Ευρώπη SOS! Πάει και το σουηδικό μοντέλο
Η Σουηδία -παρά την ιδιομορφία της- αποτέλεσε το απόλυτο ευρωπαϊκό πρότυπο. Αν λοιπόν ακόμα και αυτό το φρούριο πέφτει, η αναζήτηση της νέας ευρωπαϊκής ταυτότητας καταντά πλέον εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση - και αυτό μας αφορά όλους.Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ (αλλά εν μέρει και η Χρυσή Αυγή) ανέτρεψε το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα το 2012, οι αναλυτές, ιδίως οι ξένοι, θεώρησαν ότι το αποτέλεσμα ήταν συγκυριακό, ένα ασύμμετρο σύμπτωμα της βαθιάς οικονομικής κρίσης σε μια χώρα-εξαίρεση. Όταν ο Μπέπε Γκρίλο έκανε κάτι παρόμοιο στην Ιταλία, τον χαρακτήρισαν γραφικό και κλόουν. Όταν η Μαρίν Λεπέν ουσιαστικά κέρδισε στις ευρωεκλογές στη Γαλλία, οι διεθνείς αναλυτές εμφανίστηκαν και πάλι καθησυχαστικοί: οι ευρωεκλογές δε μετρούν για κανονικές εκλογές. Το ίδιο ειπώθηκε για τον «επικίνδυνο» Φάρατζ στη Βρετανία.
Όλα τα εκλογικά αποτελέσματα στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζονται με τον ίδιο συγκαταβατικό τρόπο: από τη μία περιφρόνηση για τους «ανώριμους» λαούς που επιλέγουν τα άκρα (ακόμα κι όταν δεν είναι άκρα), και από την άλλη, αν τα παλιά κόμματα εξουσίας αποδειχθούν πια πολύ αδύναμα για να κυβερνήσουν μόνα τους (όπως έκαναν για δεκαετίες μετά τον Πόλεμο), τότε δεν έχουν παρά να κυβερνήσουν μαζί. Αυτό ονομάζεται «συναίνεση».
Αν λοιπόν οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις που διαπερνούν όλο το σώμα της ηπείρου δεν κάμπτουν τον εφησυχασμό των ελίτ (πολιτικών, οικονομικών, δημοσιογραφικών), γιατί οι εκλογές στη μακρινή Σουηδία να τις ξυπνήσουν; Στο κάτω κάτω, η Σουηδία δεν είναι καν στο ευρώ.
Και όμως. Οι διεργασίες που ανέδειξε το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα σημαίνουν κατά πολλούς το τέλος του σουηδικού μοντέλου όπως το ξέραμε έως τώρα, «το τέλος της σουηδικής εξαίρεσης» κατά τον Μπο Ροθστάιν στο περιοδικό Foreign Affairs. Και ταυτόχρονα προμηνύουν τη διαμόρφωση ενός νέου άξονα, που απειλεί, κατά τη γνώμη μας, όλη την ήπειρο με διχασμό.
Η Σουηδία, αν και διαχρονική εξαίρεση, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για όλους. Πρόκειται πρώτα πρώτα για το περίφημο «σουηδικό μοντέλο», το οποίο αποτελούσε σημείο αναφοράς για εχθρούς και φίλους. Πρόκειται για τις προοπτικές του κοινωνικού κράτους. Για τη μεταναστευτική πολιτική. Για την κοινωνική ειρήνη.
Αν η Ελλάδα αποτελεί πειραματόζωο της Ευρώπης ως προβληματική χώρα, ενδέχεται να γίνονται και αλλού κοινωνικά πειράματα, προκειμένου να διερευνηθούν τα όρια για τη διαμόρφωση της επόμενης μέρας. Είναι πολύ πιθανόν, επίσης, ολόκληρη η Ευρώπη να αποτελεί έναν τεράστιο δοκιμαστικό σωλήνα όπου διεξάγονται παράλληλα πειράματα. Με διαφορετική ίσως αφετηρία, αλλά με κοινό παρονομαστή: το νεοφιλελευθερισμό._ ΝΙΚΟΛΑΣ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ
Η δύση του σκανδιναβικού μοντέλου
Μια κοινωνία που μεταλλάσσεται, ένα πολιτικό σύστημα σε μετάβαση. Οι παραδοσιακοί παίκτες παρακμάζουν, και νέοι πρωταγωνιστές αναδύονται.
1. Ο πιο επιτυχημένος Ευρωπαίος υπουργός
Το Συντηρητικό Κόμμα της Σουηδίας κυβέρνησε τη χώρα επί οκτώ χρόνια, σπάζοντας μια παράδοση που ήθελε τη σοσιαλδημοκρατία κυρίαρχη στη μεταπολεμική Σουηδία, σχεδόν ταυτόσημη με τη σπουδαία παράδοση του σκανδιναβικού κοινωνικού μοντέλου.
Ο απερχόμενος υπουργός Οικονομικών, ¶ντερς Μποργκ, είχε τρία χρόνια νωρίτερα χαρακτηριστεί από τους Financial Times ως ο πιο επιτυχημένος υπουργός Οικονομικών σε όλη την Ευρώπη. (Στην ίδια κατάταξη, στη 19η και τελευταία θέση, ήταν ο Ευάγγελος Βενιζέλος.) Στα οκτώ χρόνια της θητείας του ακολούθησε μια πλήρως νεοφιλελεύθερη πολιτική, καταφέρνοντας να συνδυάσει σφιχτή δημοσιονομική προσαρμογή και ταυτόχρονη μείωση των φόρων. Ένας από τους τρόπους για να το καταφέρει ήταν να επιτεθεί στο κοινωνικό κράτος, ιδιωτικοποιώντας καίριες δομές του δημόσιου συστήματος υγείας. Παράλληλα, δε δίστασε να μειώσει τους φόρους για τους πλούσιους και να καταργήσει το φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας.
Αν ρωτήσεις τους διεθνείς οικονομικούς αναλυτές, οι συντηρητικοί τα πήγαν περίφημα: προστάτευσαν τη χώρα από την παγκόσμια οικονομική κρίση, νοικοκύρεψαν τα δημοσιονομικά, έκαναν «μεταρρυθμίσεις» (δηλαδή μίκρυναν το κράτος). Γιατί τότε έχασαν;
Η ήττα τους εξηγείται από την αρνητική πορεία δύο κρίσιμων δεικτών: τη δραματική αύξηση της ανισότητας -παρ' ότι η θέση της χώρας στην άτυπη διεθνή κατάταξη εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλή, στα χρόνια των συντηρητικών η ανισότητα αυξήθηκε όσο σε καμία άλλη χώρα του ΟΟΣΑ- και την άνοδο της ανεργίας: στον ευρωπαϊκό Νότο τέτοια ποσοστά θα ήταν αφορμή για πανηγυρισμούς, αλλά στη Σουηδία η υπέρβαση του 8% σήμανε συναγερμό.
Η ήττα των Συντηρητικών μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογική. Πώς εξηγείται όμως ότι, ενώ έχασαν οι Συντηρητικοί, οι αντίπαλοί τους Σοσιαλδημοκράτες έχασαν επίσης; Μπορεί να βγήκαν πρώτο κόμμα, σημείωσαν όμως δραματική πτώση 7 μονάδων, συγκεντρώνοντας ένα ποσοστό κατά 0,5 πάνω από το χειρότερο ποσοστό στην ιστορία τους. (Και εδώ είναι προφανής η αντιστοιχία με τα ποσοστά του νικητή Αντώνη Σαμαρά στις εκλογές του 2012). Τα ποσοστά τους ήταν τόσο χαμηλά για ένα κόμμα που παραδοσιακά περνούσε το 40%, ώστε, ακόμα και με σύμπραξη με τους Πράσινους και την Αριστερά, αδυνατούν να φτιάξουν κυβέρνηση. Έτσι, προσέφυγαν στη λύση της «συναίνεσης», αυτή που πλέον προκρίνεται ως το γιατρικό στην αρρώστια της ηπείρου: συμμαχία με τους παραδοσιακούς τους αντιπάλους, τους Συντηρητικούς. Πρόκειται όμως για μια συναίνεση που αφήνει σε μεγάλα στρώματα των πολιτών την ακριβώς αντίθετη γεύση, την αίσθηση του αποκλεισμού τους από το γίγνεσθαι της χώρας. Ταυτόχρονα, δικαιώνει όσους κατηγορούν τα κόμματα εξουσίας πως ουσιαστικά έχουν διαφορές μόνον κατ' επίφασιν, και στην ουσία το μόνο τους καθήκον είναι η διαχείριση και η διατήρηση του υπάρχοντος συστήματος...
2. Ποια Δεξιά-Αριστερά;
Η διαχωριστική γραμμή στη Σουηδία, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, δεν είναι πλέον ανάμεσα σε συντηρητικούς και σοσιαλδημοκράτες. Τον άξονα Δεξιάς-Αριστεράς έρχεται να αντικαταστήσει ένας νέος άξονας, τον οποίο ο Μπο Ροθστάιν στην ανάλυσή του για το περιοδικό Foreign Affairs αποκαλεί γραμμή TAN-GAL. Green (Πράσινοι) - Alternative (Εναλλακτικοί) - Liberal (Φιλελεύθεροι) εναντίον Traditional (Παραδοσιακοί)-Authoritarian (Αυταρχικοί) - Nationalist (Εθνικιστές).
Σπεύδουμε να σημειώσουμε πως η διάκριση, όπως αποτυπώνεται εδώ από τον Ροθστάιν, δύσκολα κρύβει την προτίμησή της στο GAL στρατόπεδο. Φυσικά, όλα είναι θέμα ονοματολογίας: όσοι ανήκουν στο στρατόπεδο των TAN θα περιέγραφαν τον άξονα ως «εθνομηδενιστές vs πατριώτες» ή «συστημικοί vs αντισυστημικοί» κτλ.
Όμως η διάκριση είναι υπαρκτή. Χωρίς να το ξέρουμε, στην Ελλάδα έχουμε ήδη ζήσει μια πρώτη έκφανσή της πριν από την υπόλοιπη Ευρώπη. Από τα μέσα του 2010, η διάκριση των Ελλήνων ανάμεσα σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς εν μέρει υποκατέστησε τον άξονα Αριστεράς-Δεξιάς. Για αρκετό καιρό το φαινόμενο έμοιαζε να αφορά μόνο τις χώρες που είναι υπό καθεστώς τρόικας. Αλλά, καθώς η κρίση δε λέει να αφήσει την Ευρώπη, ο άξονας αυτός τείνει να βρει το αντίστοιχό του, έστω και όχι με την ίδια ονομασία, σε ολόκληρη την Ευρώπη.
3. Μόνος νικητής οι Σουηδοί «Δημοκράτες»
Ας γυρίσουμε, όμως, στη Σουηδία. Αν τα κόμματα εξουσίας -Δεξιά και Αριστερά- έχασαν, τότε ποιος κέρδισε; Οι «Σουηδοί Δημοκράτες» (sic), ένα κόμμα το οποίο κατά τους επικριτές του είναι ξενοφοβικό, ρατσιστικό και έλκει την καταγωγή του από νεοναζιστικά μορφώματα. Με 13%, οι SD είναι πλέον το τρίτο κόμμα στη Σουηδία. Εντάξει, δεν είναι ένα ακροδεξιό κόμμα σαν όλα τα άλλα. Δεν ασπάζονται τη ρητορική και τις πρακτικές της Χρυσής Αυγής, ούτε αποθεώνουν τη βία. Είναι όμως το μόνο κόμμα που ζητάει φανερά την αντιστροφή της παραδοσιακής φιλομεταναστευτικής πολιτικής της χώρας. Οι SD ζητούν να κλείσουν τα σύνορα. Την ίδια, ώρα 44% των Σουηδών θέλουν λιγότερους μετανάστες (αλλά όχι μηδέν μετανάστες).
Όλα αυτά σε μια χώρα η οποία έχει ως επίσημη πολιτική την εισδοχή, αδιακρίτως, όλων των προσφύγων από τη Συρία. Ογδόντα χιλιάδες αιτήσεις ασύλου αναμένονται, σύμφωνα με το BBC News, αυτήν τη χρονιά.
Η επέλαση των τζιχαντιστών στη Μέση Ανατολή κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα, καθώς η ισλαμοφοβία ακουμπά όλο και περισσότερους μετριοπαθείς πολίτες. «Ο ισλαμισμός είναι ο ναζισμός και ο κομμουνισμός του καιρού μας» λέει ένα καθιερωμένο σλόγκαν των SD, το οποίο βρίσκει το ανάλογό του στην Ελλάδα στο χαρακτηρισμό «ισλαμοφασίστες».
Απέναντι στον καθωσπρεπισμό της mainstream ενημέρωσης, η αντικουλτούρα της ξενοφοβικής Δεξιάς θα προβάλλει μέσα από τα δικά της εναλλακτικά δίκτυα επικοινωνίας περιστατικά τα οποία για λόγους πολιτικής ορθότητας αποκλείονται από τα «συστημικά» μέσα. Για παράδειγμα, το 2011 καταγγέλλεται ομαδικός βιασμός (ή απόπειρα βιασμού) δύο μικρών κοριτσιών από νεαρούς μετανάστες σε δημόσια πισίνα στο Husby. Στο ίδιο προάστιο, βόρεια της Στοκχόλμης, το 2013 θα ξεσπάσουν βίαιες ταραχές με πρωταγωνιστές νεαρούς μετανάστες. Εικόνες ασυνήθιστες, επειδή ακριβώς προέρχονται από τη Σουηδία, και όχι από τα προάστια του Λονδίνου ή του Παρισιού. Από όποια μεριά κι αν το δει κανείς, αν δηλαδή οι μετανάστες του Husby είναι «ισλαμοφασίστες» ή θύματα των φασιστών, η μεγάλη σουηδική ιδέα του Folkhemmet («Σπίτι του Λαού»), ενός δηλαδή συμβιβασμού μεταξύ σοσιαλισμού και καπιταλισμού ο οποίος γέννησε το σουηδικό κοινωνικό μεταπολεμικό μοντέλο, έχει ραγίσει μια για πάντα.
4. Λουλούδια αντί για σβάστικες
Στο μεταξύ οι Σουηδοί Δημοκράτες άλλαξαν ρούχα, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Παράτησαν τα ξυρισμένα κεφάλια και τα δερμάτινα και έβαλαν κοστούμι και γραβάτα, καταχώνιασαν τις σβάστικες (ορισμένοι από τους υποψηφίους τους είχαν αποδεδειγμένα νεοναζί παρελθόν) και τώρα ποζάρουν μπροστά σε χίπστερ πανό με λουλούδια: ποιος θα πίστευε, βλέποντας τον αρχηγό των SD, Τζίμι ¶κεσον, να ποζάρει χαμογελαστός, λικνιζόμενος με κοστούμι και γραβάτα μπροστά σε ένα πολύχρωμο πανό με εμπριμέ μαργαρίτες, ότι αυτός ο άνθρωπος είναι ηγέτης ενός ρατσιστικού κόμματος;
Οι αντίπαλοί των Σουηδών Δημοκρατών προσπάθησαν να τους αντιμετωπίσουν με τακτικές που και στη χώρα μας χρησιμοποιήθηκαν εναντίον της Χρυσής Αυγής. Τους είπαν νεοναζί και φασίστες. Ξέθαψαν (υπαρκτούς) σκελετούς από το παρελθόν, όπως τη συμμετοχή μελών τους σε φασιστικές οργανώσεις. Το κυριότερο: σύμφωνα με τον guest αρθρογράφο στους New York Times, Μπέντζαμιν Τεϊτελμπάουμ, προσπάθησαν να τους απονομιμοποιήσουν πετώντας τους έξω από το πολιτικό παιχνίδι, εφαρμόζοντας δηλαδή πρακτικές αποκλεισμού τους από το δημόσιο χώρο. Τα ΜΜΕ δεν τους καλούσαν, οι εφημερίδες αρνούνταν να δημοσιεύσουν τις διαφημίσεις τους, οι χώροι εκδηλώσεων να φιλοξενήσουν τις συγκεντρώσεις τους κτλ. Τελικά κατάφεραν το ακριβώς αντίθετο: να τονίσουν ακόμα περισσότερο το πιο δυνατό τους στοιχείο: την -εικονική έστω- αντισυστημικότητά τους.
Κανονικοί εναντίον ελίτ
Η άνοδος των σκληρών ακροδεξιών κομμάτων (μεταξύ άλλων της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα, των True Finns στη Φιλανδία, του Γιόμπικ στην Ουγγαρία) αλλά και των πιο μετριοπαθών ξαδερφιών τους (όπως στη Γαλλία το μετανοημένο Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν, στη Βρετανία το UKIP, στη Νορβηγία το Κόμμα της Προόδου) οδηγεί πολλές φορές τους αναλυτές στον εύκολο αφορισμό περί επιστροφής του φασισμού. Το πρόβλημα είναι ότι οι πολίτες που αποδοκιμάζουν τα κόμματα εξουσίας, πολλές φορές, όχι μόνο δεν αυτοπροσδιορίζονται ως φασίστες (αυτό φυσικά εξυπακούεται για όσους ανήκουν στην Αριστερά, ισχύει όμως και για όσους ψηφίζουν Δεξιά), αλλά την ταμπέλα του φασισμού την επιστρέφουν λάβρα στα κόμματα εξουσίας και στις ελίτ. Για αυτούς τους πολίτες, οι πραγματικοί φασίστες είναι αφενός οι κατέχοντες την εξουσία (κυβερνώντες, αγορές κτλ.) και δευτερευόντως οι μετανάστες, τους οποίους άλλωστε συχνά αποκαλούν «ισλαμοφασίστες».
Ο Guardian, στο κύριο άρθρο του με την ευκαιρία των σουηδικών εκλογών, κάνει λόγο για «ένα ευρύτερο κύμα ρομαντικού και νοσταλγικού τοπικισμού σε όλο τον κόσμο» - βάζει μάλιστα κάτω από την ίδια ομπρέλα ακόμα και το Tea Party στις ΗΠΑ.
Το εκφραστικό σχήμα της βρετανικής εφημερίδας δύσκολα κρύβει ένα συγκαλυμμένο σνομπισμό. Το εντιτόριαλ, όμως, της βρετανικής εφημερίδας ψυχογραφεί το βαθύτερο νόημα της επιτυχίας αυτών των κομμάτων, επισημαίνοντας μάλιστα ότι ο πραγματικός τους στόχος δεν είναι οι ξένοι. «Όλα αυτά τα κινήματα εναντίον των ελίτ ωθούνται εν μέρει από οργή απέναντι στο σνομπισμό του κατεστημένου, ακόμα κι αν η οργή αυτή κατευθύνεται προς τους ξένους και τους μετανάστες. Οι Σουηδοί Δημοκράτες είναι ένα κόμμα για ανθρώπους που δε θα γίνουν ποτέ της μόδας και που ζουν σε μέρη τα οποία η ελίτ των μητροπόλεων θα αντιμετωπίζει πάντα με χλεύη.»
Οι εξελίξεις στη Σουηδία, μια χώρα στο περιθώριο του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και πολιτικά, αφού η Σουηδία είναι εκ πεποιθήσεως εκτός ευρώ, τέμνονται με την τάση σε όλη την ήπειρο. Οι πολιτικοί σχηματισμοί που στη μεταπολεμική Ευρώπη εναλλάχθηκαν στην εξουσία εξασφαλίζοντας πολιτική σταθερότητα και (σε μεγάλα χρονικά διαστήματα) οικονομική ευμάρεια, σήμερα είναι μετέωροι και αδύναμοι. Δεν είναι ικανοί να κυβερνήσουν τις χώρες τους ούτε καν αν ενώσουν τις δυνάμεις τους με τον παραδοσιακό τους αντίπαλο. Παίρνουν υψηλό βαθμό από τις αγορές και από τις Βρυξέλλες ή τη Φρανκφούρτη, από τα think tank και τα mainstream media, αλλά αδυνατούν να αφουγκραστούν την κοινωνική πραγματικότητα εντός των χωρών τους και να ανταποκριθούν στα αιτήματα και στις ανησυχίες των λαών που υποτίθεται πως εκπροσωπούν.
Σε ό,τι αφορά το σκέλος των ελίτ, η κριτική που έρχεται από τα «άκρα» συχνά έχει πραγματική βάση:
Ο τρόπος που το ιδεολόγημα των αγορών κατέστη κυρίαρχη και μονόδρομη σκέψη απέχει έτη φωτός από το δημοκρατικό ιδεώδες που το «κέντρο» δήθεν πρεσβεύει.
Ακριβώς το ίδιο ισχύει για την (εντελώς αδιαφανή) διαδικασία διά της οποίας η ΕΕ έφτασε να κυριαρχεί επί εκατομμυρίων πολιτών, μέσω γραφειοκρατών που δεν έχουν καμία δημοκρατική νομιμοποίηση.
Αυτήν τη φορά τη δημοκρατία εντός της Ευρώπης -και αυτό είναι το δυστύχημα της ευρωπαϊκής ιδέας- δεν την έπληξαν τα νεοφασιστικά μορφώματα, αλλά οι δυνάμεις του λεγόμενου «συνταγματικού τόξου» (Συντηρητικοί και Σοσιαλδημοκράτες), όπως άλλωστε απέδειξε η εμπειρία του προγράμματος της τρόικας στις τρεις χώρες που το υπέστησαν.
Τέλος, και εδώ μπαίνουμε στον πυρήνα του προβλήματος, ιδίως τα συντηρητικά τμήματα των ευρωπαϊκών κοινωνιών αντιδρούν ανακλαστικά στη σφοδρότητα με την οποία τους επιβλήθηκε ένα πλέγμα ιδεών και κουλτούρας ως «υποχρεωτικό». Δεν είναι θέμα σωστού και λάθους. Το πρόβλημα δεν είναι αν πρέπει οι μειονότητες (εθνικές, φυλετικές, σεξουαλικές κτλ.) να κατοχυρώσουν τα δικαιώματά τους. Φυσικά και πρέπει. Ή αν η μηδενική ανοχή στην παράνομη μετανάστευση είναι ιδέα απάνθρωπη αλλά και αντιπαραγωγική. Φυσικά και είναι. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι μεγάλα τμήματα των κοινωνιών αισθάνονται ξάφνου περιθωριοποιημένα «μέσα στις ίδιες τους τις γειτονιές»...
Το παράδοξο είναι πως σε πολλά από αυτά τα ζητήματα, «τα άκρα» ανταποκρίνονται στον αναγκαίο για τη δημοκρατία ρόλο της εκπροσώπησης καλύτερα από ό,τι το κέντρο. Οι νέοι ακραίοι σχηματισμοί είναι αυτοί που εντέλει εκπροσωπούν αυτούς που δεν είναι διόλου ακραίοι, δηλαδή τους πιο συντηρητικούς και «συνηθισμένους» πολίτες, οι οποίοι έχουν βρεθεί πλέον στο περιθώριο επειδή επλήγησαν από την οικονομική κρίση, επειδή δεν εκφράζονται από τον «προοδευτισμό» των ελίτ και επειδή, τέλος, τα κόμματα εξουσίας δεν ενδιαφέρονται διόλου πλέον να τους εκπροσωπήσουν.
Ζλάταν: Ο δανεικός εθνικός ήρωας
Αν υπάρχει σήμερα ένα πρόσωπο στη Σουηδία που αποτελεί αδιαφιλονίκητο εθνικό σύμβολο, αυτός είναι ο ποδοσφαιριστής Ζλάταν Ιμπραΐμοβιτς. Ο Ζλάταν είναι είδωλο εντός της Σουηδίας, και ταυτόχρονα ένα από το πιο αναγνωρίσιμα πρόσωπα της χώρας στο εξωτερικό. Αυτό που περιπλέκει κάπως την εθνική αφήγηση είναι πως πρόκειται για μετανάστη με καταγωγή από τη Βοσνία και με πατέρα μουσουλμάνο.
Στα μέσα Νοεμβρίου του 2012 συμβαίνουν ταυτόχρονα δύο περιστατικά, άσχετα μεταξύ τους: ο Ζλάταν πετυχαίνει τέσσερα γκολ σε φιλικό εναντίον της Αγγλίας. Ο μετανάστης από τη Βοσνία γίνεται το σύμβολο του θριάμβου της πολυπολιτισμικότητας. Την ίδια ημέρα, ένα σημαίνον στέλεχος των Σουηδών Δημοκρατών εξαναγκάζεται σε παραίτηση μετά τη διαρροή βίντεο που τον δείχνει να βρίζει τους μετανάστες.
Το διπλό αυτό περιστατικό (τα τέσσερα γκολ με την Εθνική ενός Βόσνιου μετανάστη με μουσουλμάνο πατέρα, σε συνδυασμό με την αποκάλυψη του πραγματικού ξενοφοβικού προσώπου των Σουηδών Δημοκρατών) καλύφθηκε με πανηγυρική δημοσιότητα από τα σουηδικά και τα διεθνή μέσα, με την προσδοκία ότι θα λειτουργούσε ως αποφασιστικό ανάχωμα στην ξενοφοβία και στο ανερχόμενο τότε κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών.
Ένας σχολιαστής στο άρθρο του με τίτλο «Η Περηφάνια της Σουηδίας» έγραψε: «Είμαστε στο γήπεδο του Ζλάταν. Προερχόμαστε από τη χώρα του Ζλάταν. Τώρα περισσότερο από ποτέ χρειαζόμαστε σύμβολα και ηγέτες».
Η προσδοκία, φυσικά, διαψεύστηκε. Οι SD δε σταμάτησαν να ανεβαίνουν. Ο Ζλάταν παρέμεινε μεν είδωλο για τους Σουηδούς, πιθανόν ακόμα και για αυτούς που ψηφίζουν SD, όμως η χώρα είχε ήδη κυλήσει σε ένα νέο στάτους αποδοχής αυτού του νέου πατριωτισμού.
Παραδόξως, ο ίδιος ο Ζλάταν επελέγη για να διαφημίσει το νέο αυτό πρόσωπο. Στην περσινή της παγκόσμια καμπάνια, η κατεξοχήν σουηδική βιομηχανία, η Volvo, διάλεξε τον Ζλάταν ως ήρωα του διαφημιστικού για το νέο XC70.
Η τηλεοπτική διαφήμιση είναι ένας ύμνος στη «σουηδικότητα», μόνο που πρόκειται για έναν ύμνο σε ρήξη με τα καθιερωμένα σουηδικά μοτίβα του φεμινισμού και της απόρριψης κάθε εθνικισμού. Ο Ζλάταν «παίζει» τον macho Σουηδό. Κυνηγάει ελάφια (παρ' ότι στο τέλος δεν τα σκοτώνει), καταδύεται σε παγωμένα νερά, σκαρφαλώνει σε απόκρημνες πλαγιές, οδηγεί μέσα από παρθένα δάση και, τέλος, έχει προσωπικές στιγμές με την οικογένειά του σε ένα κλασικό, «ζεστό» σουηδικό σπίτι.
Ο Ζλάταν είναι ντυμένος κυνηγός (ή μήπως ελεύθερος σκοπευτής; - κάτι που θα μπορούσε να προκαλεί ενοχλητικούς συνειρμούς για κάθε Βόσνιο, από την εποχή που το Σαράγεβο πολιορκείτο από Σέρβους ελεύθερους σκοπευτές). Κάποια στιγμή γδύνεται και ξεπροβάλλει το εντυπωσιακό κορμί του, ένα υβρίδιο μυών και τατουάζ. Η κουλτούρα macho είναι πανταχού παρούσα, από την επιλογή ενός ποδοσφαιριστή για το διαφημιστικό έως το ίδιο το σενάριο, που αποτελεί έναν ύμνο στις αξίες του ανδρισμού: κυνήγι, σωματική ρώμη, αγία οικογένεια...
Σε voice over, ο Ζλάταν με τη βαριά ξενική προφορά του απαγγέλλει τον ύμνο - σε ελεύθερη δική μας μετάφραση:
Εσύ αρχαίε, εσύ ελεύθερε, εσύ ορεινέ Βορρά,
Εσύ σιωπηλή, εσύ χαρούμενη ομορφιά!
Σε χαιρετώ, πιο αγαπημένη γη στον κόσμο,
Τον ήλιο σου, τον ουρανό σου, τα πράσινα λιβάδια σου...
Ο θρόνος σου είναι μνήμες από μέγιστες αρχαίες μέρες
Όταν το ξακουστό σου όνομα ταξίδευε στον κόσμο
Το ξέρω πως είσαι και θα μείνεις όπως ήσουν
Εκεί που θέλω να ζήσω κι εκεί που θέλω να πεθάνω - στη Σουηδία.
Το κλιπ τελειώνει με το σύνθημα «made by Sweden», σε μια ενδιαφέρουσα ταύτιση μεταξύ brand και πατρίδας. Αν, πάντως, αυτό έχει κάποια σημειολογική αξία, το ίδιο το logo της Volvo είναι το σύμβολο του ανδρισμού και του θεού του πολέμου ¶ρη.
Αλήθεια, πώς θα φαινόταν αν η διεθνής διαφήμιση για το νέο Pony ήταν κάπως έτσι; Θα πρωταγωνιστούσε ο Κώστας Μήτρογλου. Θα ήταν άλλοτε ημίγυμνος, με τα τατουάζ του, κι άλλοτε ντυμένος στα χακί και, με μια καραμπίνα στον ώμο, θα κυνηγούσε μέσα στην ελληνική φύση ελάφια και θα κολυμπούσε στις παγωμένες λίμνες της Πίνδου. Από κάτω ως χαλί θα έπαιζε επική μουσική, και ο Μήτρογλου θα απήγγελλε με πατριωτικό στόμφο τον ελληνικό εθνικό ύμνο. Τι εικόνα θα έδινε άραγε για τη χώρα μας το διαφημιστικό αυτό κλιπ στο εξωτερικό;