μετά την πτώση του τείχους- παραιτήθηκαν ή ανατράπηκαν, ενώ νέα κράτη δημιουργήθηκαν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Την ίδια εποχή, τεράστια αίσθηση προκάλεσε η σφαγή των φοιτητών στην πλατεία Τιεν Αν Μεν του Πεκίνου, με ευθύνη του κινεζικού καθεστώτος, που με αυτόν τον αιματηρό τρόπο αντιμετώπισε τις πολυήμερες διαδηλώσεις τους.
Τα χρόνια της αναταραχής και των παγκόσμιων ανακατατάξεων δεν ήταν αναίμακτα.
Η γειτονική μας Γιουγκοσλαβία κατακερματίζεται το ’91 και ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε μεταξύ Σέρβων, Κροατών μουσουλμάνων και χριστιανών, συγκλόνισε επί χρόνια την Ευρώπη, προκαλώντας την επέμβαση των Αμερικανών που αρχίζουν να μετατρέπονται σε δύναμη καταστολής του πλανήτη. Η αρχή έγινε με την «Καταιγίδα της Eρήμου» εναντίον του πρώην φίλιου Ιράκ και του καθεστώτος του που εισέβαλε στο Κουβέιτ, το «πετρελαιοφόρο» των Η.Π.Α. Ήταν η καλύτερη ευκαιρία για να δοκιμαστούν νέα «έξυπνα» όπλα και τακτικές καταστροφικού και ολοκληρωτικού πολέμου, αλλά και να αδειάσει το οπλοστάσιο των Η.Π.Α. από τα παλιά!
Σε άλλα μέρη του πλανήτη τα πράγματα δείχνουν να πηγαίνουν καλύτερα. Η Νότιος Κορέα ύστερα από χρόνια συναλλάσσεται εμπορικά με τη Βόρειο, ενώ το Χονγκ Κονγκ αποτελεί και πάλι τμήμα της Κίνας.
Στον αντίποδα, ο ακήρυχτος πόλεμος μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών συνεχίζεται και εντείνεται με τις βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας των φανατικών μουσουλμάνων με θύματα αμάχους.
Στο Σουδάν, ο εμφύλιος πόλεμος που μαίνεται από το 1983, έχει κοστίσει στην ανθρωπότητα 1,5 εκατ. νεκρούς. Η εξέλιξη αυτή προκαλεί την επέμβαση των Ηνωμένων Εθνών.
Στο Αφγανιστάν, μετά την αποχώρηση των Σοβιετικών και την πρόσκαιρη επικράτηση των Μουζαχεντίν, οι φανατικοί ισλαμιστές Ταλιμπάν κατακτούν την εξουσία.
Στην Ελλάδα, η φθορά της εξουσίας, τα δυσμενή σχόλια για την προσωπική ζωή του Ανδρέα Παπανδρέου, οι τεταμένες ελληνοτουρκικές σχέσεις και το σκάνδαλο Κοσκωτά κυριάρχησαν ως θέματα στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Αποτέλεσμα αυτών ήταν η ήττα του ΠΑ.ΣΟ.Κ στις εκλογές και οι αλλεπάλληλες αναμετρήσεις στην κάλπη δίχως αποτέλεσμα. Η πολιτική ζωή διαταράχθηκε, και η κατάσταση δεν εξομαλύνθηκε ούτε με την κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ Ν.Δ. και Συνασπισμού. Το ’90 η Ν.Δ. κέρδισε με οριακή πλειοψηφία τις εκλογές, και ο Κώστας Μητσοτάκης ανέλαβε την πρωθυπουργία. Ένα νέο αναπάντεχο πρόβλημα ξεπρόβαλε τότε όμως, που είχε να κάνει με την ονομασία του νεοσύστατου κράτους των Σκοπίων. Το ζήτημα αυτό έφερε μεγάλη αμηχανία και ταραχή στην ελληνική εξωτερική πολιτική, καθιστώντας τη δυσνόητη στους ευρωπαίους εταίρους της. Παράλληλα, βοήθησε ένα νέο πολιτικό, τον Αντώνη Σαμαρά, να πρωταγωνιστήσει για λίγο στα δρώμενα της χώρας. Το κόμμα που εκείνος ίδρυσε, η «Πολιτική ¶νοιξη», έγινε η αιτία να ανατραπεί η κυβέρνηση Μητσοτάκη και να επανέλθει στην εξουσία το ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Δεκαετία ’00
Τρομοκρατία ένθεν και ένδεν
Οι Η.Π.Α. είναι πλέον η μοναδική υπερδύναμη του πλανήτη και πολλά πράγματα εξαρτώνται από το πώς εκείνη θα διαχειριστεί την αδιαμφισβήτητη εξουσία της, έως ότου τουλάχιστον η Ευρώπη καταφέρει να ενοποιηθεί, όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο (με την κατάργηση των συνόρων και την είσοδο του ενιαίου νομίσματος) αλλά και σε πολιτικό. Το αποτρόπαιο τρομοκρατικό χτύπημα στο Μανχάταν, το Σεπτέμβριο του 2001, σημαδεύει με τρομακτικό τρόπο την έναρξη της νέας χιλιετηρίδας. Ο Κλίντον αποχωρεί και ο αμφισβητούμενος (ακόμη και για την τιμιότητα της εκλογής του) νέος Πρόεδρος των Η.Π.Α., Τζορτζ Μπους ο νεώτερος, χάνει την ψυχραιμία του. Ακολουθούν σπασμωδικές ενέργειες και δηλώσεις του τύπου: «Όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας». Απόηχος, η εκδίωξη των τρομοκρατών Ταλιμπάν από το Αφγανιστάν και η ετσιθελική εισβολή των αμερικανο-βρετανικών δυνάμεων στο Ιράκ για την ανατροπή του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν. Μια κίνηση που πραγματοποιήθηκε με τον εξαναγκασμό σε ανοχή της διεθνούς κοινότητας και, το κυριότερο, με τη χρήση δόλιων μέσων ακόμη και για την απόσπαση της έγκρισης του Κογκρέσου των ίδιων των Η.Π.Α.
Στα δικά μας, ο διάδοχος του Ανδρέα Παπανδρέου στην ηγεσία του ΠΑ.ΣΟ.Κ και κατά συνέπεια στην πρωθυπουργία της χώρας είναι έως και σήμερα ο Κώστας Σημίτης. Τον πρώτο καιρό της θητείας του αντιμετώπισε προβλήματα με την πρωθυπουργό της Τουρκίας, Τανζού Τσιλέρ, με αποκορύφωμα την κρίση στη βραχονησίδα Ίμια, που είχε ως θλιβερή κατάληξη τη συντριβή ενός ελικοπτέρου και το θάνατο τριών νέων ανθρώπων. Οι σχέσεις με τη γείτονα βελτιώθηκαν σημαντικά στη συνέχεια, ειδικά μετά την υποψηφιότητά της για ένταξη στην Ε.Ε. Η Ελλάδα κερδίζει επίσης το στοίχημα με την τρομοκρατία, συλλαμβάνοντας και δικάζοντας τα μέλη της οργάνωσης-φάντασμα «17 Νοέμβρη», ενώ παράλληλα, η χώρα αλλάζει μορφή και ετοιμάζεται να υποδεχθεί τους εκατομμύρια επισκέπτες των Ολυμπιακών Αγώνων, που θα γίνουν σε λίγους μήνες στην Αθήνα.