Πόση σχέση μπορεί να έχει η τέχνη της φωτογραφίας με εκείνη της οδήγησης; Και στις δύο περιπτώσεις χρησιμοποιούμε τις αισθήσεις μας και αξιοποιούμε το μέσο προκειμένου να επιτύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Αν μείνουμε στο μέσο, τότε θα έλεγε κανείς ότι από τη δεκαετία του '80 μέχρι σήμερα η εξέλιξη των ηλεκτρονικών έχει φέρει τα πάνω κάτω. Ένα πλήθος αυτοματισμών, αυξανόμενο με γεωμετρική πρόοδο, έχει αλλάξει το τοπίο και στις δύο περιπτώσεις.
Σκεφθείτε έναν παλιό φωτογράφο – πόσο αλήθεια τον σεβόμασταν, καθώς έπρεπε να εκτιμά το φως προκειμένου να ρυθμίσει το διάφραγμα και την ταχύτητα του κλείστρου, να προωθήσει μηχανικά στην επόμενη πόζα το φιλμ, να εστιάσει εμπιστευόμενος το οφθαλμοσκόπιό του και να πατήσει το σκληρό μηχανικό κλείστρο για να απαθανατίσει τη στιγμή. Σήμερα ο καθένας από εμάς, ιδίως με τις ψηφιακές μηχανές, όπου μπορείς να δεις άμεσα το αποτέλεσμα, είναι σε θέση να εξασφαλίσει αβασάνιστα μια αξιοπρεπή εικόνα.
Η ίδια η τύχη του φιλμ φανερώνει ότι λίγοι αναπολούν την παλιά εκείνη διαδικασία. Ο κόσμος της φωτογραφίας όχι απλώς βολεύτηκε με τα καλούδια της νέας εποχής, αλλά τα καλοδέχθηκε κιόλας, αφού αποτελούν ανεκτίμητα εργαλεία για τη βελτίωση του τελικού αποτελέσματος. Όμως η γενιά των φωτογράφων που έζησε στο μεταίχμιο των δύο αυτών εποχών θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι ευλογημένη. Και αυτό γιατί χρειάστηκε να διδαχθεί τους κανόνες της φωτογραφίας, σε σχέση με τη σημερινή, που αναζητά το δρόμο για την καλή φωτογραφία μέσα από ένα ανέξοδο και ασταμάτητο πάτημα του φωτοφράκτη, καθώς στο φιλμ αυτή η διαδικασία του «trial and error» ήταν αργή και πολυέξοδη.
Αυτός, λοιπόν, που κατέχει την τέχνη της φωτογραφίας γνωρίζει πολύ καλά πώς θα ορίσει το κάδρο του και τι έκθεση θα χρησιμοποιήσει όταν έχει, για παράδειγμα, κόντρα φωτισμό, αντί να κάνει επτά-οκτώ δοκιμές μέχρι να του βγει κάτι που να είναι ικανοποιητικό.
Πολύ πιο πολυέξοδη από τη φωτογραφία μπορεί να αποδεικνυόταν την παλιά εποχή η εκπαίδευση πίσω από το τιμόνι, καθώς η αναζήτηση των ορίων ενός αυτοκινήτου πολλές φορές είχε αναπάντεχες συνέπειες. Τότε ο οδηγός πορευόταν με τεταμένες όλες του τις αισθήσεις. Κάθε κομμάτι της οδήγησης, από την επιλογή της σχέσης μέχρι τη χρήση του φρένου ή του γκαζιού, απαιτούσαν μια παραπάνω επιδεξιότητα και συμμετοχικότητα, σε σχέση με τις ανάγκες των σύγχρονων αυτοκινήτων. Σήμερα ακόμα και σε ένα αυτοκίνητο πόλης θα συναντήσει κανείς δεκάδες βοηθήματα, μέχρι κάμερα οπισθοπορείας και αισθητήρες παρκαρίσματος. Όμως, του κόσμου όλοι οι αυτοματισμοί δε θα κάνουν έναν οδηγό λιγότερο ατζαμή και επικίνδυνο, αν δε θελήσει ο ίδιος να αντιληφθεί τους κανόνες που διέπουν την κίνηση ενός αυτοκινήτου. Και η αλήθεια είναι ότι τα σύγχρονα συστήματα ασφαλείας, που φιλτράρουν τις ακραίες συμπεριφορές ενός οχήματος, χτίζουν μια γενιά οδηγών με χαμηλότερη οδηγική αντίληψη. Ένας οδηγός που γνώρισε στην πράξη τι σημαίνει υποστροφή ή υπερστροφή, που έχει νιώσει τους εμπρός τροχούς του να μπλοκάρουν σε ένα απότομο φρενάρισμα, που έχει παλέψει με ένα βαρύ τιμόνι χωρίς υποβοήθηση, που έχει αλλάξει ταχύτητες με ένα δύστροπο λεβιέ και χρειάστηκε να σφηνώσει το αυτοκίνητο σε κάποια «ανύπαρκτη» θέση στάθμευσης, αναμφίβολα διαθέτει ένα παραπάνω ατού οδηγώντας ένα σύγχρονο τετράτροχο.
Άραγε η τεχνολογία, απόγειο της οποίας θα είναι η αυτόνομη οδήγηση, δημιουργεί ευνουχισμένους οδηγούς ή είναι η σημερινή γενιά που δεν ενδιαφέρεται να εμβαθύνει; Μήπως το ίδιο ισχύει και στη φωτογραφία; Κάποτε ήταν όνειρο των περισσοτέρων η απόκτηση μιας καλής φωτογραφικής μηχανής. Σήμερα τους αρκεί ένα μέτριο κινητό, επαρκές ίσως για μία selfie, στις περισσότερες φορές τραβηγμένη θολή, κακοκαδραρισμένη, κακοφωτισμένη και, πολύ πιθανώς, την ώρα της οδήγησης…_ Μ. Σ.
