Ας το φιλοσοφήσουμε

Συμμετέχω στον ΑΝΤΙΛΟΓΟ ως αρθρογράφος από το μακρινό 2001. Από το 2002 ανέλαβα το συντονισμό της δημοσιογραφικής ομάδας που τον εμπλούτισε με πρωτότυπα ρεπορτάζ από την Ελλάδα και τον κόσμο, συνοδεύοντας τα μοναδικά κείμενα γνώμης του Κώστα Καββαθά και των φίλων του. Η νέα μορφή του ΑΝΤΙΛΟΓΟΥ αποτελεί σπονδή στον Κώστα Καββαθά, ο οποίος του έδωσε την αρχική του πνοή και το ύφος, ταυτίστηκε μαζί του, έγραψε απίστευτα κείμενα για το αυτοκίνητο, αλλά κυρίως για τη ζωή, για την πολιτική, για τον πολιτισμό – με το μοναδικό δικό του τρόπο. Φυσικά, τα κείμενα του Κ.Κ. δε γίνεται -όχι να τα μιμηθείς- ούτε καν να τα πλησιάσεις. Μπορείς μονάχα να τα θαυμάζεις, να τα κρατάς μέσα σου σαν πνευματικό φυλαχτό.

Παιχνίδια με τον ΦΠΑ

Την ώρα που γραφόταν αυτή η στήλη δεν ήταν σαφής η έκβαση των διαπραγματεύσεων της ελληνικής κυβέρνησης με τους δανειστές. Ουσιαστικά, πέρα από κάποιες διαρροές, δεν ήταν καν με ακρίβεια γνωστές οι θέσεις των δύο πλευρών. Ωστόσο, υπάρχουν μερικά θέματα που βγάζουν μάτι.

Πολύς λόγος γίνεται, για παράδειγμα, για αύξηση κατηγοριών του ΦΠΑ, με κορυφαίο διακύβευμα την κατάργηση του μειωμένου ΦΠΑ σε δύο (ή περισσότερα) κοσμοπολίτικα νησιά. Μία από τις διαχρονικές παθογένειες του ελληνικού φορολογικού συστήματος ήταν ανέκαθεν η έμφαση στους έμμεσους φόρους σε σχέση με τους άμεσους. Αυτό βέβαια σημαίνει υπέρμετρη επιβάρυνση των λαϊκών και των μεσαίων στρωμάτων, που εξομοιώνονται έτσι με τις προνομιούχες τάξεις. Ο άνεργος στην ίδια κλίμακα με τον πλούσιο.

Κάτω από αυτό το πρίσμα, θεωρώ ότι δε θα έπρεπε να γίνεται καμία συζήτηση για αύξηση του ΦΠΑ, σε οποιαδήποτε εκδοχή του, ενώ θα ήταν σκόπιμη η μείωσή του στα είδη ευρείας κατανάλωσης, έστω και αν αυτό συνεπαγόταν ισοδύναμα μέτρα (που θα έπρεπε, για λόγους δικαιοσύνης, να επιβαρύνουν το μεγάλο κεφάλαιο). Ειδικότερα όσον αφορά τα νησιά, εκτός του ότι πρόκειται για ιδεοληψία και για μέτρο με πολύ μικρή οικονομική απόδοση, είναι σαφές ότι, εφόσον εφαρμοστεί σε Μύκονο και Σαντορίνη, ό,τι και να λέμε τώρα εμείς, αύριο-μεθαύριο θα επεκταθεί σε όλο το νησιωτικό χώρο.

Το πιο αδύναμο από όλα τα επιχειρήματα που έχουν διατυπωθεί είναι τάχα ότι στα κοσμοπολίτικα νησιά οι επιχειρήσεις δεν αποδίδουν το φόρο. Μα, αυτό ενισχύει την άποψη ότι ο ΦΠΑ δεν πρέπει να αυξηθεί! Φυσικά, είναι εκ των ων ουκ άνευ η ανάγκη να βρεθεί τρόπος ώστε να εισπράττεται ο ΦΠΑ από τις επιχειρήσεις (π.χ. με τη διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με την εφορία), αυτό όμως είναι εντελώς διαφορετικό ζήτημα. Η αύξησή του, αντιθέτως, θα αποτελέσει ένα ακόμα κίνητρο για την αποφυγή καταβολής του. Απλά πράγματα.

Όλα υφεσιακά

Παρεμπιπτόντως, ακούω κυβερνητικούς παράγοντες να επαναλαμβάνουν μονότονα την καραμέλα ότι «δεν πρόκειται να πάρουμε υφεσιακά μέτρα». Εφόσον, καλώς ή κακώς (δεν το εξετάζω εδώ) συμφωνήσατε στην επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος, ασφαλώς και θα πάρετε υφεσιακά μέτρα. Στη συγκυρία της κρίσης, υφεσιακά μέτρα δεν είναι μόνο οι μειώσεις μισθών και συντάξεων ή η απελευθέρωση των απολύσεων. Υφεσιακά μέτρα είναι επίσης η μείωση των δημόσιων δαπανών ή του προγράμματος δημόσιων επενδύσεων, ακόμα και όταν πρόκειται για εύλογη περιστολή σπατάλης. Το θέμα, λοιπόν, δεν είναι κατά πόσον τα μέτρα θα είναι υφεσιακά ή όχι, το θέμα είναι εάν κατανέμονται δίκαια στην κοινωνία και εάν ανοίγουν το δρόμο για κάποιες αναπτυξιακές ανάσες. Όλα τα άλλα είναι λόγια για να ξεχνιόμαστε.

Μόνο η φορολόγηση του λιμνάζοντος κεφαλαίου μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν αποτελεί ευθέως υφεσιακό μέτρο. Αλλά αυτό είναι το πιο δύσκολο, γιατί, ως γνωστόν, το κεφάλαιο έχει πόδια και τρέχει, έχει φτερά και πετάει, έχει πτερύγια και κολυμπάει. Και, πάνω απ' όλα, διαθέτει μεγάλη ισχύ, υποστήριξη και ευνοϊκή νομοθεσία – εντός και εκτός της χώρας.

Λάθη και κωλοτούμπες

Μιας και μιλάμε για πολιτική, ένα μεγάλο φιλοσοφικό ερώτημα που τέθηκε με σαφήνεια στις προηγούμενες εκλογές είναι το κατά πόσον υπάρχει το ενδεχόμενο τα κόμματα να εφαρμόζουν μετεκλογικά το πρόγραμμά τους και να μην υποκύπτουν στο σύνδρομο της λεγόμενης κωλοτούμπας.

Το ερώτημα τέθηκε μεν με έντονο τρόπο στις εκλογές, ωστόσο δεν έχει εισέτι απαντηθεί στην πράξη, παρά το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός, αμέσως άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του, χαριτολογώντας επανέλαβε αρκετές φορές ότι «εμείς λέμε να πρωτοτυπήσουμε και να εμμείνουμε στην εφαρμογή του προγράμματός μας».

Από την Αριστερά το περιμένει κανείς αυτό. Όχι γιατί θεωρεί δεδομένο κάποιο «ηθικό πλεονέκτημά της», αλλά για τον απλούστατο λόγο ότι, στερούμενη ερεισμάτων στα συνήθη κέντρα εξουσίας εντός και εκτός της χώρας, ο μόνος πόλος στον οποίο μπορεί να στηριχτεί είναι ο λαός. Και, για να διατηρήσει τη δική του υποστήριξη, πρέπει απαραιτήτως να παρουσιάζει αντιστοιχία λόγων και έργων, να λέει την αλήθεια ώστε να προετοιμάζει την κοινωνία για τα επερχόμενα βήματα και να εξασφαλίζει συνεχώς τη συναίνεσή της, αν όχι και την ενεργό παρέμβασή της. Εκτός αν προσπαθήσει να αποκτήσει ερείσματα στα προαναφερθέντα κέντρα εξουσίας, οπότε παύει να είναι Αριστερά, και αρχίζει πάλι το πολιτικό παιχνίδι από την ίδια, παλιά αφετηρία.

Ως εδώ λοιπόν, ας πούμε εντάξει. Τι γίνεται όμως αν η προεκλογική εξαγγελία είναι λανθασμένη ή ανεδαφική; Ή είναι μεν καλοπροαίρετη, αλλά καθ' οδόν αποδειχθεί ανέφικτη; Εδώ υπάρχει προφανώς σύγκρουση δύο αγαθών: του ρεαλισμού και της αξιοπιστίας. Ιδού ένα κλασικό φιλοσοφικό ερώτημα, που η θεωρία της κωλοτούμπας δεν είναι επαρκής για να το απαντήσει.

Υποθέτω ότι η λύση του προβλήματος έγκειται στη γενικότερη εικόνα και στην αξιοπιστία της εκάστοτε κυβέρνησης. Αν και ζούμε σε εποχή βαθιάς καχυποψίας, οπότε η εμπιστοσύνη πολύ δύσκολα κερδίζεται. Και ευκολότατα εξατμίζεται…

Φεστιβάλ κάνναβης

Με το εμπνευσμένο λογοπαίγνιο «Yes, we cannabis» ως σύνθημα, πραγματοποιείται στις 9 Μαΐου στην πλατεία Συντάγματος η 1η Γιορτή της Κάνναβης ή, παίζοντας πάλι με τις λέξεις, το Athens Cannabis Protestival.

Μια συγκέντρωση διεκδίκησης και διαμαρτυρίας, ένα μεγάλο αντιαπαγορευτικό πανηγύρι με πολλά μουσικά συγκροτήματα και προβολές, που θα γίνει στην πλατεία Συντάγματος. Όλα αυτά στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Δράσης Global Marijuana March, στην οποία θα συμμετάσχουν περισσότερες από 220 πόλεις από σαράντα χώρες σε όλο τον κόσμο. Η Αθήνα συμμετέχει για ενδέκατη συνεχή χρονιά, υπό την αιγίδα είκοσι δύο οργανώσεων.

Όπως λένε οι διοργανωτές, «δεν προπαγανδίζουμε τη χρήση οποιασδήποτε ουσίας, αντίθετα θέλουμε να συμβάλουμε στη μείωση της βλάβης από τις εξαρτήσεις και στην πιο ανθρώπινη και αποτελεσματική αντιμετώπισή τους. Να ενημερώσουμε ότι οι αντι-ναρκωτικές πολιτικές που ακολουθούνται κάνουν μεγαλύτερη ζημιά από τις ίδιες τις ουσίες, ενώ υπάρχουν άλλες, δοκιμασμένες προσεγγίσεις που δίνουν έμφαση στην πρόληψη και τη θεραπεία αντί για την καταστολή και τη φυλάκιση, με πολλαπλά θετικά αποτελέσματα. Να διεκδικήσουμε το δικαίωμα των ασθενών στην επιλογή της θεραπείας τους με το φυσικό φάρμακο της κάνναβης, αλλά και το αναφαίρετο δικαίωμα που έχει το κάθε άτομο από την αρχαιότητα να διαλέγει το ευφορικό του μέσο, από τη στιγμή μάλιστα που δεν προκαλεί βλάβη σε άλλον άνθρωπο. 

Μέσα σε δέκα χρόνια αντιαπαγορευτικών φεστιβάλ και εκδηλώσεων, δείξαμε με τη μαζική συμμετοχή και υποστήριξη του κόσμου ότι η κοινωνία είναι πλέον έτοιμη για αλλαγή. Στείλαμε ό,τι πληροφορία είναι χρήσιμη στους πολιτικούς για να πάρουν ενημερωμένες αποφάσεις και κλείσαμε έναν κύκλο διεκδίκησης και αγώνα. Τώρα ανοίγουμε έναν άλλο, τον τελικό, μέχρι να πάρει τη μορφή που αρμόζει στον πολιτισμό και στην κουλτούρα μας η νομοθεσία της Ελλάδας σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων και των χρηστών ουσιών».

Ίσως αναρωτηθούν κάποιοι μήπως το θέμα της αποποινικοποίησης είναι πρόβλημα πολυτελείας σε σχέση με τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα λόγω της κρίσης. Προσωπικά, τείνω να συμφωνήσω με την ακριβώς αντίθετη άποψη: ότι η νομιμοποίηση της κάνναβης, εάν γίνει με έξυπνο και συνετό τρόπο, μπορεί να συμβάλει στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας: αναπτύσσοντας μια -περιορισμένη έστω- αγροτική δραστηριότητα και συμβάλλοντας στην τόνωση του τουρισμού. Αποδυναμώνοντας μια σοβαρή εστία εγκληματικότητας και νοσηρότητας. Εξοικονομώντας πόρους από το ΕΣΥ. Περιορίζοντας ένα σημαντικό κομμάτι της παραοικονομίας και του λαθρεμπορίου. Αυξάνοντας τα φορολογικά έσοδα. Αποσυμφορώντας το δικαστικό και το σωφρονιστικό σύστημα.

Yes, we cannabis!

Βραβεία

Τον περασμένο Μάρτιο ανακοινώθηκε ότι το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος απονέμεται στον Δημήτρη Νόλλα για το βιβλίο του «Το ταξίδι στην Ελλάδα», εκδόσεις Ίκαρος.

Νιώθω αντιφατικά συναισθήματα σε σχέση με τα καλλιτεχνικά βραβεία, ιδίως τα κρατικά. Δεν πιστεύω σε αυτού του είδους την άμιλλα, δεν εμπιστεύομαι την κριτική της τέχνης σε επιτροπές, ιδίως κρατικές, νομίζω ότι οι βραβεύσεις είναι το τελευταίο που χρειάζεται η λογοτεχνική παραγωγή για να ανθήσει. Χρειάζεται καλύτερους εκδότες και καλύτερους βιβλιοπώλες, χρειάζεται να ξαναϋπάρξει αξιόπιστη λογοτεχνική κριτική και, πάνω απ' όλα, χρειάζεται μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό. Από την άλλη, παρά τις ενστάσεις μου για το θεσμό, καταλαβαίνω τη χαρά του βραβευόμενου και συνήθως τη συμμερίζομαι.

Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο του Νόλλα, οπότε δεν ξέρω αν θα μου άρεσε. Ξέρω ότι μου αρέσει ο ίδιος ο Νόλλας, κυρίως γιατί αγαπάει αυτό που κάνει, αγαπάει τα ωραία βιβλία και πάντα έχει να σου προτείνει με ενθουσιασμό και γενναιοδωρία ένα καλό βιβλίο που διάβασε – φυσικά όχι δικό του.

Την άποψή μου αυτήν την επιβεβαίωσα πρόσφατα, την εποχή που είχαν ανακοινωθεί οι λίστες για τα υπό βράβευση βιβλία. Είχα πάρει τότε τον Νόλλα για να τον συγχαρώ, κι εκείνος μου εκμυστηρεύθηκε ότι ήταν χαρούμενος για την πρόκρισή του, αλλά ήταν επίσης στενοχωρημένος γιατί δεν είχε επιλεγεί το βιβλίο ενός φίλου του, που κατά τη γνώμη του το άξιζε. Ζήτησα γεμάτος περιέργεια να μου το αποκαλύψει. Πρόκειται για το βιβλίο «Το Βυζάντιο έχει ρεπό», του Γαβριήλ Νικολάου Πεντζίκη (εκδόσεις Αρμός).

Έσπευσα να το πάρω. Πρόκειται για έναν παραληρηματικό τόμο σχεδόν 700 σελίδων, που με δέος ανακάλυψα ότι αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας. Ένα έργο που με άξονα το Βυζάντιο και το Άγιον Όρος διατρέχει τις περιπέτειες της «ελληνίδας λαλιάς» μέσα στις χιλιετίες, αλλά και σε ένα τεράστιο γεωγραφικό εύρος, από την Ισλανδία μέχρι τη Μεσοποταμία και από την Τυνησία μέχρι το Αφγανιστάν. Ένα χαοτικό παιχνίδι με αυτοβιογραφικά στοιχεία, αναφορές σε έργα της ελληνικής και της βυζαντινής γραμματείας, με επιστημονικές παρεκβάσεις αλλά και εκτεταμένες αναγωγές σε βίους αγίων, σε βυζαντινούς αυτοκράτορες και σε οσιομάρτυρες. Μια χρονομηχανή που πάλλεται διαρκώς ανάμεσα στο σήμερα και το χθες: «Τις προάλλες, που βρήκα σ' ένα υπαίθριο γιουσουρούμι στις Βρυξέλλες ένα σετ από εκμαγεία νομισμάτων των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και είδα βασιλιάδες με αρχαιοελληνικές μύτες να φορούν ασιατικούς πίλους και γράμματα ελληνικά να σχηματίζουν κύκλο όχι γύρω από αττική γλαύκα, αλλά και γύρω από ελέφαντα, συλλογίστηκα ότι μάταια, δόξα τω Θεώ, τα ανθρώπινα, αλλά να! Πού και πού η ματαιότητα έχει προστιθέμενη αξία και επιτελεί τον πρωταρχικό προορισμό μας, τη διεύρυνση του ανθρώπινου γονιδιώματος με ελεύθερους, πολύπλοκους κι ακραίους συνδυασμούς διαφορετικών αλληλουχιών χρωματοσωμάτων».

Με συγκινεί λοιπόν ο τρόπος με τον οποίο ο Νόλλας προμοτάρει τη λογοτεχνία που του αρέσει, σκέφτομαι πως το κάνει αυτό σαν να μοιράζει αντίδωρο. (Κοίτα τώρα παρομοίωση, προφανώς τελώ υπό την επίδραση της γραφής του Πεντζίκη.)

RIP Hot Rod!

Τέλη Μαρτίου απεβίωσε στο σπίτι του, στο Φίνιξ της Αριζόνα, σε ηλικία ογδόντα ενός ετών, ο θρυλικός «Hot Rod» Hundley. Εύλογη η απορία ποιος να είναι άραγε αυτός, τον οποίο μάλιστα αποκαλώ θρυλικό. Για πολύ κόσμο στις ΗΠΑ, ωστόσο, και ειδικά στο Σολτ Λέικ Σίτι, υπήρξε όντως αληθινός θρύλος, ως μόνιμος ραδιοφωνικός εκφωνητής των αγώνων μπάσκετ της Γιούτα Τζαζ, ομάδας που αγωνίζεται στο επαγγελματικό πρωτάθλημα μπάσκετ του ΝΒΑ. Είχε μεταδώσει συνολικά 3.051 αγώνες της ομάδας από το 1974 μέχρι το 2009, όταν αποφάσισε να εγκαταλείψει το μικρόφωνο.

Ο θάνατός του σκόρπισε μεγάλη συγκίνηση στους φίλους των Τζαζ. «Είχε τη μοναδική ικανότητα να ζωντανεύει το παιχνίδι, έτσι ώστε παρακολουθώντας τις μεταδόσεις του ένιωθες σαν να έβλεπες με τα μάτια σου τι γίνεται πάνω στο παρκέ», ανέφερε η επίσημη ανακοίνωση του συλλόγου για το θάνατό του.

Ένας φίλαθλος δήλωσε στο Facebook πως «όταν ήμουν μικρός, πιθανότατα άκουγα πολύ πιο συχνά τη φωνή του “Χοτ Ροντ” Χάντλεϊ από ό,τι τη φωνή της μάνας μου, και σε κάθε περίπτωση έδινα πολύ μεγαλύτερη σημασία στα λεγόμενά του, καθώς κρεμόμουν από την κάθε του λέξη».

Άλλος θυμάται ότι παρακολουθούσαν τις μεταδόσεις του στο γραφείο, εν ώρα εργασίας, και μόλις ξεκινούσε τη μετάδοση σηκώνονταν όρθιοι και πανηγύριζαν, κάτι που δεν άρεσε καθόλου στον προϊστάμενό τους, ενώ πολλοί μνημονεύουν τη στερεότυπη φράση του «οΣτόκτονστονΜαλόουν» (διάσημο δίδυμο της ομάδας για πολλά χρόνια), στην οποία πάντα προσέθετε ότι «μπορείς να την προφέρεις σαν να ήταν μία λέξη».

Γενικά, πάντα με ξαφνιάζει το πώς οι Αμερικανοί, κάτοικοι μιας χώρας με πολύ ρηχό ιστορικό παρελθόν, έχουν την ικανότητα να επινοούν και να πλασάρουν, ψαρεύοντας στα νερά της πιο σύγχρονης παράδοσης, όχι μόνο την ιστορία τους, αλλά ακόμα και την εθνική τους μυθολογία. Υποπτεύομαι πως αυτό είναι ένα από τα μυστικά όπλα που τους κατέστησαν κυρίαρχους του κόσμου.

Στα αυτοκίνητά, πάλι, δεν μπόρεσαν να τα πάνε και τόσο καλά, παρ' ότι δεν είμαι σίγουρος ότι το παραδέχονται οι ίδιοι…

Αεροπορικό δυστύχημα 1

Όλη η ανάπτυξη των αεροπορικών ταξιδιών βασίζεται σε μια σύμβαση: ότι ο πιλότος, από τον οποίο εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό η ασφάλεια της πτήσης, ταξιδεύει και ο ίδιος με το αεροπλάνο, χωρίς αλεξίπτωτο, χωρίς εκτινασσόμενο κάθισμα, επί ίσοις όροις με όλους τους επιβάτες. Αν καταλυθεί αυτή η σύμβαση, όπως έγινε με την πτώση του αεροσκάφους της Germanwings στις γαλλικές Άλπεις, πάει η εμπιστοσύνη στα αεροπορικά ταξίδια – είναι τόσο απλό.

Αεροπορικό δυστύχημα 2

Πάντως, από όλη αυτήν την υπερπληροφόρηση των καναλιών σε σχέση με την πτώση του αεροσκάφους, με το ιατρικό και το ψυχιατρικό ιστορικό του συγκυβερνήτη, τις αποκαλύψεις παλιών γνωστών του, τις αναλύσεις των ειδικών και τις αποκλειστικές ειδήσεις, μάλλον μπερδεύτηκε η εικόνα, παρά ξεκαθάρισε. Προσωπικά, παρά τα τηλεοπτικά «σεμινάρια», δεν μπόρεσα να καταλάβω τι ακριβώς συνέβη. Πολύ φοβάμαι όμως ότι στο υπόστρωμα όλης αυτής της ιστορίας βρίσκεται το γεγονός ότι και στην αεροπλοΐα έχουν επικρατήσει τα σημεία των καιρών: περικοπές δαπανών, οικονομίες, χαλάρωση των προδιαγραφών ασφαλείας για οικονομικούς λόγους. Ου γαρ έρχεται μόνη η κρίση.

Αεροπορικό δυστύχημα 3

Βέβαια, η υστερία των καναλιών κράτησε όσο κράτησε – και μετά έπεσε βαρύ πέπλο σιωπής. Αλλά τι να λέμε τώρα, εδώ ξεχάστηκε ο αγώνας επιβίωσης του μεγάλου Μίκαελ Σουμάχερ (συνειρμός με γαλλικές Άλπεις και Γερμανία).

Λογοτεχνία της ανάγκης

Τον τελευταίο καιρό κατανάλωσα μεγάλο μέρος του χρόνου μου ως μέλος της κριτικής επιτροπής ενός Διαγωνισμού Διηγήματος που οργάνωσε το Δίκτυο Υποστήριξης της Αγίας Παρασκευής. Σύμφωνα με την προκήρυξη του διαγωνισμού, θέμα των διηγημάτων θα ήταν η «Αλληλεγγύη», επιλογή κατά τη γνώμη μου ασφαλώς επίκαιρη, αλλά και εξαιρετικά δύσκολη, υπό την έννοια ότι πρέπει ο συγγραφέας να αποφύγει πολλούς σκοπέλους, όπως τα στερεότυπα, το διδακτισμό, τη μονοσήμαντη και ανιαρή -και εντέλει «αντιλογοτεχνική»- προβολή ενός θετικού προτύπου.

Δε μου πολυαρέσουν οι διαγωνισμοί και οι βραβεύσεις, και δεν είχα ποτέ φανταστεί τον εαυτό μου σε μια τέτοια επιτροπή. Οι άνθρωποι του Δικτύου, όμως, με προσέγγισαν με πολύ ευγενικό και έξυπνο τρόπο, με αποτέλεσμα, παρά τις κάποιες επιφυλάξεις μου, να δεχτώ. Είναι και οι ενοχές ότι δεν κάνουμε αρκετά πράγματα για τους άλλους μέσα στην κρίση και ο θαυμασμός για την προσφορά των εθελοντών, που με απέτρεψαν από το να αρνηθώ.

Εκεί όμως παραμόνευε σειρά εκπλήξεων: οι συμμετοχές έφθασαν τις 168, πράγμα που είναι καλό, αλλά και κακό. Σημαίνει ένα θηριώδη όγκο δουλειάς προκειμένου να διαβάσεις και να αξιολογήσεις όλο αυτό το υλικό. Σημαίνει, βέβαια, κυρίως ότι η προσπάθεια προσέλκυσης ενδιαφερομένων απέδωσε.

Η μεγάλη έκπληξη όμως είχε να κάνει με τα ίδια τα κείμενα, η ποιότητα των οποίων ξεπέρασε κάθε προσδοκία δική μου, αλλά και των διοργανωτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με τις προδιαγραφές του διαγωνισμού, τα δέκα καλύτερα διηγήματα επρόκειτο να εκδοθούν σε μορφή βιβλίου. Ήδη, ωστόσο, ο ενθουσιασμός των μελών της κριτικής επιτροπής και των ανθρώπων του δικτύου έχει οδηγήσει στην απόφαση ο αριθμός των διηγημάτων που θα περιληφθούν στη συλλογή να είναι πολλαπλάσιος του αρχικού σχεδιασμού. Δεν ξέρω ακόμη πόσα θα είναι, μπορεί τριάντα, μπορεί σαράντα. Θα σας κρατήσω ενήμερους.

Μπορώ όμως από τώρα να εγγυηθώ ότι το βιβλίο που θα βγει, το οποίο θα πωλείται από ανέργους και αστέγους με ένα σύστημα παρόμοιο με αυτό του περιοδικού «Σχεδία», δε θα είναι απλώς καλό. Θα είναι αληθινά συναρπαστικό!

Ευρυγώνια ιστορική προοπτική

Το 'χουμε ξαναπεί από αυτήν τη στήλη, ζούμε σε εποχή μεγάλης σύγχυσης. Ιδεολογίες και πολιτικές ανάκατα, αξίες που δοκιμάζονται, παρωχημένα πρότυπα, βεβαιότητες που κλονίζονται, ένας ολόκληρος κόσμος που καταρρέει, που μπορεί τώρα να αντιλαμβανόμαστε ότι δεν ήταν και τόσο ωραίος, μόνο που ο καινούργιος που ξεπροβάλλει μέσα από ερείπια φαίνεται ακόμα χειρότερος.

Σε τέτοιες εποχές, εκείνο που πάνω απ' όλα χρειάζεται η κοινωνία δεν είναι τα λεφτά, δεν είναι οι επενδύσεις, δεν είναι τα δανεικά, δεν είναι οι ρητορείες, δεν είναι καν οι ηγέτες. Οράματα χρειάζονται, καθαρό μυαλό, σαφείς κατευθύνσεις και σταθερά βήματα προς ένα φωτάκι που υποδεικνύει την έξοδο κινδύνου. Ναι, αλλά με την περιρρέουσα σύγχυση πού να τα βρεις όλα αυτά; Φαύλος κύκλος.

Ε, λοιπόν, τον περασμένο μήνα παρακολούθησα μια δημόσια συζήτηση, όπου με μεγάλη ικανοποίηση άκουσα τον καθηγητή της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αντώνη Λιάκο, να ακτινογραφεί την κρίση και να ιχνηλατεί τις προοπτικές διεξόδου με σκέψη σαφή και πειστική.

Επικοινώνησα με τον καθηγητή και του ζήτησα το κείμενο της ομιλίας του, από όπου αντλώ μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα, αν και -για να πω την αλήθεια- ο προφορικός του λόγος αποδείχθηκε κατά πολύ υπέρτερος του γραπτού:

α. Η συγκυρία

«Ας επιχειρήσουμε να δούμε τα πράγματα από μια ευρυγώνια ιστορική προοπτική. Το κοινωνικό ευρωπαϊκό μοντέλο που οι περισσότεροι από μας, μεγαλύτερων ηλικιών, γνωρίσαμε, βρισκόταν σε ισχύ όσο εξυπηρετούσε την οικονομική ανάπτυξη. Μπήκε όμως σε μια μακρά κρίση στις τελευταίες δύο δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Αυτή η κρίση είχε τρεις αιτίες: η πρώτη αφορούσε την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου. Ψηφιακή τεχνολογία, απεριόριστη διαδικτυακή επικοινωνία, αυτοματισμός άλλαξαν την παραγωγική δομή των κοινωνιών. Εξαφάνισαν δουλειές, δημιούργησαν καινούργιες, αλλά πολύ λιγότερες αναλογικά. Η παλιά βιομηχανία, πάνω στην οποία βασίστηκαν το κλασικό προλεταριάτο και ο συνδικαλισμός, εξαφανίστηκε ή μεταφέρθηκε στον Τρίτο Κόσμο, και το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο εργασιακών σχέσεων αντικαταστάθηκε από την επισφάλεια και τις ευέλικτες μορφές εργασίας.

Η δεύτερη αλλαγή είχε να κάνει με την παγκοσμιοποίηση, κυρίως την παγκοσμιοποίηση των αγορών και την απεριόριστη κίνηση των κεφαλαίων. Ο ανταγωνισμός από χώρες με χαμηλότερο παραγωγικό κόστος οδηγεί στην ασιατικοποίηση των συνθηκών εργασίας, κυρίως στον ευρωπαϊκό νότο. Η τρίτη μεταβολή σχετίζεται με τη συσσώρευση ζητημάτων που αφορούν την επιβίωση των πληθυσμών. Ο υπερπληθυσμός (7 δισ.) ωθεί τον πλανήτη πέρα από τα όρια των δυνατοτήτων του, μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα τον διασχίζουν από το Νότο προς το Βορρά, ο πληθυσμός της Ευρώπης γηράσκει και οι ηλικιακές πυραμίδες που εξασφάλιζαν τη λειτουργία του κοινωνικού κράτους ανατρέπονται, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να πληρωθούν συντάξεις, ιατρική περίθαλψη κτλ.».

β. Οι διέξοδοι

«Χρειάζονται μεταρρυθμίσεις που αφορούν τη νέα παραγωγική θέση της Ευρώπης στον κόσμο, την επανάσταση στα παραγωγικά μέσα, τις αλλαγές στην τεχνοεπιστήμη. Ζούμε σε μια διαφορετική εποχή από την προηγούμενη βιομηχανική εποχή. Χρειάζεται να κατανοήσουμε τις δυνατότητες αναδιάταξης που περικλείει σε πλήθος πεδίων. Επίσης, πρέπει να λογαριάσουμε τη μεταβαλλόμενη σύνθεση των πληθυσμών και της ηλικιακής πυραμίδας σε σχέση με τις κοινωνικές ασφαλίσεις, τα μεταναστευτικά ρεύματα που αλλάζουν την πολιτισμική σύνθεση των κοινωνιών μας, τα μείζονα περιβαλλοντικά προβλήματα, το χαρακτήρα της εκπαίδευσης ως μιας διαρκούς και διά βίου διαδικασίας. Σε όλα αυτά τα πεδία η επικρατούσα ευρωπαϊκή πολιτική αποδεικνύεται εντελώς ανεπαρκής.»

«Θα πρέπει να μάθουμε από τις αποτυχίες των προηγούμενων εγχειρημάτων και από την πρακτική της αντιμετώπισης των προβλημάτων. Να μάθουμε, λόγου χάριν, ότι αντιστροφή της λιτότητας δε σημαίνει εναγκαλισμό με τον καταναλωτισμό και ότι χρειάζεται επανεκπαίδευση όλων μας σε αυτό. Θεωρητική και πρακτική. Να μάθουμε ότι το ζήτημα των κοινωνικών ασφαλίσεων πρέπει να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο αναγνώρισης της γήρανσης του πληθυσμού και της ορθολογικής οργάνωσης του συστήματος, χωρίς προνόμια ή παραχωρήσεις στις πιο δυναμικές ομάδες.

Να μάθουμε ότι πρέπει να περάσουμε από τη στιγμή της αρνητικής κριτικής στη στιγμή της θετικής δημιουργίας, να εξερευνήσουμε πώς οι καλές ιδέες θα γίνουν καλές πρακτικές και θα αποκτήσουν αποτελεσματικότητα και συναίνεση.»

«Οι μεταρρυθμίσεις δεν είναι επινοήσεις της στιγμής. Έχουν να κάνουν με τις μακροπρόθεσμες μεταβολές της κοινωνίας. Αν δεν συνειδητοποιηθεί αυτό, είναι προσωρινά μπαλώματα.»

«Οι μεγάλες θεσμικές τομές και οι μεταρρυθμίσεις απαιτούν τη συγκρότηση ενός ισχυρού μπλοκ εξουσίας που θα καταφέρει να διασώσει τη χώρα και την κοινωνία με τις λιγότερες δυνατές απώλειες.»

Η ένσταση του μήνα

Εξεταστική επιτροπή για τα μνημόνια. Επιτροπή Αλήθειας Δημόσιου Χρέους. Διακομματική επιτροπή για τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων. Η καθεμία απ' αυτές τις μεγάλες κοινοβουλευτικές πρωτοβουλίες έχει βεβαίως τη λογική της. Αλλά και οι τρεις μαζί συνεπάγονται ασφαλώς πάρα πολλή ενέργεια ξοδεμένη με τα μάτια στραμμένα προς το παρελθόν. Ενώ η χώρα έχει αυτήν τη στιγμή απόλυτη ανάγκη να εργαστεί σκληρά για το μέλλον της.

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΙΧ

Τροχαίο, αλλά όχι μοιραίο

Στις αρχές της χρονιάς έπεσα θύμα τροχαίου, «αγκαλιάζοντας» μια κολόνα στη Ρόδο. Τίποτα το μοιραίο – ένας μώλωπας που δεν έχει ακόμη υποχωρήσει πλήρως, μία κάκωση στα ούλα και στα δόντια της κάτω γνάθου και υλικές ζημιές στο αρχαίο (δανεικό) φορτηγάκι που οδηγούσα, ένα Fiat Strada του 1998.

Δεν ήταν το πρώτο τρακάρισμα της ζωής μου, ούτε καν ο πρώτος μου τραυματισμός από τροχαίο – το 1977 είχε κοπεί ο τένοντας του δεξιού μου χεριού έπειτα από πτώση με μηχανάκι. Από την άλλη, δεν ήταν κάτι δραματικό, γεγονός που μου έδωσε τη δυνατότητα να το φιλοσοφήσω.

Λοιπόν, το φιλοσοφικό συμπέρασμα είναι ότι τα ατυχήματα είναι αναπόφευκτα. Αποτελούν συνήθως αποτέλεσμα ετερόκλητων παραγόντων που συνδυάζονται και συμπίπτουν. Στην προκειμένη περίπτωση ήταν το σκοτάδι, η έντονη λασπώδης βροχή, η παλαιότητα του αυτοκινήτου, η έλλειψη εξοικείωσης με αυτό – και μια σειρά παράνομα παρκαρισμένων αυτοκινήτων σε ένα σημείο όπου το ελεύθερο οδόστρωμα συμβαίνει να στενεύει απότομα. Ευτυχώς, φορούσα ζώνη και η ταχύτητα του αυτοκινήτου ήταν πάρα πολύ χαμηλή…

Τα ατυχήματα είναι, λοιπόν, αναπόφευκτα. Αυτό που μπορεί να κάνει ο κάθε οδηγός είναι να παίρνει όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να ελαττώνει τις πιθανότητες να εκδηλωθούν οι συμπτώσεις και να αμβλύνει τις συνέπειες του απευκταίου. Ανάμεσα σε αυτά είναι η συντήρηση του αυτοκινήτου, η ζώνη, η λογική ταχύτητα, η καλή φυσική κατάσταση του οδηγού, η αποφυγή χρήσης κινητού τηλεφώνου ή της για οποιονδήποτε λόγο απόσπασης της προσοχής του από την οδήγηση.

Εξίσου μεγάλη, ή ακόμα μεγαλύτερη, είναι η σημασία των αντίστοιχων προληπτικών μέτρων εκ μέρους της πολιτείας. Η κατάσταση του οδοστρώματος, η σήμανση, ο φωτισμός, η απομάκρυνση παράνομα παρκαρισμένων οχημάτων, ιδίως σε σημεία υψηλού κινδύνου.

Περιοδικό αυτοκινήτου είμαστε – η ασφάλεια, ενεργητική και παθητική, αποτελεί πάντα ύψιστη προτεραιότητα.

Γράφει ο Χριστόφορος Κάσδαγλης