Reinhard Klein
Μια φωτογραφία του αρκεί για να νιώσεις όλο τον αγώνα. Δεν είναι απλώς χίλιες λέξεις, αλλά χιλιάδες αγωνιστικά χιλιόμετρα. Ο ίδιος, πλέον, αποτελεί μέρος της ιστορίας του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ράλλυ.O Ράινχαρντ Κλάιν είναι ο φωτογράφος-θρύλος του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ράλλυ. Και αυτό, γιατί έφερε μια «φωτογραφική» επανάσταση στο χώρο. Όταν όλοι φωτογράφιζαν τα αυτοκίνητα, αυτός έβλεπε τα μέρη ενός συνόλου που αποτελούν ένα ράλλυ. Ο τρόπος που φωτογράφιζε έγινε σχολή για τις επόμενες γενιές. Δεν ήταν λίγες οι φορές που ψάχναμε να βρούμε στις φωτογραφίες του πού ήταν το αυτοκίνητο και, κυρίως, τι αυτοκίνητο ήταν. Ο ίδιος αγαπά το χώρο και είναι κάτοχος ενός Metro Group B, με το οποίο παίρνει μέρος σε αγώνες με ιστορικά αυτοκίνητα. Ο τρόπος σκέψης του, όμως, όσον αφορά τους αγώνες ξαφνιάζει όσο και ο τρόπος που φωτογραφίζει.
Πώς ήταν τα ράλλυ τότε που ξεκινούσες να τα φωτογραφίζεις και πώς σου φαίνονται τώρα;
Ξεκίνησα τα ράλλυ πριν από περίπου τριάντα χρόνια, το 1977. Τότε ήταν αλλιώς, όπως και ο κόσμος άλλωστε. Τα αυτοκίνητα ήταν διαφορετικά, το επίπεδο των οργανωτών ήταν διαφορετικό, οι οδηγοί οδηγούσαν διαφορετικά, ακόμα και η παρουσία του κόσμου, όλα, μα όλα ήταν πάρα πολύ διαφορετικά σε σχέση με σήμερα. Το παγκόσμιο πρωτάθλημα του τότε δεν είχε καμία σχέση με το τώρα. Υπήρχαν μια χούφτα ράλλυ που το συνέθεταν, όμως το καθένα από αυτά είχε το δικό του, ιδιαίτερο χρώμα. Διαφορετικές συμμετοχές, ωράρια, σκέλη, ειδικές, ό,τι μπορείς να φανταστείς ήταν διαφορετικό, μιας και ο κάθε οργανωτής αποφάσιζε και μπορούσε να κάνει ό,τι σκεπτόταν και του άρεσε. Και το έκανε με έναν πολύ εύκολο τρόπο. Τώρα, αντίθετα, πρέπει να ακολουθούν ένα μεγάλο βιβλίο με κανονισμούς που καθορίζουν τα ράλλυ... Όχι νύχτα, όχι πολύ μακριά, όχι πολύ γρήγορα, όχι πολύ μεγάλα, όχι αυτό, όχι εκείνο, όχι το άλλο... Όλα πρέπει να είναι πανομοιότυπα. Σέρβις παρκ τότε δεν υπήρχαν. Οι αγώνες περνούσαν από όποιο δρόμο μπορούσε να βρει ο οργανωτής. Μέσα από δεκάδες χωριά, και διέσχιζαν κάθε χώρα. Τότε τα ράλλυ πήγαιναν στον κόσμο. Όλοι ήταν κοντά στον αγώνα και τον περίμεναν, γιατί είχαν ακούσει ότι θα περνούσε από το χωριό τους, και ήταν ενθουσιασμένοι για αυτό. Έτσι, είχες ένα τεράστιο κοινό από όλη τη χώρα. Ο αγώνας με αυτόν τον τρόπο ήταν ένα από τα μεγαλύτερα, αν όχι το μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός της χρονιάς, με αποτέλεσμα να γίνει το δημοφιλέστερο σπορ του μηχανοκίνητου αθλητισμού.
Τώρα πια σχεδιάζονται σε μια πολύ μικρή περιοχή κάθε χώρας και, αν διεξάγονται, για παράδειγμα, κάπου στο Βορρά, οι άνθρωποι στο Νότο δε γνωρίζουν τίποτα. Λίγο πολύ τώρα πια κάνουμε κυκλικούς αγώνες γύρω από τον εαυτό μας και νομίζουμε ότι κάνουμε ένα εξαιρετικά σπουδαίο κατόρθωμα. Στην ουσία, όμως, έχουμε ξεχάσει ότι το όλο θέμα είχε μια τελείως διαφορετική διάσταση, που έλεγε ότι: Έχουμε τα αυτοκίνητα και τα οδηγούμε εκεί που είναι ο κόσμος. Τα πάμε προς το λαό. Παλαιότερα στο Ράλλυ Μεγάλης Βρετανίας είχαμε 35 με 40 εργοστασιακές συμμετοχές σε διαφορετικές κλάσεις και ομάδες. Από τις κορυφαίες συμμετοχές μέχρι τα «μικρά» Skoda, που κάποιοι έλεγαν: «ΟΚ, μπορούμε να διαφημιστούμε πάνω τους, γιατί θα κάνουν το γύρο της χώρας». Πάνω από 250 αυτοκίνητα πήγαιναν μέχρι τη Σκοτία, για να γυρίσουν και να τερματίσουν κάπου νότια του Λονδίνου. Το σύγχρονο πρωτάθλημα έχει σίγουρα χάσει δύο εκατομμύρια θεατές με την αλλαγή του τρόπου οργάνωσής του. Σχεδόν το 60% των θεατών. Παλιά οι οργανωτές είχαν πιο εύκολη δουλειά, παρόλο που ο αγώνας πήγαινε από τη μία άκρη της χώρας στην άλλη. Τα μέτρα ασφαλείας το ’70 δεν υπήρχαν, και αυτό που σήμερα λέμε «ασφάλεια θεατών» δεν ήταν στα ζητούμενα. Εδώ που τα λέμε, άντε σε μια ειδική διαδρομή να υπήρχε μια στροφή, όπου οι θεατές θα ήταν πιο κοντά από όσο έπρεπε στα αυτοκίνητα, και αυτό ήταν. Οι οδηγοί συνήθως γνώριζαν ότι εκεί μάζευε πολύ κόσμο, και απλώς πρόσεχαν λίγο παραπάνω για να μη βγουν, και μετά πήγαιναν ξανά flat out. Όλα ξεκίνησαν όταν εμφανίστηκαν τα group B, τότε που και οι αγώνες έφτασαν στο απόγειό τους. Περισσότερα άλογα, πιο τρελά αυτοκίνητα και όλο και περισσότεροι, χιλιάδες και χιλιάδες θεατές ανέβαιναν στα βουνά να τα δουν από κοντά. Οπότε δημιουργήθηκε η ανάγκη για την ασφάλειά τους. Εκείνη την εποχή οι θεατές είχαν υπερδιπλασιαστεί, ενώ τα αυτοκίνητα, σε σχέση με τα σημερινά, ήταν «κακά».
Όσο για σέρβις, συνήθως φώναζες κάποιο φίλο ή συγγενή για να σε βοηθήσει. Αυτά συνέβαιναν στη δεκαετία του ’70, γιατί στη δεκαετία του ’80 είχες σέρβις σχεδόν παντού. Μερικές ομάδες είχαν 120 μηχανικούς, που τους έφερναν στα ράλλυ, και ομολογουμένως υπήρχε μια απίστευτη τρέλα. Τότε ήταν πολλοί που πίστεψαν ότι τα ράλλυ είναι σε λάθος κατεύθυνση και αυτή η τρέλα δε θα οδηγούσε πουθενά. Έτσι, έδωσαν σαφείς οδηγίες για τα σέρβις και το πώς θα λειτουργούν, που ήταν μια καλή απόφαση. Σήμερα έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο. Επειδή οι αγώνες είναι «κοντοί», οι οδηγοί πλέον είναι απόλυτα εξειδικευμένοι. Πρέπει να είναι μόνο γρήγοροι, τίποτε άλλο. Οι σημειώσεις τους αναφέρουν περισσότερο «κόψε εδώ», «κόψε εκεί», με στόχο να κερδίσουν χρόνο. Παλιά δε σε ένοιαζε αυτό. Είχες παντού κλαταρίσματα ή σπασμένες αναρτήσεις... Ακόμα και αν ήθελες να «κόψεις» μια στροφή, δε θα μπορούσες να το κάνεις αυτό για χιλιάδες χιλιόμετρα ειδικής ή αγώνα. Έτσι, τα σημερινά ράλλυ έχασαν το θέαμα, γιατί, για να είσαι στην εποχή μας γρήγορος, δεν μπορείς να είσαι θεαματικός.
Ως επαγγελματίας φωτογράφος, πώς εξελίχθηκε η δουλειά σου;
Στο χώρο μου έγιναν πια και οι φωτογράφοι πιο «επαγγελματίες» με την απόλυτη έννοια. Παλιά πηγαίναμε σε ένα ράλλυ και, επειδή ήταν μεγάλης διάρκειας και έκτασης, παλεύαμε για να πάμε στο σημείο όπου θέλαμε να φωτογραφίσουμε. Οι χάρτες του αγώνα δεν ήταν καλοί -όταν υπήρχαν-, ενώ σήμερα σου δίνουν το media guide, που σε καθοδηγεί με ακρίβεια. Βέβαια, εκεί που σε στέλνουν θα είναι και όλοι οι άλλοι. Παλιά το ράλλυ ήταν και για τους φωτογράφους μια πρόκληση. Ήταν νύχτα και μέρα πάνω κάτω όλη η χώρα, και έπρεπε να βρεις τη σωστή κοπάνα, που θα σε οδηγούσε γρήγορα και σωστά στην ειδική διαδρομή. Τότε, για να είσαι φωτογράφος στα ράλλυ, έπρεπε οπωσδήποτε να είσαι και οπαδός τους, γιατί αλλιώς δε γινόταν να δουλέψεις. Ήταν τρελό να είσαι για πέντε μέρες στο δρόμο οδηγώντας σαν τρελός για να ακολουθείς τον αγώνα.
Τώρα ακόμα και το επάγγελμά μας έγινε εύκολο. Παλιά όλες οι φωτογραφικές μηχανές ήταν «χειροκίνητες», πράγμα που σήμαινε ότι έπρεπε να τις μάθεις. Σήμερα είναι φανταστικά τεχνολογικά κομμάτια. Όλα τα κάνουν μόνες τους. Μπορείς να δεις αμέσως τι φωτογραφία τράβηξες και να τη διορθώσεις. Παλιά έπρεπε να επιστρέψεις στο σπίτι, να εμφανίσεις το φιλμ, και τότε να δεις αν η δουλειά σου ήταν για πέταμα ή ήταν καλή. Και, φυσικά, να επιστρέψεις την επομένη και να διορθώσεις, έχοντας μάθει από τα λάθη της προηγούμενης φοράς. Η δουλειά μας άρχισε να γίνεται πιο οργανωμένη τη δεκαετία του ’80, όταν και εμείς κάναμε αναγνωρίσεις των ειδικών πριν από τον αγώνα, για να ελαχιστοποιήσουμε το λάθος και, κυρίως, το χάσιμο χρόνου κατά τη διάρκεια του αγώνα. Πράγμα που γίνεται πια από πολλούς φωτογράφους και, ουσιαστικά, δεν παράγεις κάτι νέο και μοναδικό.
Θυμάσαι κάτι τρελό που σου έχει συμβεί κατά τη διάρκεια ενός αγώνα;
Το πιο τρελό που έχω κάνει ήταν να διανύσω οδηγώντας 1.200 χλμ. στο Ράλλυ της Ακτής Ελεφαντοστού στην Αφρική, για να δω μια ειδική. Θυμάμαι ότι είχαμε καύσιμα για περίπου 300 χλμ. και το πλησιέστερο βενζινάδικο ήταν πολύ πιο μακριά. Εκεί που ήμαστε δεν υπήρχε κανένα βενζινάδικο, παρ’ ότι οι οδηγίες μας έλεγαν ότι υπήρχε. Έπρεπε να κάνουμε 550 χλμ. ακόμα για να φτάσουμε στην κοντινότερη πόλη. Όλα αυτά νύχτα στην Αφρική και ανάμεσα στους θάμνους. Και εκεί που είχαμε απελπιστεί, είδαμε έναν άνθρωπο να έρχεται από το πουθενά, και μάλιστα να οδηγεί κάτι που έμοιαζε με μηχανάκι. Τον σταματήσαμε και τον ρωτήσαμε αν είχε καύσιμα για το αυτοκίνητό μας, και αυτός γεμάτος ενθουσιασμό μας είπε πως είχε. Τον ακολουθήσαμε και μας πήγε σε ένα μικρό χωριό μέσα στη νύχτα. Το μόνο που σκεπτόμασταν ήταν τι θα μας κάνουν τώρα. Θα φωνάξει όλο το χωριό και θα μας βάλουν σε ένα μεγάλο καζάνι να μας βράσουν; Και τότε μας πήγε σε μια καλύβα και εκεί βρήκαμε καύσιμα. Τα είχαν μέσα σε πλαστικά μπουκάλια κόκα κόλα! Πόσα λίτρα ήθελες; Ένα, δύο, τρία...; τα έπαιρνες. Έτσι ήταν τότε. Μια περιπέτεια.
Ποιος οδηγός ήταν το αγαπημένο σου φωτογραφικό θέμα;
Παλιά αυτός που θα περνούσε από την ειδική με τελείως διαφορετικό τρόπο και ήταν πάντα θεαματικός ήταν ο Στιγκ Μπλόμκβιστ. Ερχόταν στην ευθεία πολύ πριν από τη στροφή με γυρισμένο το αυτοκίνητο για να πλασαριστεί, και πάντα, μα πάντα, περνούσε με διαφορετικό τρόπο από τους άλλους, οπότε έπρεπε να είσαι προετοιμασμένος. Με τον Στιγκ είχα πάντα διαφορετική φωτογραφία. Φυσικά, ο Κόλιν ΜακΡέι ήταν το απόλυτο. Πάντα οδηγούσε τρελά και τελείως διαφορετικά από όλους τους άλλους. Εκμεταλλευόταν όλο το πλάτος του δρόμου, παντού, σε κάθε ειδική, σε κάθε οδόστρωμα, σε κάθε ράλλυ. Μας έδινε πραγματικά απίθανες φωτογραφίες. Την εποχή μας μπορεί τα αυτοκίνητα να είναι αντιθεαματικά, μα πάντα υπάρχει ο οδηγός που θα κάνει τη διαφορά, και αυτός στις μέρες μας είναι ο Λάτβαλα. Δεν είναι, φυσικά, ούτε ΜακΡέι ούτε Μπλόμκβιστ, αλλά ας πούμε ότι είναι ο στραβός στους μονόφθαλμους από τους σύγχρονους οδηγούς.
Και το μέλλον των αγώνων;
Αυτό που έχω να πω είναι: Ας μην κοιτάμε τι θα γίνει στο μέλλον. Τα ράλλυ είναι διασκέδαση, είναι γιορτή. Ας το δούμε από αυτήν τη σκοπιά. Οι αγώνες δεν πρέπει να αφορούν τους οδηγούς και τα αποτελέσματα. Νοιαζόμαστε πάρα πολύ και δίνουμε μεγάλη σημασία στα αποτελέσματα, ενώ δεν είναι αυτή η σημασία τους. Τα ράλλυ είναι ένα μεγάλο πάρτι. Ήμουν σε μια ειδική σήμερα (στην Καταλονία), που ήταν γεμάτη από παθιασμένο κοινό. Δεν είχε σημασία ποιος ήταν πρώτος. Ο κόσμος ήταν εκεί και το διασκέδαζε. Το ράλλυ είναι μια γιορτή όπου μαζεύονται άνθρωποι που έχουν μια κοινή αγάπη: το πάθος τους για τους αγώνες αυτοκινήτου. Μάλιστα, αν προσέξεις, το μεγάλο χειροκρότημα δεν το παίρνει ο τοπικός ήρωας ή ο Λεμπ, που είναι 1ος, αλλά αυτός που θα περάσει πιο θεαματικά εκείνη τη δεδομένη στιγμή, εκείνη τη μέρα από τη συγκεκριμένη φουρκέτα, και ας είναι τελευταίος. Και δεν έχει να κάνει ούτε με την εθνικότητά του ούτε με το αν είναι εργοστασιακός οδηγός ή πρωταθλητής. Αυτό συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, όπου υπάρχουν θεατές. Οι αγώνες είναι μια παγκόσμια γιορτή. Στα ράλλυ ο κόσμος δεν είναι σαν το ποδόσφαιρο, όπου έχουμε τους καλούς ή τους κακούς, τους μαύρους ή τους άσπρους. Εδώ έχουμε ανθρώπους που αγαπούν τους αγώνες αυτοκινήτου. Αν σταθείς σε μια ειδική σε οποιονδήποτε αγώνα του WRC, θα ακούσεις πολλές διαφορετικές γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ελληνικά, ισπανικά, τσεχικά... Ας σκεφτούμε τα ράλλυ από αυτήν τη σκοπιά, μακριά από βαθμούς και αποτελέσματα, για να καταλάβουμε ότι δεν είναι τίποτα άλλο από μια μεγάλη παγκόσμια γιορτή των ανθρώπων που αγαπούν τους αγώνες αυτοκινήτου. Π. Π.