Τετράτροχα οράματα ευτυχίας
Όπως η αρχιτεκτονική ενός σπιτιού, έτσι και ο σχεδιασμός ενός αυτοκίνητου μπορεί να αποτυπώσει στις λιτές γραμμές του σεμνότητα και ισορροπία, άλλες φορές επιθετικότητα στα φουσκωμένα φτερά και τα μεγάλα σπόιλερ ή ακόμα και κοινωνική καταξίωση με τις πλούσιες, συχνά υπέρμετρες καμπύλες που αναδεικνύουν, αντί να κρύβουν, τον τεράστιο όγκο πολυτελών λιμουζίνων. Μικρά, «κουκλίστικα» αυτοκίνητα πόλης αποκτούν μάτια και φρύδια, πρόσωπα βγαλμένα από καρτούν, χαρακτηριστικά ανθρώπινα, που τα καθιστούν οικεία και αναγνωρίσιμα σε μια μεγαλούπολη απρόσωπη. Το ντιζάιν των SUV και crossover αποτελεί κοινωνική δήλωση, προέκταση του τρόπου ζωής και εργαλείο αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου...«Ουσιαστικά, τα έργα του ντιζάιν και της αρχιτεκτονικής μάς μιλάνε για το είδος της ζωής που θα ταίριαζε να ξεδιπλωθεί μέσα και γύρω τους» εξηγεί ο συγγραφέας Αλαίν ντε Μποττόν στο βιβλίο του «Αρχιτεκτονική της ευτυχίας». «Μας μιλάνε για συγκεκριμένες διαθέσεις, που αναζητούν να ενθαρρύνουν και να διατηρήσουν σε όσους τα κατοικούν. Ενώ μας κρατάνε ζεστούς και μας βοηθάνε με μηχανικούς τρόπους, ταυτόχρονα μας καλούν να αποκτήσουμε συγκεκριμένες ιδιότητες. Μιλάνε για οράματα ευτυχίας.» Η ταύτιση με το αυτοκίνητο σε επίπεδο πρωταρχικό-ερωτικό αφορά μόνο ένα μικρό ποσοστό οδηγών. Οι περισσότεροι ίσως δεν μπορέσουν ποτέ να ερωτευθούν το αυτοκίνητό τους περισσότερο απ’ ό,τι το ψυγείο ή το πλυντήριό τους, μπορούν όμως ευκολότερα να ενστερνιστούν το όραμα ευτυχίας που υπόσχεται ο σχεδιασμός τους με ένα μηχανισμό που δε διαφέρει και πολύ από αυτόν της εικονικής πραγματικότητας των τηλεοπτικών και έντυπων διαφημίσεων. Από την άλλη, ακριβώς αυτό αποτελεί εχέγγυο επέκτασης της απήχησης του προϊόντος σε ομάδες αγοραστών φαινομενικά αδιάφορες προς την επιλογή του βασικού μέσου μεταφοράς τους: οι γυναίκες οδηγοί μπορεί να μην ενδιαφέρονται και να συγκινούνται από μηχανολογικά ή οδηγικά χαρακτηριστικά, οπωσδήποτε όμως έχουν άποψη για την αισθητική του τετράτροχου με το οποίο θα κυκλοφορούν και θα συμβιώνουν. Ως πρεσβευτής αρχών, είναι, λοιπόν, a priori προέκταση της προσωπικότητας του ιδιοκτήτη του. Κατά μία άποψη πρόκειται για μια σχέση αμφίδρομη: το αυτοκίνητο μας προσδίδει συγκεκριμένες ιδιότητες και μας καλεί να τις ακολουθήσουμε με συνέπεια. Και στις δύο περιπτώσεις, πάντως, ο καθένας μας είναι ό,τι οδηγεί.
Τα τμήματα Μάρκετινγκ, αφού διαφήμισαν την ποιότητα, την ασφάλεια, την τεχνολογική πρωτοπορία και τη φιλικότητα προς το περιβάλλον, ανακάλυψαν το ντιζάιν ως κριτήριο αγοράς. Κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι το γεγονός πως η λέξη «emotion», το συναίσθημα, είναι η κυρίαρχη των τελευταίων ετών στην αυτοκινητοβιομηχανία. Η συναισθηματική σχέση ανθρώπου-αυτοκινήτου έχει, όμως, πολύ πιο βαθιές ρίζες, ξεκινώντας από την εποχή που η τροχήλατη άμαξα εξελίχθηκε σε αυτοκίνητο, από τότε που ο Εμίλ Λεβασόρ καθόρισε τη σύγχρονη μηχανική διάταξή του. Το περίβλημα απλώς τελειοποιήθηκε, διαμορφώνοντας το στιλ του, όπως διαπίστωνε το 1923 κιόλας ο μεγάλος αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ: «Το αυτοκίνητο είναι ένα αντικείμενο με απλή λειτουργία (κάτι που κινείται πάνω σε ρόδες) και πολύπλευρους στόχους (άνεση, αντοχή, εμφάνιση), το οποίο ώθησε τη βαριά βιομηχανία στην προτυποποίηση. Όλα τα αυτοκίνητα έχουν, ουσιαστικά, την ίδια διάταξη μηχανικών μερών. Ο σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ των αμέτρητων οίκων οι οποίοι τα κατασκευάζουν οδήγησε στη μάχη της επικράτησης· ξεκίνησε η αναζήτηση της τελειότητας, της αρμονίας και της ομορφιάς. Έτσι γεννήθηκε το στιλ, δηλαδή εκείνη η κατάσταση τελειότητας που την αναγνωρίζουν και την αντιλαμβάνονται όλοι». Η εμφάνιση δεν αποτελούσε, άλλωστε, ένα από τα βασικά κριτήρια επιλογής μιας Bugatti, μιας Hispano-Suiza, μιας Delage, μιας Bignan, μιας Alfa Romeo; Η Jaguar Ε-Τype δεν υπήρξε μεταπολεμικά το πρότυπο ομορφιάς πάνω σε τέσσερις τροχούς; Ή μήπως τα ταπεινά Mini και Fiat 128 δεν έγιναν μηχανολογικά πρότυπα όσο και θεμέλια εδραίωσης ενός νέου ντιζάιν αστικού ρεαλισμού;
Σε αντίθεση με τα μηχανικά μέρη και τη διάταξή τους, οι προσπάθειες προτυποποίησης-παγκοσμιοποίησης της εμφάνισής τους με το ευτελές κίνητρο της μεγιστοποίησης του κέρδους του κατασκευαστή, τα λεγόμενα «παγκόσμια αυτοκίνητα», συνήθως αποτύγχαναν. Απλώς γιατί το γούστο, οι απαιτήσεις και οι πόθοι ανθρώπων διαφορετικής κουλτούρας, καταγωγής και πολιτισμικού υπόβαθρου δε συγκεράζονται, δεν προστίθενται και δε συμπλέουν, αφού δεν είναι αξίες ποσοτικές. Το αποτέλεσμα ήταν πάντοτε καταστροφικό. Για την αισθητική και την κοινή λογική. Πραγματικά παγκόσμια αυτοκίνητα αποδείχθηκαν αυτά που ήταν μοναδικά, ομοιογενή, που είχαν προσωπικότητα και μια βαθύτερη αρμονία. Μια Porsche 911, μια Ferrari, ένα Fiat Cinquecento αποτέλεσαν σχεδιαστικά πρότυπα υπερεθνικά και διαχρονικά. Ακόμα και το Ford Focus, το οποίο, αν και λανσαρίστηκε ως παγκόσμιο όχημα, δε σχεδιάστηκε ως τέτοιο. Ήταν, όμως, οι εξαιρέσεις ενός κανόνα που ήθελε τα αυτοκίνητα να μοιάζουν όλο και περισσότερο μεταξύ τους. Η έκδοση του αντιδραστικού βιβλίου του Ραλφ Νάντερ «Ανασφαλής σε κάθε ταχύτητα» το 1966 υπήρξε αφορμή για ακόμα αυστηρότερους κανονισμούς ασφάλειας, που φυσικά επηρέασαν το σχεδιασμό των αυτοκινήτων όσο ποτέ άλλοτε. Eξίσου έντονο ήταν, όμως, το αποτέλεσμα που έφεραν οι κανονισμοί για τις εκπομπές ρύπων. Εν καιρώ βρεθήκαμε μπροστά σε μια γκάμα μοντέλων διαφορετικών κατασκευαστών που έμοιαζαν όχι μόνο κάτω από το καπό και κάτω από το αμάξωμα, αλλά και εξωτερικά. Η προτυποποίηση που εξήρε ο Λε Κορμπιζιέ δεν έγινε αφορμή προς αναζήτηση της τελειότητας, αλλά δικαιολογία παραμέλησής της!
Η σημερινή μετατόπιση του κέντρου βάρους της επικοινωνιακής πολιτικής της αυτοκινητοβιομηχανίας προκύπτει, λοιπόν, από ανάγκη. Τα σημερινά αυτοκίνητα είναι ασφαλή, ποιοτικά, μοιράζονται σε μεγάλο βαθμό κοινό επίπεδο τεχνολογίας, και ως εκ τούτου είναι εξίσου ολιγαρκή σε καύσιμο. Σημείο διαφοροποίησης και ταύτισης με την ιδιοσυγκρασία του ιδιοκτήτη τους είναι μόνο η εμφάνισή τους. Η επιλογή μεταξύ καλού και κακού αυτοκίνητου έχει δώσει τη θέση της σε καθαρά υποκειμενικά κριτήρια αγοράς: του όμορφου, του διαφορετικού, του μοναδικού. Οι υποκατηγορίες και οι συνδυασμοί διαφορετικών παραδοσιακών σχημάτων είναι απλώς το λογικό επακόλουθο της εν λόγω εξέλιξης, σε μια προσπάθεια ικανοποίησης ολοένα και μεγαλύτερης μερίδας αγοραστικού κοινού. ¶λλωστε, σύμφωνα με τον Σταντάλ, «υπάρχουν τόσα στιλ ομορφιάς όσα οράματα ευτυχίας»..._ Ν. Κ.