Ενότητα 5

Ερυσιχθόνιος εποχή

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΘΑΝΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ

Ένα μύθο θα σας πω... που τον έλεγαν παλιά! Το μύθο του Ερυσίχθονα. Είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν κι αυτό διότι ως Nεοέλληνες έχουμε συγκρατήσει από τη μυθολογία και την ιστορία μόνο ό,τι θεωρούμε ότι μας ταιριάζει. Έτσι, περιορίζουμε τη μυθολογία στους ημίθεους ήρωες, όπως το Θησέα και τον Ηρακλή, που τους εκλαμβάνουμε κατά τα ξενόφερτα πρότυπα των αμερικανικών υπερ-ηρώων, και την ιστορία στο Μεγάλο Αλέξανδρο και, προσφάτως, στο Λεωνίδα και στους 300. Και, όπως κανένας μας στην πρόσφατη ταινία δεν ταυτίστηκε με τον Εφιάλτη, αν και αυτός ήταν Έλληνας και πρόγονός μας (ας μην ξεχνάμε ότι οι 300 σφαγιάσθηκαν και δεν ήταν δυνατό να αφήσουν φυσικούς απογόνους, ενώ ο Εφιάλτης επέζησε του δράματος και, από προσωπική εμπειρία, μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι οι καρποί του διαιωνίστηκαν), κανένας μας επίσης δεν έχει ταυτιστεί με τον Ερυσίχθονα, γιο του Τρίοπα, βασιλιά της Θεσσαλίας. Κατά το Λατίνο ποιητή Οβίδιο, ο Ερυσίχθονας θέλησε, προκειμένου να ανοικοδομήσει ένα μεγαλόπρεπο παλάτι, να υλοτομήσει το ιερό άλσος της Δήμητρας στο Δώτιο Πεδίο (κάθε ομοιότητα με σύγχρονους καταπατητές-οικοπεδοφάγους είναι εντελώς συμπτωματική), αψηφώντας την ίδια τη θεά αλλά και τις νύμφες Δρυάδες και Αμαδρυάδες που ζούσαν στα δέντρα. Όταν οι άνδρες του αρνήθηκαν να κόψουν την αρχαιότερη και μεγαλύτερη λεύκα (δρυ, κατά τον Καλλίμαχο), άρπαξε ο ίδιος τον πέλεκα και, παρά την κύκνεια κραυγή της νύμφης του δέντρου, που τον προειδοποιούσε για την επερχόμενη σκληρή τιμωρία, εκείνος συνέχισε ακάθεκτος. Ακόμα κι όταν η Δήμητρα, για να του δώσει μία ευκαιρία, εμφανίστηκε με τη μορφή της ιέρειας Νικίππης, εκείνος δεν έδειξε ίχνος μεταμέλειας και ολοκλήρωσε το επαίσχυντο έργο του. Η Δήμητρα, όμως, τον τιμώρησε με λιμό, ακόρεστη πείνα. Από την επόμενη ημέρα, ο Ερυσίχθονας, όσο και να έτρωγε, με τίποτα δεν μπορούσε να χορτάσει. Έτρωγε όλη τη μέρα και τη νύχτα και πάλι πεινούσε. Έτσι, κατασπάραξε όλη του την περιουσία κι έφτασε μέχρι να πουλήσει την ίδια του την κόρη, τη Μήστρα. Η τελευταία, μην αντέχοντας τη σκλαβιά, παρακάλεσε τον Ποσειδώνα, του οποίου είχε υπάρξει ερωμένη, να τη γλιτώσει κι εκείνος την προίκισε με το χάρισμα της μεταμόρφωσης. Όταν ο πατέρας της το κατάλαβε αυτό, επωφελήθηκε από την κατάσταση, καθώς την πουλούσε και την ξαναπουλούσε με διαφορετική μορφή κάθε φορά, προκειμένου να χορτάσει την πείνα του. Στο τέλος, όμως, δεν άντεξε και, λιμοκτονώντας, διαμελίστηκε κι έφαγε τις ίδιες του τις σάρκες, βρίσκοντας με αυτόν τον τρόπο φρικτό θάνατο.
Η αλληγορία είναι μάλλον προφανής· τόσο προφανής και τόσο ταιριαστή, που θα μπορούσε να χαρακτηρίσει πλήρως την εποχή μας ως «ερυσιχθόνιο»: ασεβή προς τη φύση, ακόρεστη καταναλωτικά, ασύστολη ηθικά και αυτοκαταστροφική. Και κοπτόμαστε κατά πόσο θα σωθούν τα αρχαία μάρμαρα της Ολυμπίας. Ας καούν στην πυρά κι αυτά κι ας χαθούν στων αιώνων τα βάθη, όπως χάθηκε και η ευγένεια της ανθρώπινης ελληνικής ψυχής, εκείνης που πίσω από το καθετί διέκρινε ένα πνεύμα, ένα ον, μια Νύμφη, ένα μέρος του όλου. Οι Ναϊάδες, οι νύμφες των ποταμών, των πηγών και των κρηνών, οι Ορεστιάδες, που κατοικούσαν στα βουνά όπου υπάρχουν πηγές, οι Δρυάδες ή Αμαδρυάδες, οι νύμφες των μοναχικών δέντρων και των λιβαδιών που ταυτίζονταν με τις Μελίες, και οι Νηρηίδες και οι Ωκεανίδες των θαλάσσιων υδάτων, όλες, θεωρούνταν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης, σε μια διαρκή αιώρηση ανάμεσα στη φθορά και την αφθαρσία. Τρέφονταν με νέκταρ και αμβροσία, αλλά δεν ήταν αθάνατες. Πέθαιναν μαζί με τα δέντρα ή τις πηγές όπου κατοικούσαν, γι’ αυτό, άλλωστε, και οι τόποι αυτοί ήταν ιεροί και η γενικότερη θεώρηση της φύσης ως συμβιωτή, και όχι χώρου εξυπηρέτησης των αναγκών του ανθρώπου.
Η τεχνολογική πρόοδος, όμως, σε συνδυασμό με την προβολή του υπερεγώ, έχει καταστήσει τον κόσμο επικίνδυνα ανθρωποκεντρικό. Είναι περίεργο, αλλά αυτός που συμπληρώνει μοναδικά τον παραπάνω μύθο είναι ο ¶λμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος είχε πει ότι «η τεχνολογική πρόοδος είναι σαν ένα τσεκούρι στα χέρια κάποιου παθολογικού εγκληματία». Η καταστροφή του περιβάλλοντος επιτελείται με το τσεκούρι και τη φωτιά και η άμεσα ορατή πτυχή της είναι μόνο η μία. Πρόσφατα, βιώσαμε και την άλλη, την έμμεση, εκείνη του εξασθενούς χρωμίου που απελευθερώνουν οι βιομηχανίες στον Ασωπό, ρυπαίνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον υδροφόρο ορίζοντα μιας τεράστιας περιοχής. Μήπως και αυτή δεν είναι ερημοποίηση; Ίσως όχι τόσο ενοχλητική αισθητικά, αλλά εξίσου καταστροφική. Διότι, σε τι διαφέρει ο «σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι που δεν κωλώνει» από τον ασυνείδητο που απελευθερώνει συστηματικά τοξικά κατάλοιπα, πέρα από την αμεσότητα της πράξης του πρώτου; Η έλλειψη της αμεσότητας, γεωγραφικής και χρονικής, είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλλουν στη συνέχιση και τη μεγέθυνση της οικολογικής καταστροφής. Ο ρυπαντής δε βιώνει το άλγος των θυμάτων του, ούτε και συνειδητοποιεί το μέγεθος της καταστροφής που προκαλεί. Συνεχίζει ακάθεκτος και αμετανόητος.
Ως σύγχρονοι Ερυσίχθονες αναζητούμε τρόπους να κορέσουμε την ασίγαστη καταναλωτική μας πείνα και στο βωμό αυτής θυσιάζουμε ακόμα και το μέλλον των παιδιών μας. Το modus vivendi που έχουμε επιλέξει δεν μπορεί παρά να αλλάξει σύντομα, αλλιώς το μέλλον μας είναι προδιαγεγραμμένο από τη μυθολογία κιόλας!_ Θ. Α.