dr Giorgio Guidetti
Πες μου πού κοιτάς...... να σου πω πώς οδηγείς. Ένας ωτορινολαρυγγολόγος μας διδάσκει πού να στρέφουμε το
βλέμμα μας ώστε να οδηγούμε καλύτερα. Στη συνέχεια, επαληθεύουμε στην πίστα της Μόντενα τη
θεωρία του.
ΣΑΚΑΔΙΚΕΣ ή, αλλιώς, τεθλασμένες κινήσεις του ματιού... Κάθε φορά που αλλάζουμε το βλέμμα
μας και εστιάζουμε αλλού, το οπτικό μας πεδίο θολώνει. Ο εγκέφαλος το αναγνωρίζει αυτό,
και στιγμιαία διακόπτει την επεξεργασία της εικόνας που φτάνει στον αμφιβληστροειδή
χιτώνα. Κατά συνέπεια, κάθε φορά που τα μάτια μας είναι σε κίνηση, ουσιαστικά είμαστε
τυφλοί. «Αυτό δεν είναι νέα ανακάλυψη» μου λέει ο Τζόρτζιο Γκουιντέτι, ο χειρουργός
ωτορινολαρυγγολόγος ειδικευμένος στη θεραπεία του αιθουσαίου, στο νοσοκομείο Ραματσίνι του
Κάρπι, 20 χιλιόμετρα βόρεια της Μόντενα. «Αυτό που ενδιαφέρει είναι πώς μπορούμε να
εκπαιδεύσουμε τον οδηγό να περιορίζει τις κινήσεις των ματιών κατά την οδήγηση, με στόχο
να βελτιώσουμε τον έλεγχο και την ασφάλειά του στο δρόμο.»
Ο δρ Γκουιντέτι έχει αφιερωθεί στον τομέα της οδικής ασφάλειας, από την ημέρα που
συμμετείχε ως μαθητής στη σχολή ασφαλούς οδήγησης του Στέφανο Λίβιο -ενός γνωστού πιλότου
στο πρωτάθλημα FIA GT3- στο αυτοκινητοδρόμιο της Μόντενα: «Ο Στέφανο χρησιμοποιούσε
ενστικτωδώς τη λογική τού να εστιάζεις στα σωστά σημεία της πίστας», μου λέει ο Ιταλός
ιατρός. «Όλοι οι πιλότοι το κάνουν αυτό, όμως αυτός είχε την ευφυΐα να το μεταδώσει και σε
άλλους. Ως μαθητής της σχολής, του είπα ότι διδάσκει πράγματα -έστω χωρίς επιστημονική
βάση- που για εμάς είναι το ψωμί μας. Εμείς κάνουμε αυτό ακριβώς με τους ασθενείς μας,
θέτουμε μια στρατηγική στο πού πρέπει να κοιτούν, βασισμένη σε επιστημονικές έρευνες. Του
πρότεινα να διδάξει πώς οι μαθητές να περιορίζουν τις κινήσεις των ματιών τους κατά την
οδήγηση. Έτσι ξεκίνησε η συνεργασία μας. Το δικό μου καθήκον ήταν να εφαρμόσω τις
στρατηγικές εκπαίδευσης ώστε να περιορίσουμε τις αυτόματες κινήσεις των ματιών αλλά και
πώς να αξιολογήσουμε τις δυσκολίες εκμάθησης του μαθητή, ώστε να τον βελτιώσουμε.»
Η συνάντηση του Λίβιο με τον Γκουιντέτι είχε ως αποτέλεσμα τη συγγραφή της μελέτης με
τίτλο «Οφθαλμοκινητική εκπαίδευση και οδηγική απόδοση», που δημοσιεύθηκε το 2011 στην
Ιταλία. Η μελέτη βασίστηκε στη συμπεριφορά δύο ομάδων οδηγών, με δέκα μέλη η καθεμία.
Είκοσι οδηγοί χωρίς αγωνιστική εμπειρία έκαναν από ένα γύρο στην πίστα της Μόντενα με μία
Alfa Romeo Giulietta, φορώντας ειδικά γυαλιά της SR Labs που καταγράφουν την κίνηση των
ματιών. Στο τέλος της διαδικασίας του ενός γύρου συλλέχθηκαν στοιχεία όπως οι σακαδικές
κινήσεις και ο χρόνος κάθε οδηγού. Στη συνέχεια, η πρώτη ομάδα εκπαιδεύτηκε για περίπου
μισή ώρα στην τάξη χωρίς τη χρήση προσομοιωτή οδήγησης. Τους έδειξαν τα πιο σημαντικά
σημεία της πίστας, ποια πρέπει να κοιτούν και ποια να αγνοούν, πώς να κρατούν το βλέμμα σε
επιλεγμένους στόχους και πώς να αποφεύγουν απέριττες κινήσεις των ματιών.
Οι δύο ομάδες μπήκαν ξανά στην πίστα, όπου έγινε δεύτερη καταγραφή των σακαδικών κινήσεων
και του γυρολογίου του καθενός. Τα αποτελέσματα από το μικρό αυτό δείγμα ήταν εκπληκτικά
(βλ. πίνακα): η ομάδα που ξαναμπήκε στην πίστα χωρίς οφθαλμοκινητική εκπαίδευση παρουσίασε
ελαφρώς καλύτερο γυρολόγιο, προφανώς λόγω της βελτιωμένης εμπειρίας στην πίστα, χωρίς
ωστόσο να περιοριστεί ο αριθμός των σακαδικών κινήσεων στο γύρο. Αντίθετα, τα μέλη της
ομάδας που είχαν δεχθεί εκπαίδευση παρουσίασαν δραματική μείωση των σακαδικών κινήσεων και
εντυπωσιακή βελτίωση στο γυρολόγιο.
Όπως λέει ο δρ Γκουιντέτι, «το φαινόμενο της “σακαδικής κατάπνιξης” (saccadic masking),
της παροδικής τύφλωσης δηλαδή που επιβάλλει ο εγκέφαλος, ξεκινά 50 ms πριν από την κίνηση
του ματιού και ολοκληρώνεται 50 ms έπειτα από αυτήν». Έτσι, κάθε φορά που τα μάτια μας
κινούνται, μένουμε τυφλοί από 120 έως 400 ms. Ο λόγος για τον οποίο δεν αντιλαμβανόμαστε
το στιγμιαίο σκοτάδι είναι ότι ο εγκέφαλος αναπλάθει τις εικόνες που μεσολαβούν, με βάση
τη γνωστική μας εμπειρία. Για να με πείσει ο γιατρός, μου δείχνει διάφορες εικόνες στον
υπολογιστή, όπως ένα πλέγμα γραμμών σε λευκό φόντο. Όταν σκανάρεις με το βλέμμα σου το
πλέγμα, τα σημεία τομής των γραμμών αναβοσβήνουν σαν αστράκια - απόδειξη ότι στιγμιαία τα
βλέπεις λευκά. ¶ρα δεν τα βλέπεις!
Με δεδομένο ότι ο μέσος άνθρωπος κινεί τα μάτια του τρεις φορές το δευτερόλεπτο, περίπου
τέσσερις ώρες κάθε μέρα είναι στο σκοτάδι. Τι σημαίνει αυτό στην οδήγηση; Ότι, ενώ
νομίζουμε ότι βλέπουμε, απλώς είμαστε τυφλοί για σοβαρά χρονικά διαστήματα, όσο τα μάτια
μας κινούνται δεξιά-αριστερά, πάνω-κάτω ή διαγωνίως.
Εμπειρία και άλλοι παράγοντες
«Ζούμε σε ένα περιβάλλον πολλαπλών αισθήσεων», μας λέει ο δρ Γκουιντέτι. «Από τις
πληροφορίες που λαμβάνουμε κατά την οδήγηση, λίγες μπορεί ο εγκέφαλος να επεξεργαστεί.
¶ρα, απαιτείται επιλεκτική προσοχή στην οδήγηση, να επικεντρώνεσαι δηλαδή σε εκείνα που
είναι σημαντικά. Η επιλεκτική προσοχή μεταβάλλεται με την απόκτηση εμπειρίας και ανάλογα
με την ψυχική κατάσταση του οδηγού, το κίνητρο και τη μάθηση.»
Μου αναφέρει δύο παραδείγματα: το πρώτο είναι η μελέτη ενός Ιταλού σκιέρ Ολυμπιακού
επιπέδου, ο οποίος σε μία κατάβαση κίνησε το βλέμμα του τριάντα φορές λιγότερο από έναν
ερασιτέχνη. Το άλλο παράδειγμα αφορά μια ιστορική στιγμή από τα MotoGP στην Καταλονία του
2009, όπου εκτυλίχθηκε μια δραματική μάχη ανάμεσα στον Ρόσι και τον Λορένθο, με νικητή τον
πρώτο: «Πριν περάσει ο Βαλεντίνο», μου λέει ο Γκουιντέτι, «πρόσεξα πού κοιτούσε ο Λορένθο
από τη θέση του κράνους του, και είπα ότι έχασε τον αγώνα. Δεν υπάρχει αναβάτης με το μάτι
του Ρόσι!».
Μου εξηγεί ο χειρουργός, που ειδικεύεται στη θεραπεία ζαλάδων, ότι στην οδήγηση κινούμαστε
όχι μόνο στην ευθεία -όπως συμβαίνει στο περπάτημα-, αλλά και σε καμπύλες. «Ο οδηγός δεν
πρέπει απλώς να ακολουθήσει μία καμπύλη γραμμή, αλλά ταυτόχρονα να υπολογίζει το πλάτος
της λωρίδας του.» Ακούγεται αυτονόητο, όμως τι σημαίνει αυτό; Ότι σε μια στροφή πρέπει να
ακολουθούμε τη λεγόμενη tangent point strategy, τη στρατηγική δηλαδή του εφαπτόμενου
σημείου. Με απλά λόγια, εννοεί ότι το βλέμμα μας πρέπει να είναι στραμμένο ανάμεσα στην
εφαπτομένη του μακρύτερου ορατού σημείου της στροφής και στην πορεία του αυτοκινήτου. Με
αυτόν τον τρόπο μπορούμε να προβλέπουμε την ακτίνα της στροφής και να την παίρνουμε πιο
ομαλά.
Η πρόβλεψη είναι συνώνυμο της ασφάλειας, όπως και το εύρος του οπτικού μας πεδίου. Σύμφωνα
με την έρευνα του δρ Κοέν το Ά83, αποδείχθηκε ότι οι έμπειροι οδηγοί έχουν καλύτερη
περιφερειακή όραση, ενώ προσηλώνονται στα πιο σημαντικά σημεία του δρόμου. Οι πιο άπειροι
αναγκάζονται να σκανάρουν το δρόμο με περισσότερες σακαδικές κινήσεις των ματιών προς
«παρασιτικά» σημεία του δρόμου. Επίσης, οι πιο άπειροι οδηγοί αποδείχθηκε ότι έχουν πιο
έντονο target fixation, ότι κολλάει δηλαδή το βλέμμα τους πιο έντονα προς ένα σημείο,
συνήθως ένα σημείο κινδύνου, ενώ έχουν μικρότερο οπτικό πεδίο. Όμως, αυτό που πρέπει να
κάνουμε όταν παρουσιάζεται ένας κίνδυνος είναι να τραβούμε το βλέμμα μας από αυτόν και να
το στρέφουμε εκεί όπου πρέπει να πάμε. Πετιέται δηλαδή ένας σκύλος στο δρόμο; Αν το βλέμμα
μας κολλήσει στο σκύλο, θα τον χτυπήσουμε. Αν τραβήξουμε το βλέμμα μας δίπλα από το σκύλο,
είναι πολύ πιο πιθανό να τον αποφύγουμε. «Όταν ζητήσεις από κάποιον να αλλάξει γρήγορα το
βλέμμα του, επιστρατεύονται μηχανισμοί κίνησης τόσο του ματιού όσο και του κεφαλιού»,
τονίζει ο δρ Γκουιντέτι. «Η έντονη προσοχή σε ένα σημείο συμβάλλει στην αύξηση πιθανότητας
ενός ατυχήματος. Αυτή αποφασίζει την επιλογή ή την αγνόηση οπτικών στόχων.»
Στον εγκέφαλο κυριαρχεί ένας μηχανισμός συνάφειας, ένας «οδηγός ευκολίας» δηλαδή, που
στρέφει το βλέμμα προς σημεία που προϋπάρχουν στη γνωστική μας εμπειρία. Προκαλεί, με άλλα
λόγια, αθέμιτες σακαδικές κινήσεις του ματιού, οι οποίες αυξάνονται μάλιστα με το άγχος,
την κούραση ή την υπνηλία, σε βάρος των επιθυμητών κινήσεων του ματιού προς τα χρήσιμα
σημεία του δρόμου. «Όσο πιο κουρασμένοι νιώθουμε, τόσο περισσότερο κινούνται τα μάτια μας
αναζητώντας τον κατάλληλο στόχο και, όσο περισσότερο κινούνται, τόσο κουραζόμαστε.» Μιλάμε
για έναν οπτικό πόλεμο, δηλαδή, ανάμεσα στο συνειδητό και το υποσυνείδητο του οδηγού.
Τέλος, σύμφωνα με τον δρ Γκουιντέτι, οι σακαδικές κινήσεις των ματιών -άρα και η στιγμιαία
τύφλωση- αυξάνονται ανάλογα με την ταχύτητα, με αποτέλεσμα να χάνονται σημαντικές
λεπτομέρειες από το οπτικό πεδίο.
Τελειώνοντας τη συζήτησή μας, ζητώ από το συνομιλητή μου να με εκπαιδεύσει. Με προσκαλεί
να παρακολουθήσω τη σχολή στη Μόντενα. Τον ρωτάω αν η μελέτη του θα μπορούσε να εφαρμοστεί
στη βασική εκπαίδευση οδήγησης: «Μα, φυσικά! Η βασική εκπαίδευση δε γνωρίζει καθόλου το
θέμα, και αυτό είναι το πρόβλημα. Τώρα διδάσκουμε τη θεωρία με δική μας πρωτοβουλία στα
σχολεία. Είναι ξεκάθαρο ότι είναι κάτι μεγάλο αυτό που κάνουμε. Δεν κοστίζει καθόλου και
θα έπρεπε να έχει άλλη αντιμετώπιση»._ Α. Τ.
Δοκιμή στην πίστα
Ομάδα 1 Ομάδα 2
¶τομα 10 10
¶ντρες/γυναίκες 8/2 8/2
Μέση ηλικία 50,4 έτη 51,2
Αριθμός SM* πριν 78,5 83,3
Αριθμός SM* μετά 57,9 84,2
Μέσος χρόνος 1ου γύρου 1:42.9΄΄ 1:46.3΄΄
Μέσος χρόνος 2ου γύρου 1:26.9΄΄ 1:44.8΄΄
*Σακαδικές κινήσεις ματιών
Βλέπετε «αστράκια» στις τομές των γραμμών; Αυτό συμβαίνει επειδή στιγμιαία η κίνηση των
ματιών σάς τυφλώνει.
ΣΧΟΛΗ ΑΣΦΑΛΟΥΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ MO-DRIVE
Από τη θεωρία στην πράξη
Η σχολή Mo-Drive που έφτιαξε ο οδηγός αγώνων Στέφανο Λίβιο στην ολοκαίνουργια πίστα της
Μόντενα έχει ουσιαστικά την ίδια φιλοσοφία με τις υπόλοιπες σχολές ασφαλούς οδήγησης: το
μονοήμερο μάθημα, που παρακολουθήσαμε πρόσφατα, ξεκινά από την τάξη, με οδηγίες για τη
σωστή θέση και το χειρισμό του τιμονιού, ανάλυση της δυναμικής συμπεριφοράς του
αυτοκινήτου (μεταφορά βάρους κτλ.), και ολοκληρώνεται στην πίστα με γρήγορους γύρους στο
τιμόνι νορμάλ Fiat και Alfa Romeo. Στο μενού περιλαμβάνονται ασκήσεις σλάλομ,
φρεναρίσματος στο βρεγμένο και skid car. Εκείνο στο οποίο διαφέρει η προσέγγιση του Λίβιο
-χάρη στη συνεργασία του με τον δρ Γκουιντέτι- είναι η εκπαίδευση της όρασης του μαθητή σε
κάθε στάδιο του μαθήματος, θεωρητικό και πρακτικό. Στο μάθημα χρησιμοποιείται ένα
διαδραστικό πρόγραμμα σε υπολογιστή που συνδέεται με ειδικά γυαλιά καταγραφής των
σακαδικών κινήσεων. Ο μαθητής πρώτα βλέπει στην οθόνη την πληροφορία που χάνει όταν το
βλέμμα του στρέφεται αλλού και στη συνέχεια εκπαιδεύεται στο να περιορίζει κατά το δυνατόν
τις σακαδικές κινήσεις.
Στην πίστα, οι εκπαιδευτές ασχολούνται πρώτα με το πού κοιτάει κάθε στιγμή ο μαθητής και
μετά με τα υπόλοιπα. Στη θεαματική άσκηση, για παράδειγμα, όπου πρέπει να φρενάρεις βίαια
στο βρεγμένο χωρίς ABS με τους δύο αριστερούς τροχούς να πατούν σε δάπεδο με πρόσφυση
πάγου και τους δεξιούς στην άσφαλτο, το αυτοκίνητο τείνει να περιστραφεί γύρω από τον
εαυτό του τόσο ακαριαία, που συνήθως καταλήγει σε βίαιο τετ-α-κε. Η άσκηση απαιτεί
αστραπιαία διόρθωση με ανάποδο τιμόνι και άφημα του φρένου, κάτι που εναντιώνεται στο
ένστικτο. Αρχικά, ο έλεγχος φαντάζει αδύνατος, μέχρι που εστιάζεις το βλέμμα στο μακρινό
κώνο, που σου υποδεικνύει ο Λίβιο. Τότε, ως διά μαγείας, χέρια και πόδια συντονίζονται και
το αυτοκίνητο διορθώνεται μακράν καλύτερα από ό,τι πριν. Στο skid car, ο έλεγχος είναι
επίσης καλύτερος όταν εστιάζεις στο μεθεπόμενο κώνο, και όχι σε εκείνον που πλησιάζεις,
τον οποίο ελέγχεις με την άκρη του ματιού, με την περιφερειακή όραση δηλαδή. «Όσο πιο
μακριά κοιτάς, τόσο πιο αργά διαδραματίζονται όλα», μας λέει ο Λίβιο. «Έτσι, το μυαλό
προλαβαίνει καλύτερα να επεξεργαστεί την πληροφορία και να συντονίσει τα χέρια στο τιμόνι
και το πόδι στο γκάζι.»
Τέλος, στους γύρους πίστας, οι κώνοι που έχουν τοποθετηθεί σε κάθε στροφή είναι για να
εκπαιδεύουν το βλέμμα. Στην ευθεία πριν από τη στροφή, ο εκπαιδευτής σού θυμίζει να
βλέπεις τον κώνο στον οποίο ξεκινάς να στρίβεις. Αρκετά μέτρα πριν φτάσεις εκεί -ενώ ήδη
είσαι στα φρένα- σου δείχνει τον κώνο στην κορυφή της στροφής. Ενώ έχεις ξεκινήσει να
στρίβεις και το βλέμμα σου προσκολλάται ενστικτωδώς στο apex, ο εκπαιδευτής και πάλι σου
ζητά να σηκώσεις το κεφάλι και να το στρέψεις στον τρίτο κώνο, στην έξοδο της στροφής. Η
διαδικασία επαναλαμβάνεται σε κάθε στροφή και στον κάθε επόμενο γύρο με αυξανόμενο ρυθμό.
Όπως παραδέχονταν στο τέλος όλοι οι μαθητές, με τη μέθοδο αυτή στο τέλος οδηγούσαν όχι
μόνο πιο γρήγορα, αλλά και πολύ πιο ήρεμα, χωρίς να σκέφτονται την ιδανική γραμμή ή τα
ιδανικά σημεία φρεναρίσματος και πατήματος του γκαζιού. Όσο πιο ήρεμος είσαι, εξάλλου,
στην οδήγηση, τόσο καλύτερα λειτουργεί και η περιφερειακή σου όραση. Στο τέλος και ο πιο
αμύητος βλέπει τη θεωρία του δρ Γκουιντέτι να επαληθεύεται: όπου κοιτάς, εκεί πηγαίνεις!
Info
Centro Guida Sicura MoDrive, Autodromo di Modena
Κόστος μαθήματος: 490 ευρώ
Τηλ.: +39.059.388.711, κ. Λούκα Μαντοβάνι email: [email protected]
www.autodromodimodena.it
Ακόμα και στη slow motion διαδικασία του skid car, το βλέμμα κάνει τη διαφορά.
Στέφανο Λίβιο, οδηγός άγνωστος σΆ εμάς, όμως με βαθιά γνώση σε θέματα οδήγησης.
ΚΕΙΜΕΝΟ & ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΑΚΗΣ ΤΕΜΠΕΡΙΔΗΣ