In memoriam: Νίκος Γραμματικόπουλος (1935-2019)

Ο Νίκος Γραμματικόπουλος ξεκίνησε από το Πολυτεχνείο αλλά σύντομα στράφηκε στον κόσμο της φωτογραφίας και του κινηματογράφου.

“Σαν κινηματογραφιστής θα ‘λεγα ότι ξεκίνησα χωρίς να το καταλάβω. Γιατί το ψώνιο ήτανε όταν ήμουνα 13-14 χρονών και η μητέρα μου δούλευε ταμίας σε ένα θερινό κινηματογράφο. Κι εγώ βέβαια σκαρφάλωνα κοντά στην καμπίνα, για να γίνω βοηθός, να γυρίζω αρουλέζα δηλαδή, να μαθαίνω κολλήσεις στα φιλμ και να μαζεύω τετραγωνάκια από τις ταινίες, με τα οποία έκανα συλλογή και φαντασιωνόμουνα τελικά όλες τις ταινίες που έβλεπα.

Η πρώτη δουλειά ήτανε όταν με τον Κώστα τον Καββαθά πήγαμε να κάνουμε ένα Ράλλυ Κένταυρος, στο Πήλιο. Τότε, νομίζω, ο Νίκος ο Δήμου είχε ένα διαφημιστικό πρόγραμμα σε εκείνη την πειραματική τηλεόραση, που μάλιστα για να το προβάλουνε πηγαίναμε στον Πύργο του ΟΤΕ στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου, κουβαλούσα εγώ τη μηχανή μου προβολής, βάζαμε στον τοίχο μία Α4, έκανα προβολή εκεί πέρα, και η κάμερα έπαιρνε τη σελίδα Α4 για να τη δούνε οι άνθρωποι στην τηλεόραση”.

Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν GoPro. Τα πρωτοποριακά in car πλάνα του Νίκου Γραμματικόπουλου ήταν τραβηγμένα με την κινηματογραφική του μηχανή, μια 16άρα Bolex, στερεωμένη με ταινία πάνω στο ρολ-μπαρ του αυτοκινήτου. Ο ίδιος θυμάται μια… καταστροφική λήψη στο Τατόι: “Όταν τελειώσανε οι γύροι, ο φακός ήταν άχρηστος από τη σκόνη που χτυπούσε πάνω του με δύναμη. Άλλη μια φορά μου πήρε ο αέρας τη μηχανή, την έριξε κάτω, πάει το ζουμ και τρέχαμε στη Γαλλία για μήνες για να φτιαχτούν αυτά τα εργαλεία, ωραίες περιπέτειες…”.

Όταν η ταινία του “Ακρόπολη σε τροχούς” πήγε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, όπου η προκριματική επιτροπή ήθελε να την κόψει, λέγοντας πως “για το φεστιβάλ έφερε ο Γραμματικόπουλος “Επίκαιρα”;”, κι όμως τελικά πήρε παμψηφεί το 1ο βραβείο, μικρού μήκους.

Έκανε πέντε παραγωγές για τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Τρεις απ’ αυτές αφορούσαν το Ράλλυ Ακρόπολις. Δηλαδή ο ΕΟΤ πρόβαλε τα Ράλλυ Ακρόπολις μέσα από τις ταινίες του, οι οποίες μάλιστα μεταγλωτίστηκαν και σε τέσσερις γλώσσες.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 αρχές του ’80, τι μέρες του Ράλλυ Ακρόπολις, οι παλιότεροι θυμόμαστε πως στηνόμασταν μπροστά στην τηλεόραση για να δούμε στο τέλος του δελτίου της κρατικής τηλεόρασης μαι σύνοψη της ημέρας. Σκεφθείτε τη διαδικασία, καθώς τα φιλμ έπρεπε να πάνε για εμφάνιση, να μονταριστούν και μετά να ανέβουν στο “τελεσινέ”…

Κλασικές θεωρούνται οι εναέριες λήψεις του Νίκου Γραμματικόπουλου από το ελικόπτερο της Ολυμπιακής με χειριστή το Νίκο Σαρρή. Η εκπληκτική πτήση του πιλότου, λίγα μόλις μέτρα πάνω απ’ το αυτοκίνητο του “Ιαβέρη”, στα Καρνεζαίικα έχει καταγραφεί δίνοντας μια ευκαιρία να παρακολουθήσουμε έναν άλλο αγώνα.

Αγώνας που παραλίγο να έχει κακή κατάληξη το 1981 στο Πλατανάκι από μια βλάβη του ελικοπτέρου.

“Τελειώνοντας το πλάνο του Βάλντεγκαρντ, στραφήκαμε κι αρχίσαμε να στρίβουμε πίσω, για να προλάβουμε άλλο αυτοκίνητο. Ο πιλότος Νίκος Σαρρής τραβά το στικ δεξιά και, ένας ξαφνικός κρότος, και το ελικόπτερο, ακυβέρνητο σχεδόν, και τον πιλότο να πολεμά απεγνωσμένα. Ο άξονας μετάδοσης της κίνησης στην πίσω έλικα, 6 μέτρα στραβωμένο φίδι, να πετάγεται μπροστά μας. Η απεγνωσμένη φωνή του Σαρρή και η μουσική πάντα, συμπυκνωμένη σε ένα μοναδικό φινάλε, στην πρόσκρουση και το αναποδογύρισμα στο αριστερό πλευρό. Ο δαιμονικός θόρυβος, να σπάνε και να σκορπίζουν όλα, και μετά ησυχία. Μέχρι να φτάσουν οι πρώτοι φίλαθλοι. Που άφησαν τον αγώνα που λαχταρούσαν τόσο να δούνε, και να με ξεπλακώσουν από το ελικόπτερο… Αισθάνομαι τη μεγαλύτερη ευγνωμοσύνη και τους ευχαριστώ με όλη μου την καρδιά”.

Τέλος εποχής

Η έλευση του video ουσιαστικά έφερε και το τέλος της ενασχόλησής του με την κινηματογράφηση των αγώνων. “Για να βγούνε 10 λεπτά εικόνας και ήχου, ήταν τεράστιο το κόστος και η περιπέτεια. Προκειμένου να να βγάλω τα έξοδά μου, πούλαγα κόπιες από το φιλμ. Όταν βγήκανε τα βίντεο, με την πρώτη κόπια το είχανε αντιγράψει όλοι. Η δουλειά μου τελείωσε…”

Το shortfilm.gr αναφερόμενο στο Νίκο Γραμματικόπουλο, θίγει ακριβώς αυτό το θέμα, για τους εν πολλοίς χειρόνακτες και κατά κανόνα– αυτοδίδακτους του ελληνικού σινεμά. Η σαρωτική επέλαση της τεχνολογικής προόδου, που εκμηδένισε το κόστος και τις τεχνικές δυσκολίες, μαζί με το φιλμ κατήργησε και τη μαεστρία που απαιτούσε ο χειρισμός του.

Μέχρι σήμερα, ένα μικρό μόνο μέρος της δουλειάς του είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο, είτε σωζόμενο χάρη στο πλούσιο αρχείο της ΕΡΤ είτε προσβάσιμο στο Youtube, ανεβασμένο από ιδιώτες, φανατικούς θεατές των αγώνων αυτοκινήτων Rally Acropolis, με το οποίο ταύτισε επί δεκαετίες το όνομά του. Παρά ταύτα, το σύνολο έργο του παραμένει άγνωστο στο ευρύ κοινό.

Η βασική πρακτική δυσκολία που κρατά ένα μεγάλο μέρος της φιλμογραφίας του ακόμη καθηλωμένο σε ράφια και ερμάρια έγκειται ακριβώς στο ότι ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος όγκος της δουλειάς του (έως τα τέλη της δεκαετίας του ’80) έχει γυριστεί σε φιλμ και, συνεπώς, η ψηφιοποίηση του υλικού είναι μια εξαιρετικά χρονοβόρα όσο και κοστοβόρα διαδικασία.

“Δεν είμαι αρκετά εργατικός και αρκετά συστηματικός, για να προφυλάξω τις ταινίες μου”, έλεγε. “Τις ταινίες μου τις έφτιαχνα και μετά… περίπου δε με ενδιέφεραν. Έχω χάσει πολύ περισσότερες από όσες έχουνε δει όσοι πήραν τις κασέτες μου. Τις έχω χάσει. Μείνανε εδώ πέρα, χαθήκανε εκεί, έμειναν στο εμφανιστήριο…, που στο τέλος ας πούμε ο όγκος του υλικού που έπρεπε να φυλάξεις, ήτανε κάτι… Μάζεψα τόσα πολλά τελικά, που τώρα ούτε ξέρω πού είναι. Όμως η μνήμη αγαπάει να ψάχνει μέσα στο σκοτάδι. Και δεν είναι τυχαία αυτή η φράση του ποιητή. Αυτά έχουν καταγραφεί στον εσωτερικό σκληρό δίσκο. Άρα δε λείπουν..”.

Παρακολουθήστε την ταινία του Νίκου Γραμματικόπουλου, “Η Ακρόπολη σε τροχούς”

Η φιλμογραφία του Νίκου Γραμματικόπουλου

(Πηγή: Shortfilm.gr)

Ο Νίκος Γραμματικόπουλος, σε πρώτο πρόσωπο για την κινηματογράφιση των αγώνων