Συνέντευξη: Σταύρος Δήμας
«Το μέλλον των παιδιών μας και του πλανήτη εξαρτάται από τις αποφάσεις που θα πάρουμε τα επόμενα χρόνια.»Ο Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Περιβάλλον μιλά για -τι άλλο;- το περιβάλλον!
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ ΝΙΚΟ ΚΟΥΝΙΤΗ
1. Για την αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος απαιτείται δράση. Ποια είναι η στρατηγική της ΕΕ και ποιες οι δυσκολίες στην υλοποίησή της;
Το περιβάλλον αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο θέμα των κλιματικών αλλαγών, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πρωταγωνιστικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν και οι κλιματικές αλλαγές δεν είναι μόνο ευρωπαϊκή υπόθεση, η ΕE είναι εκείνη που έκανε την αρχή. Αναμένει δε από τα υπόλοιπα μέλη της διεθνούς κοινότητας να επιστρατεύσουν την αναγκαία πολιτική βούληση, ώστε όλοι μαζί να προχωρήσουμε στις μεγάλες τομές που απαιτούνται για την αντιμετώπιση αυτής της μεγάλης απειλής.
2. Πώς αντιμετωπίζει η ΕΕ τη στάση χωρών όπως είναι οι ΗΠΑ, η Αυστραλία, η Κίνα αλλά και τα συμφέροντα που ενδεχομένως θίγονται από την πολιτική της στα θέματα του περιβάλλοντος;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει λάβει την απόφαση να διαπραγματευθεί με τις υπόλοιπες ανεπτυγμένες χώρες τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου κατά 30% έως το 2020. Αυτός είναι ο κύριος στόχος. Για την περίπτωση, όμως, που δεν υπάρξει διεθνής συμφωνία, στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, έχει αναλάβει μονομερώς τη δέσμευση να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% τουλάχιστον έως το 2020. Πρόκειται για πολύ σημαντική απόφαση, που στέλνει ένα πολύ ηχηρό πολιτικό μήνυμα στις τρίτες χώρες, και κυρίως σε εκείνες που δεν εφαρμόζουν το Πρωτόκολλο του Κιότο, όπως είναι οι ΗΠΑ και η Αυστραλία. Η άρνηση των παραπάνω να κυρώσουν το Πρωτόκολλο του Κιότο δημιουργεί πρόβλημα, δεδομένου ότι αυτές είναι υπεύθυνες για σημαντικό ποσοστό των παγκόσμιων εκπομπών ρύπων. Θεωρούν ότι η προσχώρησή τους σε μια πολιτική υποχρεωτικού περιορισμού των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα θα βλάψει την οικονομία τους. Οι διαφορές των απόψεων είναι σαφείς, αλλά όχι ανυπέρβλητες. Πρόθεσή μου είναι να συμβάλλω στη συμμετοχή των ΗΠΑ και των λοιπών χωρών σε οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία για τις κλιματικές αλλαγές. Είναι πολύ θετικό γεγονός, πάντως, ότι στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, όπως και σε άλλες χώρες οι πολίτες ευαισθητοποιούνται και απαιτούν από τις κυβερνήσεις τους να αναλάβουν δράση για την αντιμετώπιση του φαινομένου της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Από την άλλη πλευρά, και οι επιχειρήσεις λαμβάνουν τα ανάλογα μηνύματα των καταναλωτών και επιδιώκουν να προσαρμοσθούν προς αυτά.
3. Πιστεύετε πως το θέμα της αλλαγής του κλίματος είναι πρωτίστως πολιτικό ή ηθικό; Ποιο είναι το μερίδιο που αναλογεί στην πολιτική και ποιο στον κάθε πολίτη;
Αναμφίβολα, είναι ζήτημα πολιτικό. Συγχρόνως, όμως, είναι θέμα ηθικό, περιβαλλοντικό, οικονομικό, ακόμα και εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας. Το μέλλον των παιδιών μας και του πλανήτη εξαρτάται από τις αποφάσεις που θα πάρουμε τα επόμενα χρόνια. Θα πρέπει να μειώσουμε τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα στο όριο εκείνο όπου οι επιστήμονες μας λένε ότι οι συνέπειες δε θα είναι καταστρεπτικές. Είναι ζωτικής σημασίας η διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης, τόσο της κοινωνίας όσο και της πολιτείας. Eίναι καθήκον όλων μας να τη μεταδώσουμε και να την καλλιεργήσουμε - οι γονείς προς τα παιδιά, οι δάσκαλοι προς τους μαθητές, οι πολιτικοί προς τους πολίτες. Οι πολίτες σήμερα είναι περισσότερο έτοιμοι από ποτέ να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση μιας τόσο μεγάλης παγκόσμιας απειλής, όπως των κλιματικών αλλαγών. Δεν πρέπει να υποτιμούμε την προσωπική συνεισφορά του καθενός από εμάς. Ακόμα και μικρές αλλαγές στις καθημερινές μας συνήθειες μπορούν να κάνουν τη διαφορά και να συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, χωρίς να επηρεαστεί η ποιότητα της ζωής μας. Αυτός υπήρξε και ο στόχος της εκστρατείας ενημέρωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «¶λλαξε συνήθειες: η αλλαγή του κλίματος εξαρτάται από εσένα». Γενικότερα, όλοι μας, ως ψηφοφόρος και ως καταναλωτής, με τη γενικότερη δράση μας ως πολιτών μπορούμε να επηρεάσουμε τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων.
4. Οι πρόσφατες πυρκαγιές στη χώρα μας απέδειξαν ότι η μάχη του ανθρώπου με τα στοιχεία της φύσης είναι άνιση. Πώς μπορούμε να οχυρωθούμε απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία με αυξανόμενη συχνότητα κτυπούν τον πλανήτη;
Δοκιμάζονται πάντοτε σε τέτοιες καταστάσεις όλες οι χώρες, οι αντοχές και η ικανότητα επαρκούς αντίδρασης των εθνικών συστημάτων αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων και διαχείρισης κρίσεων. Ο συντονισμός των πολλών συναρμόδιων υπηρεσιών και φορέων, δυστυχώς, δεν αποτελεί εύκολη υπόθεση. Ενδεικτικά αναφέρω ότι και στη Μεγάλη Βρετανία, που επλήγη στη διάρκεια του καλοκαιριού από κύμα πλημμυρών, η συζήτηση για την έλλειψη συντονισμού στην κινητοποίηση των μηχανισμών βρέθηκε στο πολιτικό προσκήνιο. Πάντως, ένα είναι βέβαιο: από εδώ και στο εξής οι κλιματικές αλλαγές θα αυξάνουν διαρκώς τον κίνδυνο που διατρέχει το περιβάλλον, λόγω της αυξημένης έντασης και συχνότητας των ακραίων φαινομένων, όπως είναι η ξηρασία, η λειψυδρία ή οι πλημμύρες. Η Επιτροπή, με εισήγησή μου, υιοθέτησε πριν από λίγους μήνες την Πράσινη Βίβλο για την προσαρμογή των κρατών-μελών της ΕΕ στις συνέπειες των κλιματικών αλλαγών. Η προσαρμογή αποτελεί βασικό πυλώνα της πολιτικής μας, παράλληλα με τα δραστικά μέτρα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Στόχος είναι, μεταξύ άλλων, να υπάρξει έγκαιρη και καλά σχεδιασμένη απάντηση στις καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, που δημιουργούνται από τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
5. Θεωρητικά, όλοι αγαπάμε το περιβάλλον. Πώς μπορεί, όμως, να κινητοποιηθεί και να συμμετάσχει στην προστασία του περιβάλλοντος στην καθημερινότητά του ο απλός πολίτης, ειδικά ο Έλληνας; Όπως μάλλον θα γνωρίζετε στη χώρα μας απλά και αυτονόητα για την υπόλοιπη Ευρώπη πράγματα, όπως, για παράδειγμα, η ανακύκλωση, αποτελούν σχεδόν... επιστημονική φαντασία!
Υπάρχει αυξανόμενη ευαισθητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας στο ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρομέτρου, οι Έλληνες δήλωσαν ότι ενδιαφέρονται για τις κλιματικές αλλαγές και το περιβάλλον περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο Ευρωπαίο πολίτη. Βέβαια, σε άλλη ερώτηση που αναφερόταν στο τι είναι έτοιμοι να πράξουν οι Eυρωπαίοι για την προστασία του περιβάλλοντος, οι Έλληνες καταλαμβάνουν μια από τις τελευταίες θέσεις. Υπάρχει δηλαδή ένα «πράσινο»... χάσμα μεταξύ του τι δηλώνουν ότι επιθυμούν και του τι είναι έτοιμοι να πράξουν για να το επιτύχουν. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το «χάσμα» χρειάζεται καλή ενημέρωση, πληροφόρηση, εκπαίδευση και καθοδήγηση των πολιτών στο σχολείο αλλά και στους χώρους εργασίας, σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης και περιφερειακών και τοπικών αρχών. Γενικότερα, η εδραίωση της περιβαλλοντικής συνείδησης σε κάθε κοινωνία αποτελεί ίσως το αποφασιστικότερο μέσο για την άσκηση μιας επιτυχούς περιβαλλοντικής πολιτικής.
6. Πώς κρίνετε τη μέχρι τώρα πορεία της Ελλάδας προς την υλοποίηση των στόχων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως έχουν τεθεί από την ΕΕ;
Η Ελλάδα πρέπει να χαράξει ολοκληρωμένη στρατηγική για την ενεργειακή απόδοση, περνώντας σταδιακά, αλλά σταθερά σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Πρέπει να μειώσει τη χρήση του πετρελαίου και του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή, να βελτιώσει την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και να επενδύσει περισσότερο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Πέραν της υδροηλεκτρικής παραγωγής ενέργειας, έχει μεγάλες δυνατότητες εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως είναι η αιολική ενέργεια, η ηλιακή και τα φωτοβολταϊκά, η γεωθερμία, η βιομάζα και τα βιοκαύσιμα, που όλα μαζί καλύπτουν σήμερα ένα πολύ μικρό μερίδιο των αναγκών σε ενέργεια.
7. Ποιος είναι ο μέχρι τώρα απολογισμός του συστήματος εμπορίας των δικαιωμάτων εκπομπών στην Ευρώπη; Ποιες εξελίξεις μπορούμε να αναμένουμε στο μέλλον για τον τομέα της -ιδιαίτερα ρυπογόνου- βιομηχανίας ενέργειας;
Το ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας των δικαιωμάτων εκπομπής διοξειδίου αποτελεί τον πιο οικονομικά αποδοτικό τρόπο μείωσης των εκπομπών ρύπων. Η βασική αρχή είναι ότι πληρώνει περισσότερο εκείνος που ρυπαίνει. Οι επιχειρήσεις που έχουν ενταχθεί στο σύστημα είτε μειώνουν τις δικές τους εκπομπές είτε αγοράζουν άδειες εκπομπών από άλλες επιχειρήσεις που έχουν προβεί σε μειώσεις. Το σύστημα παρέχει, παράλληλα, κίνητρα στις επιχειρήσεις να επενδύσουν σε σύγχρονες περιβαλλοντικές τεχνολογίες, ώστε να μειώσουν το κόστος εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Όσον αφορά την παραγωγή ενέργειας, άμεση προτεραιότητα αποτελεί η απεξάρτηση από τη χρήση ορυκτών πρώτων υλών, και κυρίως λιγνίτη. Αυτό έχει σχέση, κατά κύριο λόγο, με την Ελλάδα, η οποία παραμένει προσκολλημένη σε αυτήν την πηγή ενέργειας, που είναι ιδιαίτερα ρυπογόνος, τόσο σε αέρια του θερμοκηπίου όσο και σε άλλους βλαβερούς ρύπους που επιβαρύνουν τον ατμοσφαιρικό αέρα και την ανθρώπινη υγεία.
8. Ποια είναι η θέση σας για τη -μηδενικής εκπομπής ρύπων- παραγωγή ενέργειας από πυρηνικούς σταθμούς;
Η πυρηνική ενέργεια, παρόλο που έχει μόνο μικρές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από όλον τον κύκλο παραγωγής, δημιουργεί εντούτοις μια σειρά από άλλα προβλήματα, όπως είναι το θέμα της ασφάλειας ή της διάθεσης των πυρηνικών αποβλήτων. Η επιλογή, πάντως, των πηγών ενέργειας, σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία, είναι αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών-μελών της ΕΕ. Ορισμένα κράτη-μέλη χρησιμοποιούν πυρηνική ενέργεια, ενώ άλλα αντιτίθενται σ’ αυτήν την ιδέα.
9. Η συμβολή των μεταφορών στο φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αρκεί, κατά τη γνώμη σας, η δέσμευση του ACEA για μείωση των εκπομπών CO2 στα 140 γρ./χλμ. για το 2008 και στα 120 γρ./χλμ. από το 2012;
Η αυτοκινητοβιομηχανία έχει αναλάβει την εθελοντική δέσμευση να μειώσει μέχρι το 2008 τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα των αυτοκινήτων της σε 140 γρ./χλμ. Δεδομένου ότι η πρόοδος που σημείωσε μέχρι σήμερα δεν είναι ικανοποιητική και δεν πρόκειται να επιτευχθεί ο στόχος μείωσης στον οποίο είχε δεσμευθεί η αυτοκινητοβιομηχανία, πρότεινα στην επιτροπή νομοθεσία για τον υποχρεωτικό περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στα 120 γρ./χλμ. έως το 2012. Μάλιστα, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαίωσαν την παραπάνω θέση και ζήτησαν από την επιτροπή να προτείνει την εν λόγω νομοθεσία. Η νομοθεσία που πρότεινα στηρίζεται στη βασική αρχή ότι όλοι οι κλάδοι της οικονομίας πρέπει να συνεισφέρουν στην κοινή προσπάθεια αντιμετώπισης μιας τόσο σημαντικής περιβαλλοντικής απειλής. Η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία θα πρέπει να αντιληφθεί ότι τα μέτρα αυτά δε θα έχουν μόνο αποτελεσματική συμβολή στην αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών, αλλά θα της δώσουν κίνητρο για τεχνολογικές καινοτομίες και πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών της, ώστε να ανταποκριθεί με τον καλύτερο τρόπο στην αυξανόμενη ζήτηση για καθαρά αυτοκίνητα εντός της ΕΕ αλλά και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου.
10. Μήπως η σημαντική αύξηση στην παραγωγή και τη χρήση βιοκαυσίμων όπως προβλέπεται από την ΕΕ κρύβει κάποιους μη ορατούς κινδύνους; Η καταστροφή τεράστιων εκτάσεων τροπικού δάσους σε τρίτες χώρες, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν για ενεργειακές καλλιέργειες, σίγουρα δε συμβάλλει στη λύση του προβλήματος...
Τα βιοκαύσιμα έχουν αναμφίβολα πολλές θετικές πλευρές, αλλά πρέπει να ζυγιστούν προσεκτικά και οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις τους. Από ενεργειακή άποψη, τα βιοκαύσιμα μπορούν να οδηγήσουν στη σταδιακή απεξάρτηση της ΕΕ από τις εισαγόμενες πηγές ενέργειας, και έτσι να συμβάλλουν στην ενεργειακή αυτοτέλεια της ΕΕ. Από περιβαλλοντικής πλευράς, τα λεγόμενα «βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς» αναμένεται να έχουν περιορισμένες εκπομπές ρύπων και αερίων του θερμοκηπίου, επομένως να συντελέσουν στην καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών. Ακόμα, τα βιοκαύσιμα διανοίγουν για τον αγροτικό πληθυσμό νέες δυνατότητες αγροτικής παραγωγής. Ωστόσο, τα πλεονεκτήματά τους αυτά αντισταθμίζονται από μειονεκτήματα. Για παράδειγμα, κατά το στάδιο της παραγωγής τους, η κατανάλωση ενέργειας -και η αντίστοιχη εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα- ενδέχεται να υπερκαλύπτει την εξοικονόμηση ενέργειας κατά την τελική χρήση τους ως καύσιμων υλών. Επίσης, η αναμενόμενη ραγδαία αύξηση της ζήτησής τους μπορεί να οδηγήσει στον επαναπροσδιορισμό του αγροτικού προγραμματισμού σε μια χώρα, δηλαδή στην εγκατάλειψη παραδοσιακών καλλιεργειών και στην αναζήτηση νέων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, με αρνητικές συνέπειες στα οικοσυστήματα αλλά και στην επάρκεια ορισμένων αγροτικών προϊόντων. Τα τροπικά δάση κινδυνεύουν να θυσιαστούν προς όφελος των ενεργειακών καλλιεργειών. Επίσης, η αναμενόμενη άνοδος των τιμών, ως συνέπεια της ενεργειακής ζήτησης, σε πολλά αγροτικά είδη πρώτης ανάγκης (π.χ. καλαμπόκι) θα δημιουργήσει σοβαρές κοινωνικές αναταράξεις, γιατί δε θα είναι δυνατή η εξασφάλιση τροφής για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρέπει, λοιπόν, να είμαστε προσεκτικοί στο θέμα των βιοκαυσίμων. Eίναι προτιμότερο να στραφούμε, πέρα από τη δεύτερη γενιά βιοκαυσίμων, προς ανανεώσιμες πηγές, όπως είναι η αιολική ή και ηλιακή, και κυρίως προς την αποτελεσματική χρήση και εξοικονόμηση ενέργειας.
11. H πρότασή σας για περιορισμό της ταχύτητας στους γερμανικούς αυτοκινητοδρόμους ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών. Τελικά, είναι εφικτή μια «ανώδυνα πράσινη εποχή» ή θα απαιτηθούν από όλους μας θυσίες, σε σχέση με αυτά που θεωρούμε κεκτημένα του τρόπου ζωής μας;
Πράγματι, στη Γερμανία, όπου σε ορισμένα τμήματα των αυτοκινητοδρόμων δεν υπάρχει όριο ταχύτητας, δημιουργήθηκαν αντιδράσεις. Η πλειονότητα, πάντως, των Γερμανών συμφωνεί με την πρόταση αυτή. Εναπόκειται σε κάθε κράτος-μέλος χωριστά, και όχι στην ΕΕ, να προβεί σε τέτοιου τύπου ρυθμίσεις, που συντελούν αποφασιστικά στην προστασία του περιβάλλοντος και στην εξοικονόμηση ενέργειας.
12. Υπάρχει θέση στις μητροπόλεις του μέλλοντος για το αυτοκίνητο; Αν ναι, ποια πιστεύετε ότι θα είναι η μορφή του;
Η αυτοκίνηση σαφώς έχει μέλλον. Η τάση, βέβαια, είναι να αναπτυχθούν εναλλακτικά καύσιμα με μειωμένες εκπομπές ρύπων ή ακόμα να δοθούν κίνητρα για τη χρήση πιο «καθαρών» αυτοκινήτων, όπως είναι, για παράδειγμα, οι προκαθορισμένοι χώροι δωρεάν στάθμευσης καθώς και η απαλλαγή από ειδικούς φόρους και άλλα οικονομικά βάρη.
ME MIA KOYBENTA...
1. Τι αυτοκίνητο οδηγείτε;
Toyota Prius Hybrid
2. Το καλύτερο αυτοκίνητο που έχετε οδηγήσει;
Δε θυμάμαι.
3. Αγαπημένη πόλη;
Κόρινθος.
4. Αγαπημένη κουζίνα;
Ελληνική.
5. Αγαπημένη μουσική;
Κλασική.
6. Αγαπημένο βιβλίο;
Πολλά...
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ
O Σταύρος Δήμας γεννήθηκε το 1941 στην Αθήνα, όπου και σπούδασε νομικά και οικονομικά συνεχίζοντας με μάστερ στα νομικά στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Έχει εργαστεί ως δικηγόρος για την Παγκόσμια Τράπεζα και έχει εκλεγεί μέλος του ελληνικού Kοινοβουλίου επί δέκα συνεχείς φορές από το 1977 και μετά. Έχει διατελέσει υπουργός Εμπορίου, Γεωργίας, Βιομηχανίας, ενώ από το Μάρτιο έως τον Οκτώβριο του 2004 ήταν Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Απασχόληση και τις Κοινωνικές Υποθέσεις, για να αναλάβει από το Νοέμβριο του ίδιου έτους καθήκοντα Επιτρόπου της ΕΕ για το Περιβάλλον, θέση που διατηρεί έως σήμερα.